Tổng Bí thư Tô Lâm và các đồng chí lãnh đạo, nguyên lãnh đạo Đảng, Nhà nước dự Lễ Công bố Nghị quyết của Quốc hội về sáp nhập tỉnh, thành phố. Ảnh: Thống Nhất - TTXVN

Đòi hỏi tất yếu của thời đại

Trong dòng chảy phát triển của quốc gia, lịch sử luôn chứng minh: mỗi giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ đều gắn với những cuộc “sắp xếp lại giang sơn” theo nghĩa rộng nhất. Từ thời khai khẩn đất hoang, mở mang bờ cõi, cho tới những cuộc cải cách hành chính, điều chỉnh địa giới, phân định quyền lực quản lý, tất cả đều nhằm đáp ứng quy luật vận động của xã hội, phù hợp với yêu cầu thực tế và khát vọng thịnh vượng.

Ngày nay, dưới tác động của toàn cầu hóa, cạnh tranh địa kinh tế, biến đổi khí hậu và cách mạng công nghệ 4.0, bài toán “sắp xếp lại giang sơn” đã vượt ra ngoài câu chuyện địa giới hành chính đơn thuần. Nó trở thành một đòi hỏi tất yếu để tái cấu trúc không gian phát triển, tối ưu hóa nguồn lực, nâng cao năng lực quản trị, đồng thời mở ra dư địa mới để thu hút đầu tư, phát triển kinh tế xanh, kinh tế số, phát triển bền vững.

Một số địa phương sau sáp nhập chắc chắn sẽ có hiệu quả rõ rệt: Bộ máy tinh gọn, ngân sách tiết kiệm, quỹ đất được giải phóng, hạ tầng kết nối đồng bộ, các vùng sản xuất tập trung, vùng nguyên liệu, vùng dân cư mới được hình thành, nâng cao giá trị sinh kế cho hàng triệu người dân. Ngược lại, nếu cứ để tồn tại những đơn vị hành chính manh mún, chồng chéo, quỹ đất bị chia cắt, thì tiềm lực phát triển bị kìm hãm, chi phí xã hội đội lên, xung đột lợi ích dễ phát sinh.

Đặc biệt, trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan, tài nguyên thiên nhiên dần cạn kiệt, sắp xếp lại giang sơn không chỉ để “gọn bộ máy” mà quan trọng hơn là “sắp xếp lại mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên”. Đất, rừng, sông ngòi, biển đảo, những “mạch máu” của quốc gia cần được quy hoạch, bảo vệ và khai thác trên cơ sở dữ liệu minh bạch, khoa học, hiện đại. Việc quy hoạch vùng, liên kết vùng, quản lý lưu vực sông, bảo tồn đa dạng sinh học, kiểm soát xâm nhập mặn, ngăn lũ lụt, sạt lở,… đòi hỏi một cấu trúc quản trị mạnh, đồng bộ và xuyên suốt từ trung ương tới địa phương.

Sắp xếp lại giang sơn vì thế là một “cuộc cách mạng mềm”, tác động tới mô hình tổ chức bộ máy, phương thức phân bổ nguồn lực, cách vận hành hệ thống dữ liệu và cả lối nghĩ, cách làm của các cấp, các ngành. Nó đòi hỏi quyết tâm chính trị, tư duy đổi mới, khoa học công nghệ và cả sự đồng thuận của người dân. Bởi lẽ, người dân là chủ thể, là đối tượng thụ hưởng và cũng là người gánh chịu mọi hệ lụy nếu sắp xếp không đồng bộ, thiếu minh bạch.

Trong bức tranh ấy, ngành Nông nghiệp và Môi trường giữ vai trò đặc biệt quan trọng: Giữ đất đai cho an ninh lương thực, giữ rừng cho sinh thái, giữ nước cho sản xuất, giữ khoáng sản cho công nghiệp, giữ biển đảo cho phát triển bền vững. Tất cả đều đặt ra yêu cầu: “nếu không sắp xếp lại giang sơn một cách khoa học, công bằng, minh bạch thì mọi mục tiêu phát triển xanh, phát triển bền vững sẽ chỉ dừng ở khẩu hiệu”.

Trong hành trình phát triển hiện đại, nhiều quốc gia trên thế giới đã chứng minh: sắp xếp lại giang sơn theo nghĩa tái cấu trúc không gian phát triển, tổ chức lại đơn vị hành chính, quy hoạch lại vùng kinh tế  chính là chìa khóa để khai mở tiềm lực và nâng cao sức cạnh tranh quốc gia.

Hàn Quốc từng bước thực hiện chiến lược phân bố lại dân cư, di dời một phần chức năng hành chính ra khỏi Seoul để giảm tải đô thị trung tâm, phát triển các thành phố vệ tinh, đầu tư đồng bộ hạ tầng giao thông, hệ thống dữ liệu đất đai và quy hoạch đô thị thông minh. Nhờ đó, từ một quốc gia thiếu đất canh tác, chật chội về không gian, Hàn Quốc đã trở thành hình mẫu về quản trị đô thị, sử dụng đất hiệu quả và phát triển kinh tế sáng tạo.

Trung Quốc trong 03 thập kỷ qua cũng là một minh chứng tiêu biểu. Chính sách hợp nhất các khu hành chính cấp huyện, xã thành các đơn vị lớn hơn, quy hoạch lại các cụm đô thị, các vùng kinh tế trọng điểm như: Dương Tử, Châu Giang, Bắc Kinh - Thiên Tân - Hà Bắc đã giúp khai thác tối đa tài nguyên đất đai, giảm chi phí quản lý, thúc đẩy liên kết vùng và kiểm soát chặt chẽ quy hoạch sử dụng đất, hạn chế tràn lan, lãng phí.

Nhật Bản từ những năm 2000 đã thực hiện chương trình “Heisei no Daigappei” - một cuộc sáp nhập quy mô lớn các thị trấn, làng xã để giảm mạnh số lượng đơn vị hành chính, tinh gọn bộ máy, tiết kiệm ngân sách và tái đầu tư cho các dịch vụ công. Song song, nước này xây dựng cơ sở dữ liệu đất đai toàn diện, quản lý hồ sơ địa chính chặt chẽ, tạo nền tảng minh bạch và hiệu quả cho quy hoạch phát triển đô thị, nông thôn gắn với bảo vệ môi trường.

Nhìn vào Việt Nam, bài toán sắp xếp lại đơn vị hành chính, sáp nhập địa giới, điều chỉnh quy hoạch đất đai không phải là chuyện mới, nhưng yêu cầu đặt ra ngày càng cao hơn, không chỉ dừng ở việc gọn bộ máy, giảm biên chế mà quan trọng là “mở đường” cho phát triển xanh, bền vững, thích ứng biến đổi khí hậu và phát triển kinh tế tuần hoàn.

Việc nhiều tỉnh, huyện, xã được sáp nhập những năm gần đây đã cho thấy hiệu quả bước đầu: Ngân sách quản lý giảm, hạ tầng được tái cơ cấu, quỹ đất dư thừa được quy hoạch lại thành các khu sản xuất tập trung, cụm công nghiệp sạch, vùng chuyên canh nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao. Tuy nhiên, để quá trình sắp xếp đạt hiệu quả thực chất, vẫn cần một “trục xương sống” - đó chính là hệ thống dữ liệu đất đai hiện đại, nền tảng quy hoạch đa ngành, liên thông, minh bạch.

Đặc biệt, trong bối cảnh Việt Nam là quốc gia nông nghiệp đang chuyển đổi mạnh mẽ sang kinh tế xanh, kinh tế số, phát triển đô thị thông minh thì mỗi mét vuông đất, mỗi cánh rừng, nguồn nước, khoáng sản đều cần được quản lý, khai thác một cách khoa học, có kiểm soát, có giám sát cộng đồng. Đây chính là đòi hỏi tất yếu của thời đại, đòi hỏi một bộ máy quản trị tiên tiến, minh bạch, dữ liệu mở, pháp lý đồng bộ và trách nhiệm điều phối mạnh mẽ của những cơ quan trụ cột như Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Vai trò trụ cột của Bộ Nông nghiệp và Môi trường

Trong bức tranh “sắp xếp lại giang sơn” của đất nước hôm nay, Bộ Nông nghiệp và Môi trường không chỉ là một mắt xích hành chính, mà là trụ cột giữ gìn và điều phối các nguồn lực cốt lõi nuôi dưỡng không gian phát triển của quốc gia từ đất đai, rừng, nước, khoáng sản, đến biển đảo và cân bằng sinh thái môi trường.

Với đặc thù hơn 70% diện tích đất tự nhiên là đất nông - lâm nghiệp, đất rừng đặc dụng, đất rừng phòng hộ, đất trồng lúa và các hệ sinh thái ven biển, Việt Nam cần một đầu mối đủ năng lực quản lý và dẫn dắt để đảm bảo mọi quyết sách sáp nhập địa giới, điều chỉnh không gian phát triển đều gắn với bảo vệ sinh thái, phát triển bền vững và an ninh sinh kế của hàng chục triệu nông dân. Vai trò đó không ai khác ngoài Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

“Giữ đất, giữ rừng, giữ nước, giữ biển” không chỉ là phương châm quản lý, mà đã trở thành hệ thống nhiệm vụ cụ thể. Từ việc xây dựng quy hoạch sử dụng đất quốc gia, quy hoạch lâm nghiệp, quy hoạch tài nguyên nước, không gian biển, ven biển, quy hoạch lưu vực sông liên tỉnh... đến quản lý rừng phòng hộ đầu nguồn, vùng đệm đa dạng sinh học, khai thác khoáng sản bền vững mọi khâu đều gắn chặt với mục tiêu phát triển cân bằng giữa con người và thiên nhiên.

Một trong những bước đột phá là Bộ đã tiên phong phát triển quy hoạch tích hợp thay thế quy hoạch manh mún, chồng chéo. Chẳng hạn, Quy hoạch không gian biển Việt Nam đến 2030 gắn chặt với Quy hoạch bảo vệ và phát triển rừng ngập mặn ven biển, các vùng đệm sinh thái; Quy hoạch lưu vực sông Hồng - sông Thái Bình phối hợp cùng quy hoạch vùng đồng bằng sông Cửu Long - trung tâm an ninh lương thực quốc gia đã minh chứng cho cách tiếp cận liên vùng, liên ngành.

Trong nhiều cuộc làm việc với địa phương, Bộ trưởng Đỗ Đức Duy luôn nhấn mạnh yếu tố đồng thuận - công bằng - minh bạch: sắp xếp lại phải đi kèm sinh kế bền vững, giữ đất cho nông nghiệp hiện đại, giữ rừng cho hệ sinh thái, giữ biển, đảo cho phát triển lâu dài. Đây cũng là cách kiến tạo niềm tin xã hội, biến những con số trên bản đồ hành chính thành cơ hội sống mới, kinh tế mới cho người dân.

Quản lý không gian phát triển dựa trên dữ liệu minh bạch cũng chính là “xương sống” mà Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã, đang gấp rút hoàn thiện. Bộ trưởng Đỗ Đức Duy, với quyết tâm đột phá, đã chỉ đạo toàn ngành rà soát, chuẩn hóa, số hóa và đồng bộ cơ sở dữ liệu đất đai, tài nguyên từ Trung ương đến địa phương. Bộ trưởng đã xác định rõ: “Mọi quy hoạch phải đứng trên nền dữ liệu thật, quản trị thật, có giám sát cộng đồng thực chất.” Đây là phương châm để mỗi mảnh đất, cánh rừng, hồ chứa, bờ biển không chỉ là con số trên giấy, mà được quản trị đúng, phát triển đúng, gìn giữ đúng cho thế hệ mai sau.

Thực thi tầm nhìn đó, Thứ trưởng Lê Minh Ngân, người trực tiếp chỉ đạo mảng quản lý đất đai và tài nguyên, đã thúc đẩy mạnh mẽ quá trình hoàn thiện cơ sở dữ liệu đất đai quốc gia. Hàng triệu hồ sơ địa chính, bản đồ số, dữ liệu quyền sử dụng đất đang từng bước được chuẩn hóa, liên thông và mở rộng chia sẻ giữa các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp. Đặc biệt, khi các đơn vị hành chính sáp nhập, điều chỉnh địa giới, thì chính dữ liệu đất đai minh bạch sẽ là công cụ quan trọng để tránh thất thoát, xung đột, khai thông quỹ đất phục vụ phát triển, đồng thời bảo vệ quyền lợi người dân.

Một trục “xương sống” quan trọng cho thành công của tái cấu trúc giang sơn chính là hệ thống cơ sở dữ liệu đất đai quốc gia. Thứ trưởng Lê Minh Ngân - người trực tiếp phụ trách lĩnh vực đất đai, tài nguyên vẫn đang chỉ đạo quyết liệt để hoàn thiện hạ tầng dữ liệu số, kết nối liên thông các cấp chính quyền, đảm bảo mỗi mét vuông đất đều được quản lý minh bạch. Trước mỗi quyết định sáp nhập, điều chỉnh địa giới, việc kiểm kê, chuẩn hóa bản đồ địa chính, hồ sơ quyền sử dụng đất là nhiệm vụ sống còn.

Thứ trưởng Lê Minh Ngân đã yêu cầu các Cục, Vụ, Sở Nông nghiệp và Môi trường địa phương đẩy mạnh số hóa, đồng bộ hóa dữ liệu, xây dựng nền tảng chia sẻ liên ngành. Nhờ vậy, quá trình rà soát quỹ đất dư thừa, đất chưa sử dụng, đất công,… trở nên minh bạch, làm căn cứ cho quy hoạch đô thị, công nghiệp, nông nghiệp.

Đặc biệt, khi các đơn vị hành chính sáp nhập, bài toán tài sản công, quyền sử dụng đất, lợi ích cộng đồng càng phải rõ ràng, tránh tranh chấp phát sinh. Việc Bộ Nông nghiệp và Môi trường đi đầu trong xây dựng cơ sở dữ liệu đất đai chính là “chìa khóa” quản trị mới, giúp giang sơn không chỉ được sắp xếp về hình thức, mà thực sự vận hành hiệu quả trên nền tảng số.

Thực tiễn những năm gần đây cho thấy, nhiều tỉnh thành, huyện, xã sau sáp nhập đã nhanh chóng hoạch định lại vùng sản xuất tập trung, hình thành các cụm công nghiệp sinh thái, vùng nguyên liệu lớn cho xuất khẩu, đồng thời giảm được chi phí quản lý ngân sách, tinh gọn bộ máy. Kết quả ấy minh chứng rõ nét vai trò “kiến trúc sư” điều phối không gian phát triển mà Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang gánh vác đảm bảo mọi mét vuông đất, cánh rừng, dòng sông, bờ biển đều được sắp xếp hợp lý, sinh lợi bền vững và bảo tồn lâu dài.

Nhìn rộng ra, trong bối cảnh biến đổi khí hậu, thiên tai cực đoan, xâm nhập mặn, sạt lở, cạn kiệt nguồn nước ngày càng gia tăng, thì sắp xếp lại giang sơn nếu không gắn chặt với dữ liệu, không được điều phối khoa học và minh bạch, sẽ dễ “trật bánh” khỏi mục tiêu phát triển xanh, bền vững. Chính vì vậy, vai trò trụ cột của Bộ Nông nghiệp và Môi trường với sự điều hành kiên định của Bộ trưởng Đỗ Đức Duy, Thứ trưởng Lê Minh Ngân không chỉ là quản lý tài nguyên mà còn là kiến trúc sư không gian phát triển mới, giữ mạch nguồn sinh thái, tạo nền tảng cho những quyết sách sắp xếp lại giang sơn đi vào thực chất, đồng bộ và trường tồn.

Chủ tịch nước Lương Cường với các đại biểu dự Lễ công bố tại điểm cầu Hà Nội

Hành động đồng bộ - Kỳ vọng vững bền

Sắp xếp lại giang sơn không chỉ là một quyết định hành chính, càng không phải một chiến dịch nhất thời. Đó là một quá trình lâu dài, có tầm nhìn, có kế hoạch, có dữ liệu làm nền, có bộ máy thực thi kỷ luật và có cơ chế giám sát cộng đồng minh bạch.

Trong bối cảnh Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mới với khát vọng trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045, mọi nguồn lực đất đai, rừng, biển, khoáng sản - vốn là “gốc” của giang sơn phải được sắp xếp lại một cách khoa học, công bằng, hiệu quả. Đó chính là điều kiện tiên quyết để phát triển nông nghiệp sinh thái, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, đồng thời bảo tồn hệ sinh thái, giảm thiểu rủi ro thiên tai, ứng phó biến đổi khí hậu.

Hành động đồng bộ chính là nguyên tắc xuyên suốt mà Bộ Nông nghiệp và Môi trường, dưới sự dẫn dắt của Bộ trưởng Đỗ Đức Duy, sự điều hành quyết liệt của Thứ trưởng Lê Minh Ngân cùng toàn thể đội ngũ chuyên gia, cán bộ kỹ thuật đang kiên trì theo đuổi. Quy hoạch không chỉ nằm trên giấy, dữ liệu không chỉ cất trong kho, mà phải trở thành công cụ vận hành thực tế: minh bạch hóa từng mét vuông đất, công khai quỹ đất công, chuẩn hóa quyền sở hữu, đảm bảo sinh kế bền vững cho người dân, doanh nghiệp.

Hành động đồng bộ cũng đòi hỏi liên kết đa ngành, đa cấp: từ Trung ương đến địa phương, từ quản lý đất đai, tài nguyên nước, rừng, biển đến phát triển hạ tầng giao thông, đô thị, nông thôn mới, vùng chuyên canh, cụm công nghiệp sinh thái. Mọi quyết sách điều chỉnh địa giới, tái cấu trúc không gian phát triển đều phải đặt lên bàn dữ liệu chuẩn, có quy hoạch nền, có giám sát chéo, có sự đồng thuận của cộng đồng dân cư những người vừa là chủ thể, vừa là đối tượng thụ hưởng thành quả.

Ở tầm rộng hơn, Việt Nam đang tham gia sâu vào các cam kết quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính, phát triển bền vững, bảo tồn đa dạng sinh học. Do đó, sắp xếp lại giang sơn hôm nay không chỉ để tinh gọn bộ máy mà còn để khẳng định hình ảnh quốc gia trách nhiệm, hội nhập sâu rộng, sẵn sàng thích ứng trước biến đổi toàn cầu.

Chặng đường phía trước chắc chắn còn nhiều thử thách: quản trị không gian phát triển trong bối cảnh dân số biến động, đô thị hóa nhanh, thiên tai bất thường, nhu cầu phát triển ngày càng cao. Nhưng với tầm nhìn đúng đắn, quyết tâm hành động thực chất, với vai trò “xương sống” của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng các quyết sách dữ liệu minh bạch, cơ chế kiểm tra giám sát đa tầng niềm tin về một giang sơn hài hòa, sinh thái, phát triển bền vững là hoàn toàn có cơ sở.

Kỳ vọng lớn nhất là mỗi quyết sách sắp xếp lại giang sơn hôm nay sẽ mở ra không gian sống tốt hơn, kinh tế mạnh hơn, môi trường sạch hơn và tinh thần đoàn kết xã hội bền chặt hơn. Đó chính là món quà quý nhất cho thế hệ mai sau một “giang sơn” được sắp xếp gọn gàng, được vận hành minh bạch và phát triển trường tồn cùng khát vọng Việt Nam hùng cường.

Thành phố bên sông vươn mình hội tụ tinh hoa - minh chứng sống động cho khát vọng đổi mới, phát triển bền vững, mở rộng tầm nhìn ra biển lớn

Hợp nhất giang sơn không chỉ là một quyết sách hành chính, mà còn là bước đi chiến lược để khơi thông nguồn lực, tinh gọn bộ máy, củng cố thế nước, thế dân. Trên hành trình ấy, Bộ Nông nghiệp và Môi trường giữ vai trò trụ cột: dẫn dắt tái cơ cấu không gian phát triển nông thôn, gìn giữ cân bằng sinh thái, bảo vệ tài nguyên và môi trường, lan tỏa động lực xanh bền vững cho từng vùng miền. Đây là tầm nhìn hội tụ ý Đảng, lòng dân, vì một Việt Nam mạnh hơn, gọn ghẽ hơn và trường tồn phồn vinh.

Hồng Minh