Thời gian qua, được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, sự nỗ lực bà con nông dân, cộng đồng doanh nghiệp và đội ngũ cán bộ các cấp, ngành Nông nghiệp và Môi trường đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng được Đảng, Nhà nước ghi nhận và cộng đồng quốc tế đánh giá cao. 

Tuy nhiên, trong quá trình phát triển, ngành Nông nghiệp và Môi trường hiện đang đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức như sản xuất nông nghiệp manh mún, năng suất lao động thấp, công nghệ sau thu hoạch lạc hậu, giá trị gia tăng thấp và phụ thuộc vào doanh nghiệp nước ngoài trong chuỗi cung ứng. Tốc độ tăng trưởng ngành có xu hướng chậm lại do nguồn lực suy giảm và chuyển đổi mô hình tăng trưởng còn chậm, ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số mới ở giai đoạn đầu. Kinh tế hộ vẫn chiếm ưu thế, hợp tác xã và doanh nghiệp phát triển chậm. Ô nhiễm môi trường còn phức tạp, năng lực ứng phó thiên tai, dịch bệnh và biến đổi khí hậu còn hạn chế.

Để giải quyết những thách thức trên, đòi hỏi có sự tham gia tích cực với quyết tâm cao và sự đổi mới sáng tạo của các cấp, các ngành, các doanh nghiệp và người dân. Trong đó, chất lượng của đội ngũ cán bộ ở các cấp từ Trung ương đến địa phương có vị trí đặc biệt quan trọng. Bởi lẽ cán bộ, công chức vừa là người hoạch định chính sách, vừa là người tổ chức, hướng dẫn thực hiện và giám sát, đánh giá chính sách. Đúng như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn: “Cán bộ là cái gốc của mọi công việc”; “Muôn việc thành công hoặc thất bại, đều do cán bộ tốt hoặc kém”; “Bất cứ chính sách, công tác gì nếu có cán bộ tốt thì thành công, tức là có lãi. Không có cán bộ tốt thì hỏng việc, tức là lỗ vốn”. 

Kinh nghiệm từ các nước thế giới thứ ba đạt được những kỳ tích trong phát triển kinh tế như Singapore, Hàn Quốc và sau này là Trung Quốc đều thực hiện cải cách kinh tế, song hành với quá trình hiện đại hoá và chuyên nghiệp hoá nền công vụ. Một nền hành chính công hiện đại đều có đặc điểm chung là dựa trên một đội ngũ công chức chuyên nghiệp, trách nhiệm, liêm chính và tận tâm cống hiến. Thực tế, hiệu quả và hiệu lực của một nền hành chính phụ thuộc vào năng lực và tính sẵn sàng của những con người trong hệ thống hơn là bản thân hệ thống đó. Do vậy, cho dù chương trình cải cách hành chính ở mỗi nước có thể có những nội dung và ưu tiên khác nhau, nhưng đều hướng tới nâng cao chất lượng của đội ngũ công chức. Thất bại hoặc chậm chễ trong việc hiện thực hoá mục tiêu này là nguyên nhân chính khiến cho các chương trình cải cách hành chính ở nhiều nhiều quốc gia thất bại hoặc không đạt được các mục tiêu mong muốn.

Thực tế, các quốc gia thịnh vượng và phát triển, cho dù theo đuổi các thể chế chính trị khác nhau, nhưng đều được vận hành trên một nền hành chính chuyên  nghiệp và hiệu quả. Trong bối cảnh toàn cầu hoá và sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ, thay vì tài nguyên thiên, vị trí địa lý như đã từng trong quá khứ, nguồn nhân lực chất lượng cao và năng lực quản trị nhà nước mới là yếu tố chính tạo nên lợi thế cạnh tranh, năng suất lao động và sự thịnh vượng bền vững của mỗi quốc gia.

Thời gian qua, thực hiện các chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước về công tác cán bộ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Tài nguyên và Môi trường, nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã triển khai nhiều giải pháp từ đổi mới công tác tuyển dụng, thu hút, bổ nhiệm, luân chuyển, điều động, biệt phái... để nâng cao chất lượng đội ngũ và đã đạt được nhiều kết quả quan trọng. Đến nay, đội ngũ cán bộ, công chức viên chức ở trung ương và địa phương nhìn chung có phẩm chất chính trị, đạo đức tốt, có ý thức rèn luyện, phấn đấu để hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Tỷ lệ cán bộ có trình độ đại học và sau đại trở lên tăng nhanh từ 78% vào năm 2011 lên trên 90% ở các cơ quan Trung ương và và đạt 81,2% ở các cơ quan, đơn vị địa phương vào năm 2022. Hiện tại,  hầu hết các cán bộ, công chức, viên chức của Bộ đã được đào tạo, bồi dưỡng đáp ứng tiêu chuẩn về lý luận chính trị, quốc phòng - an ninh, tiêu chuẩn về ngoại ngữ, tin học, tiêu chuẩn ngạch công chức, hạng chức danh nghề nghiệp viên chức và tiêu chuẩn đối với lãnh đạo quản lý cấp phòng, cấp vụ, từ đó góp phần năng cao năng lực, phẩm chất của cán bộ công chức trong thực hiện nhiệm vụ.

Bên cạnh những kết quả đạt được, chất lượng đội ngũ cán bộ công chức còn chưa đồng đều, có tình trạng vừa thừa về số lượng và thiếu về chất lượng. Một bộ phận cán bộ công chức không đủ trình độ chuyên môn, kỹ năng, hoặc thiếu tinh thần trách nhiệm, dẫn đến làm việc kém hiệu quả, gây lãng phí nguồn nhân lực và ngân sách nhà nước. Trong khi đó, ngành còn thiếu cán bộ có tầm tư duy chiến lược, chuyên gia đầu ngành, cán bộ có khả năng tham mưu chính sách tầm khu vực, quốc tế. Các vị trí đòi hỏi trình độ chuyên môn cao, kỹ năng quản lý hiện đại, kiến thức về hội nhập quốc tế, kinh tế thị trường, ngoại ngữ... lại không có đủ nhân lực đáp ứng. Ở một số địa phương, một số nơi chất lượng thực thi công vụ chưa cao, chưa đáp ứng yêu cầu, mong muốn của người dân, doanh nghiệp và cơ quan quản lý cấp trên. Có tình trạng cán bộ công chức trong ngành (ví dụ cán bộ ngành kiểm lâm, thuỷ lợi, thuỷ sản) xin nghỉ việc chuyển ra khu vực ngoài nhà nước. Trong khi đó việc tuyển bổ sung cán bộ thay thế cho số cán bộ nghỉ hưu, nghỉ việc gặp khó khăn do một số ngành thiếu sinh viên theo học, điều kiện làm việc vất vả, môi trường làm việc thiếu hấp dẫn, chế độ chính sách về tiền lương còn bất cập.

Để giải quyết những thách thức trên và đáp ứng yêu cầu trong bối cảnh Việt Nam đã hội sâu vào nền kinh tế thế giới, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và chuyển đổi số đang triển khai với tốc độ nhanh chóng, áp lực cạnh tranh ngày càng gia tăng,  thách thức từ biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường ngày càng gay gắt,  tăng trưởng xanh và kinh tế tuần hoàn không còn là xu thế mà là yêu cầu bắt buộc, đặc biệt trong sản xuất nông nghiệp. Trong bối cảnh phát triển mới, đội ngũ cán bộ ngành Nông nghiệp và Môi trường cần được nâng cao toàn diện về năng lực và phẩm chất. Trước hết, cán bộ phải đủ năng lực tham mưu chính sách, hỗ trợ nông dân và doanh nghiệp đáp ứng các tiêu chuẩn toàn cầu. Đồng thời, cần làm chủ tư duy hệ thống, liên ngành và có khả năng triển khai chính sách hướng tới sử dụng hiệu quả tài nguyên, giảm phát thải và phát triển bền vững. Cán bộ cần có năng lực dự báo, ứng phó và tích hợp biến đổi khí hậu vào quy hoạch ngành, vùng và các chương trình hành động cụ thể. Việc xây dựng chính phủ số, nông nghiệp thông minh và nông thôn số cũng đòi hỏi cán bộ phải thích ứng nhanh với đổi mới sáng tạo và khoa học dữ liệu. Bối cảnh trên đòi hỏi đội ngũ cán bộ cần có tính chuyên nghiệp, đạo đức công vụ cao, gần dân, sát dân và phục vụ vì lợi ích cộng đồng.

Trước tình hình đó, công tác quản lý, sử dụng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức cần tiếp tục đổi mới mạnh mẽ hơn nữa. Trong phạm vi báo cáo tham luận này xin tập trung vào một số giải pháp đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới.

1. Đổi mới tư duy trong công tác đào tạo bồi dưỡng. Chú trọng đào tạo dựa trên năng lực hướng đến giải quyết các vấn đề trong thực tiến gắn với yêu cầu theo vị trí việc thay cho đào tạo, bồi dưỡng chỉ hoàn thành chứng chỉ, nặng về lý thuyết, mang tính hàn lâm. Do vậy, cần đổi mới công tác giá đánh giá nhu cầu đào tạo theo hướng bám sát khung năng lực theo bản mô tả vị trí việc làm, kết quả đánh giá thực hiện nhiệm vụ hàng năm của mỗi cán bộ công chức, để xác định các năng lực, kỹ năng còn thiếu theo yêu cầu nhiệm vụ, đặc biệt là yêu cầu nhiệm vụ trong bối cảnh mới. Trong đó tập trung tăng cường kiến thức về kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, biến đổi khí hậu và các kỹ năng mềm như kỹ năng ra quyết định dựa trên bằng chứng và dữ liệu, kỹ năng giao tiếp, truyền thông, hỗ trợ người dân, doanh nghiệp, kỹ năng số, kỹ năng xây dựng và tổ chức thực hiện chính sách, kỹ năng đổi mới sáng tạo, thích ứng với sự thay đổi và học tập suốt đời...đồng thời ưu tiên cử cán bộ đi học tập ở nước ngoài để đào tạo kỹ năng chuyên sâu, cập nhập kiến thức mới theo yêu cầu công việc và quá trình hội nhập quốc tế.

2. Tận dụng các thành tựu của khoa học công nghệ, đặc biệt cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 để đổi mới và đa dạng phương pháp đào tạo. Trong đó, tăng cường đào tạo trực tuyến kết hợp trực tiếp. Đồng thời chú trọng phát triển các chương trình đào tạo trực tuyến (E-learning) kết hợp với công nghệ mô phỏng thực tế ảo để giúp người học tăng cường trải nghiệm và có thể chủ động tham gia khóa học mọi lúc, mọi nơi. 

3. Tiếp tục đổi mới các chương trình, phương pháp đào tạo, bồi dưỡng theo hướng đổi mới phương pháp giảng dạy lấy người học là trung tâm, tăng cường mời các nhà lãnh đạo, các nhà quản lý, các chuyên gia có uy tín và kinh nghiệm đến trao đổi, thảo luận các vấn đề thực tiễn đang phát sinh ở địa phương, đơn vị; kết hợp học lý thuyết với tham quan học tập các mô hình thực tế tại địa phương để tăng cường sự kết nối, trải nghiệm thực tiễn để có thể nhìn nhận một cách toàn diện và theo chiều sâu các vấn đề nẩy sinh trên thực tiễn. 

4. Đẩy mạnh hợp tác trong và ngoài nước. Để nâng cao chất lượng giảng day, đáp ứng nhu cầu đa dạng của học viên, việc đa dạng hóa đội ngũ giảng viên tham gia giảng dạy đã trở thành yêu cầu tất yếu. Bên cạnh việc tiếp tục tạo điều kiện để đội ngũ giảng viên của các trường bồi dưỡng tiếp tục năng cao trình độ, kỹ năng giảng dạy, cần đẩy mạnh việc đa dạng hóa các nguồn giảng viên, xây dựng danh sách đội ngũ giảng viên thỉnh giảng từ Học viện Hành chính và Quản trị công, giảng viên đến từ bộ ngành trung ương, đặc biệt là đội ngũ giảng viên là cán bộ quản lý, chuyên gia, nhà khoa học đến từ các vụ, cục, viện nghiên cứu của Bộ. Việc này không chỉ giúp tăng cường kiến thức thực tiễn cho học viên mà còn giúp tăng cường năng lực cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý tham gia giảng dạy.

Bên cạnh giảng viên trong nước, Bộ và các trường bồi dưỡng chủ động mời giảng viên, báo cáo viên, chuyên gia nông nghiệp và môi trường là người nước ngoài đang làm việc cho các tổ chức quốc tế ở Việt Nam, hoặc mời giảng viên nước ngoài tham gia giảng dạy và chia sẻ kinh nghiệm thông qua hình thực trực tuyến.

5. Tuyên truyền, nâng cao nhận thức về vai trò của năng lực tự học trong bối cảnh thế giới thay đổi nhanh chóng, đặc biệt là sự bùng nổ của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới. Trong đó Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Cục chuyển đổi số và các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng tạo điều kiện để người học tiếp cận thư viện số, tài liệu học tập trực tuyến, video, kho dữ liệu mở để đáp ứng yêu cầu học tập mọi lúc mọi nơi. Lãnh đạo các cơ quan đơn vị cần nêu gương trong học tập, chủ động xây dựng văn học tập, chia sẻ, thông tin, kiến thức trong các buổi sinh hoạt chuyên đề, đồng thời tạo điều kiện và khuyến khích áp dụng kiến thức mới trong công việc để nâng cao năng suất và chất lượng công việc. 

6. Đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng gắn liền với công tác quy hoạch và kết quả đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ. Trong đó, nâng cao chất lượng công tác quy hoạch đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý để bảo đảm chủ động nguồn cán bộ kế cận, trong đó, chú trọng công tác luân chuyển đến các địa phương, đơn vị cơ sở để thử thách, đánh giá đầy đủ hơn năng lực, bản lĩnh trước khi bổ nhiệm; chủ động xây dựng đội ngũ chuyên gia đầu ngành, ngang tầm khu vực và thế giới, đủ năng lực để làm chủ các công trình, dự án nghiên cứu cấp ngành, cấp quốc gia và quốc tế. Đồng thời tập trung đổi mới công tác đánh giá thông qua việc áp dụng hệ thống chỉ số kết quả công việc (KPI) phù hợp với từng vị trí, chức danh. Qua đó làm rõ hơn, năng lực sở trường, triển vọng phát triển cũng như những tồn tại hạn chế, làm cơ sở xác định nhu cầu đào tạo, xây dựng kế hoạch và đa dạng hóa các hình thức đào tạo bồi dưỡng để cải thiện kết quả công việc hiện tại, cũng như phát triển để đảm nhiệm các vị trí công việc đòi hỏi năng lực cao hơn.

Tóm lại, trong bối cảnh mới của quá trình hội nhập quốc tế, chuyển đổi số, tăng trưởng xanh và thích ứng với biến đổi khí hậu, công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, viên chức ngành nông nghiệp và môi trường cần có những đổi mới căn bản, toàn diện và thực chất. Việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực không chỉ là điều kiện tiên quyết để thực hiện hiệu quả các chiến lược, chính sách lớn của ngành mà còn là yếu tố then chốt bảo đảm sự phát triển bền vững, hiện đại và hội nhập của đất nước. Thời gian tới, công tác đào tạo, bồi dưỡng cần gắn chặt với thực tiễn vị trí việc làm, lấy người học làm trung tâm, cập nhật những nội dung mới về quản trị công, công nghệ số, kinh tế tuần hoàn, và kỹ năng mềm. Đồng thời, cần có cơ chế chính sách đồng bộ để phát huy nội lực, thu hút nhân tài, tạo động lực học tập suốt đời và khuyến khích tự học trong toàn hệ thống. Sự vào cuộc đồng bộ của các cấp quản lý, các cơ sở đào tạo, đơn vị sử dụng lao động và bản thân mỗi cán bộ, công chức, viên chức sẽ là chìa khóa để xây dựng một đội ngũ công vụ chuyên nghiệp, trách nhiệm, đổi mới sáng tạo và thích ứng linh hoạt với bối cảnh mới.

Tham luận của Đảng bộ Trường Cán bộ Quản lý Nông nghiệp và Phát triển nông thôn