Nền tảng pháp lý cho chính quyền hai cấp vận hành hiệu lực, hiệu quả

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy mở đầu bài phát biểu bằng việc nhấn mạnh ý nghĩa quan trọng của việc tổ chức lại mô hình chính quyền địa phương theo hướng hai cấp, đồng thời xác định rõ vai trò trung tâm của việc phân quyền, phân cấp và phân định thẩm quyền. Theo ông, đây là một bước chuyển chiến lược trong tiến trình đổi mới tổ chức bộ máy hành chính nhà nước theo tinh thần Nghị quyết Trung ương.

Trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường – vốn có đặc thù vừa chịu sự điều tiết vĩ mô từ Trung ương, vừa gắn chặt với thực tiễn sinh kế và môi trường sống tại từng địa phương – yêu cầu đặt ra là phải xây dựng được một hệ thống pháp lý đồng bộ, rõ ràng, khả thi và linh hoạt. Chính vì thế, ngay từ khi có chủ trương của Trung ương và chỉ đạo của Chính phủ, Bộ đã khẩn trương rà soát hệ thống pháp luật hiện hành thuộc phạm vi quản lý.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy

Kết quả rà soát cho thấy: có tổng cộng 1.055 văn bản quy phạm pháp luật cần đánh giá, trong đó xác định rõ 141 thẩm quyền của Chính phủ, 500 thẩm quyền của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường và hơn 1.000 nhiệm vụ, thẩm quyền thuộc chính quyền địa phương các cấp. Đây là một con số phản ánh quy mô và mức độ sâu rộng của hệ thống quản lý trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường, đồng thời cũng thể hiện quyết tâm chính trị và năng lực tổ chức của Bộ.

Trên cơ sở đó, ba nghị định nền tảng đã được Chính phủ ban hành: Nghị định 136/2025/NĐ-CP: Quy định phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường; Nghị định 131/2025/NĐ-CP: Phân định thẩm quyền giữa các cấp chính quyền địa phương trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường; Nghị định 151/2025/NĐ-CP: Phân định thẩm quyền chính quyền địa phương hai cấp trong lĩnh vực đất đai.

Bộ cũng đang hoàn thiện 18 thông tư để sửa đổi, bổ sung các quy định chi tiết, dự kiến có hiệu lực từ 01/7/2025 – thời điểm chính thức vận hành mô hình chính quyền hai cấp.

Rõ ràng, đồng bộ, khả thi và gắn với trách nhiệm

Phát biểu tại Hội nghị, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy nhấn mạnh rằng, trong quá trình xây dựng cơ chế phân cấp, phân quyền và phân định thẩm quyền cho chính quyền địa phương hai cấp, Bộ đã quán triệt nghiêm túc các chỉ đạo của Trung ương, các quy định của Luật Tổ chức Chính phủ và Luật Tổ chức chính quyền địa phương. Quá trình này không chỉ là một bước chia lại trách nhiệm hành chính mà là cải cách thể chế gắn với đổi mới tư duy quản lý nhà nước, đảm bảo sự thống nhất trong quản lý nhưng cũng phát huy tối đa tính chủ động, linh hoạt của địa phương.

Bộ trưởng chỉ rõ 4 nguyên tắc lớn làm nền tảng cho việc thiết kế cơ chế phân quyền trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường:

Thứ nhất, phân biệt rạch ròi giữa chức năng hoạch định chính sách của Trung ương và chức năng tổ chức thực hiện của địa phương. Theo đó, các vấn đề chiến lược, vĩ mô như quốc phòng, an ninh, đối ngoại, xuất nhập khẩu vẫn do Trung ương quyết định. Ngược lại, những nội dung gắn với địa bàn, liên quan trực tiếp đến người dân như kiểm tra chất lượng vật tư nông nghiệp, cấp phép khai thác khoáng sản nhóm II hay cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất… được giao về cho chính quyền địa phương, đặc biệt là cấp xã.

Thứ hai, phân cấp, phân quyền phải đảm bảo tính đồng bộ giữa các lĩnh vực quản lý. Điều này có nghĩa là, khi giao quyền trong lĩnh vực nông nghiệp – môi trường thì các quyền liên quan về đầu tư công, tài chính, xây dựng, đất đai… cũng cần điều chỉnh tương ứng để tránh chồng chéo, đứt gãy trong tổ chức thực hiện.

Thứ ba, giao quyền phải đi đôi với điều kiện thực hiện. Bộ trưởng nhấn mạnh rằng, không thể giao thêm trách nhiệm mà không kèm theo nguồn lực tương xứng như nhân lực, ngân sách, hạ tầng kỹ thuật và cơ sở dữ liệu. Phân quyền thực chất là giao cả “việc – quyền – người – tiền – công cụ”, tránh tình trạng “phân cấp hình thức” khiến địa phương rơi vào thế bị động, thiếu phương tiện để triển khai.

Thứ tư, chuyển mạnh từ thẩm quyền chung sang thẩm quyền riêng, cá thể hóa trách nhiệm người đứng đầu. Cụ thể, Chủ tịch UBND cấp tỉnh, cấp xã sẽ được giao trực tiếp quyền giải quyết thủ tục hành chính thay vì thông qua tập thể UBND. Điều này rút ngắn quy trình, tăng hiệu quả điều hành, đồng thời nâng cao trách nhiệm cá nhân và sự minh bạch trong công tác công vụ.

Song song với các nguyên tắc trên, việc phân quyền còn được lồng ghép với cải cách hành chính, tinh giản quy trình, tích hợp thủ tục liên ngành và thúc đẩy ứng dụng chuyển đổi số. Toàn bộ hệ thống thủ tục hành chính được thiết kế lại, cắt giảm thời gian, chi phí và giấy tờ cho người dân, tạo điều kiện thuận lợi nhất trong tiếp cận dịch vụ công.

Bộ trưởng khẳng định, các nguyên tắc này sẽ giúp mô hình chính quyền địa phương hai cấp hoạt động minh bạch, hiệu quả, sát thực tiễn, góp phần xây dựng nền hành chính phục vụ, hiện đại và gần dân hơn trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường.

Tổng cộng, việc phân cấp, phân quyền được triển khai trong 17 lĩnh vực quản lý chuyên ngành, bao gồm: thủy sản và kiểm ngư; chăn nuôi và thú y; trồng trọt và bảo vệ thực vật; lâm nghiệp; địa chất và khoáng sản; khí tượng thủy văn, biến đổi khí hậu; đê điều và phòng chống thiên tai; môi trường; tài nguyên nước; đất đai; biển và hải đảo; viễn thám; bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học; chất lượng nông lâm thủy sản; nông thôn mới; kinh tế hợp tác…

Việc chuyển giao thẩm quyền không chỉ gắn liền với thực tiễn điều hành địa phương mà còn góp phần loại bỏ các khâu trung gian không cần thiết, thúc đẩy cải cách hành chính, giảm chi phí tuân thủ cho người dân và doanh nghiệp.

Bảo đảm chính quyền hai cấp vận hành thông suốt, thực chất

Sau khi ba nghị định trọng tâm về phân cấp, phân quyền và phân định thẩm quyền được Chính phủ ban hành, nhiệm vụ tổ chức triển khai tại các địa phương trở thành bước đi then chốt để chuyển hóa các quy định pháp luật thành kết quả thực tiễn. Bộ trưởng Đỗ Đức Duy nhấn mạnh rằng, việc vận hành mô hình chính quyền địa phương hai cấp sẽ chỉ hiệu quả khi có sự chủ động từ các cấp chính quyền và sự hỗ trợ đồng bộ từ trung ương.

Ngay từ giai đoạn đầu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành nhiều văn bản hướng dẫn kỹ thuật nhằm hỗ trợ địa phương trong công tác tổ chức lại bộ máy, cập nhật cơ sở dữ liệu, chuẩn bị nhân sự và thiết lập quy trình xử lý thủ tục hành chính phù hợp với phân cấp mới.

Cụ thể, Bộ đã gửi các công văn quan trọng, bao gồm: Công văn số 991/BNNMT-QLĐĐ ngày 11/4/2025: hướng dẫn các tỉnh, thành phố thực hiện chỉnh lý hồ sơ địa chính, cập nhật cơ sở dữ liệu đất đai và tổng hợp số liệu diện tích tự nhiên sau khi sắp xếp lại đơn vị hành chính các cấp; Công văn số 2066/BTNMT-TCCB ngày 15/5/2025: định hướng các địa phương trong việc sắp xếp, kiện toàn cơ quan chuyên môn về nông nghiệp và môi trường theo mô hình tổ chức hai cấp; Công văn số 1005/BNNMT-PC ngày 11/4/2025: hướng dẫn thực hiện một số nội dung trong Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững, đảm bảo phù hợp với cơ chế phân quyền mới; Công văn số 3069/BNNMT-PC ngày 12/6/2025: thông báo việc thành lập Bộ phận thường trực và thiết lập đường dây nóng tại các đơn vị quản lý nhà nước chuyên ngành để hỗ trợ địa phương xử lý khó khăn, vướng mắc trong triển khai thực hiện các nghị định.

Bên cạnh việc ban hành hướng dẫn, Bộ trưởng Đỗ Đức Duy cũng lưu ý rằng các địa phương cần chủ động ban hành các quy trình nội bộ để cụ thể hóa các thủ tục đã được phân cấp. Điều này bao gồm việc thiết kế lại các biểu mẫu, phân công trách nhiệm giữa các phòng ban và đặc biệt là chuẩn bị nhân sự, hạ tầng kỹ thuật và dữ liệu đầy đủ – đặc biệt ở cấp xã, nơi được giao thêm nhiều thẩm quyền mới.

Người dân cũng sẽ được tạo điều kiện thuận lợi hơn trong tiếp cận thủ tục hành chính. Theo quy định mới, người sử dụng đất có thể lựa chọn nộp hồ sơ tại bất kỳ địa điểm nào trên địa bàn cấp tỉnh, và không phải thực hiện thêm các thủ tục xác nhận về quy hoạch, tranh chấp hoặc thời gian sử dụng đất như trước kia. Những yêu cầu đó nay sẽ được tích hợp trong quy trình xử lý của cơ quan hành chính, đảm bảo thuận tiện tối đa cho người dân và doanh nghiệp.

Với cách tiếp cận chủ động, kịp thời và toàn diện này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang đóng vai trò nòng cốt trong việc hỗ trợ chính quyền các địa phương vận hành trơn tru mô hình hai cấp – đúng pháp luật, hiệu quả và sát thực tiễn.

Phân quyền đi đôi với giám sát, nâng cao năng lực thực thi

Phát biểu tại Hội nghị, Bộ trưởng Đỗ Đức Duy khẳng định rằng, để các nghị định phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền trong lĩnh vực nông nghiệp, môi trường và đất đai thực sự đi vào cuộc sống, các cơ quan từ trung ương đến địa phương cần chung tay thực hiện nhiều nhóm giải pháp đồng bộ. Bộ trưởng đã trình bày 4 nhóm đề xuất, kiến nghị trọng tâm, hướng đến mục tiêu tổ chức chính quyền hai cấp thực chất, hiệu quả và phục vụ tốt nhất cho người dân, doanh nghiệp.

Thứ nhất, hoàn thiện hệ thống pháp luật

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề nghị Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ đạo tổ chức rà soát toàn diện các luật, nghị quyết liên quan đến phân cấp, phân quyền, đặc biệt là trong các lĩnh vực nông nghiệp, môi trường, đất đai – những lĩnh vực có phạm vi quản lý đa ngành, tác động sâu rộng đến mọi cấp chính quyền.

Mục tiêu là sửa đổi, bổ sung kịp thời để loại bỏ các điểm xung đột, chồng chéo, khoảng trống pháp lý, đồng thời làm rõ thẩm quyền giữa các cấp hành chính, giúp chính quyền cấp xã – nơi gần dân nhất – có thể chủ động trong thực thi mà không phải chờ xin ý kiến hoặc “gánh” trách nhiệm không rõ ràng.

Bộ cũng đề nghị Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành rà soát các văn bản thuộc lĩnh vực mình quản lý để đảm bảo tính liên thông, đồng bộ, không tạo ra xung đột pháp lý hoặc rào cản trong tổ chức thực hiện.

Thứ hai, tổ chức triển khai quyết liệt, bài bản tại địa phương

Hội đồng nhân dân, UBND các tỉnh, thành phố cần chủ động phổ biến, quán triệt các nghị định đến từng cơ quan chuyên môn và cán bộ cấp xã. Đồng thời, cần khẩn trương xây dựng các quy trình xử lý nội bộ, thiết kế lại biểu mẫu, phân công trách nhiệm rõ ràng, tránh tình trạng “đùn đẩy, né tránh” trong tổ chức thực hiện.

Việc chuẩn bị đầy đủ nhân sự, ngân sách, hạ tầng công nghệ, dữ liệu chuyên ngành – đặc biệt tại cấp xã – là điều kiện tiên quyết để bảo đảm tính chủ động, linh hoạt và hiệu quả trong thực thi nhiệm vụ.

Thứ ba, tăng cường công tác đào tạo, tập huấn và truyền thông

Một nội dung quan trọng khác được Bộ trưởng nêu bật là bồi dưỡng năng lực thực thi cho cán bộ tại cơ sở, nhất là ở những xã được giao thêm thẩm quyền từ cấp huyện. Cùng với đó, cần đẩy mạnh truyền thông để người dân hiểu rõ quyền và nghĩa vụ của mình trong mô hình chính quyền mới, tránh tâm lý e ngại, bỡ ngỡ hoặc khiếu nại không cần thiết.

Bộ cũng đã thiết lập đường dây nóng, bộ phận thường trực, sẵn sàng tiếp nhận và giải quyết các khó khăn, vướng mắc từ thực tiễn triển khai tại địa phương.

Thứ tư, thiết lập cơ chế giám sát, đánh giá và phản hồi

Phân quyền chỉ thực sự có hiệu quả khi đi kèm với trách nhiệm giải trình và cơ chế kiểm tra phù hợp. Do đó, Bộ kiến nghị: Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp cần tăng cường giám sát việc thực hiện phân cấp tại địa phương; Chính phủ và các bộ, ngành cần xây dựng kế hoạch kiểm tra định kỳ để kịp thời điều chỉnh; Chính quyền địa phương chủ động kiểm tra nội bộ, phát hiện sớm các điểm chưa rõ, sai lệch thẩm quyền hoặc có nguy cơ phát sinh tiêu cực.

Với những kiến nghị toàn diện trên, Bộ Nông nghiệp và Môi trường kỳ vọng rằng việc triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp sẽ không chỉ dừng lại ở việc sắp xếp lại tổ chức bộ máy, mà quan trọng hơn, là tạo ra một hệ thống hành chính năng động, gần dân, phục vụ nhân dân và thúc đẩy phát triển bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp, môi trường và đất đai – những trụ cột nền tảng cho ổn định xã hội và phát triển đất nước.

Báo cáo của Bộ trưởng Đỗ Đức Duy là một minh chứng sinh động cho sự chủ động, trách nhiệm và tầm nhìn chiến lược của Bộ Nông nghiệp và Môi trường trong tiến trình đổi mới bộ máy hành chính nhà nước. Thông qua ba nghị định quan trọng và hệ thống văn bản hướng dẫn, Bộ đã thiết lập nền tảng pháp lý vững chắc cho chính quyền địa phương hai cấp, bảo đảm mục tiêu giao quyền thực chất – phân trách nhiệm rõ ràng – phục vụ nhân dân hiệu quả.

Lê Huy - Hoàng Anh