ảnh minh hoạ

Nhà nước đã mở hướng cho khoa học và công nghệ (KH&CN) bằng nhiều chủ trương, chính sách và hành động cụ thể nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo, phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Trong đó, tổng cộng có 11 văn bản của Đảng; Quốc hội đã thông qua 18 luật chuyên ngành, 01 luật KHCN, 01 luật Chuyển giao công nghệ (CGCN) và 05 luật liên quan đến tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật (TCQC), chất lượng sản phẩm, hàng hóa (CLSPHH), sở hữu trí tuệ…, 01 Nghị quyết; Chính phủ ban hành 14 Nghị định; Thủ tướng Chính phủ ban hành 05 Quyết định; Bộ đã ban hành 20 Thông tư và 02 Quy chế quản lý KHCN, TCQC. Thủ tướng Chính phủ đã ban hành 51 kế hoạch phát triển chuyên ngành nông nghiệp và môi trường, bao gồm: 36 kế hoạch ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn, 13 kế hoạch ngành tài nguyên và môi trường và 02 kế hoạch về TCQC, CLSPHH.

Nguồn lực khoa học và công nghệ của Bộ Nông nghiệp và Môi trường được hợp nhất từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (trước đây) và Bộ Tài nguyên và Môi trường (trước đây) được tổ chức và quản lý thông qua các đơn vị chuyên trách, với mục tiêu thúc đẩy nghiên cứu, ứng dụng khoa học vào thực tiễn sản xuất và quản lý tài nguyên, môi trường.

Theo ông Nguyễn Văn Long, Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), hệ thống tổ chức KHCN của Bộ có tổng cộng 21 tổ chức KHCN (16 viện chuyên ngành và 05 viện quy hoạch) và 34 đơn vị đào tạo. Hiện có 180 phòng thí nghiệm (PTN) phục vụ nghiên cứu KHCN, bao gồm: 03 PTN trọng điểm; 21 PTN chuyên ngành thuộc 21 tổ chức KHCN và 156 PTN thuộc các cơ quan quản lý chuyên ngành thuộc Bộ. Đối với PTN trọng điểm, Bô được Nhà nước hỗ trợ khoảng 3 tỷ đồng/năm để triển khai các hoạt động nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng, đào tạo bám sát mục tiêu, định hướng của các đơn vị theo chức năng nhiệm vụ được phân công. Nhiều sản phẩm, quy trình công nghệ, sáng chế, giải pháp hữu ích, giống cây trồng, vật nuôi, vắc xin đã được công bố, công nhận, ứng dụng trong thực tiễn sản xuất và thực hiện các nhiệm vụ chính trị của Bộ. 21 tổ chức KHCN đang quản lý, sử dụng trên 16.393 ha đất.

Ông Nguyễn Văn Long, Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ chia sẻ thông tin tại buổi Họp báo ngày 5/5

Theo báo cáo của Vụ Khoa học và Công nghệ, Bộ có tổng cộng 11.427 người (44 GS, 283 PGS, 1.668 TS, 4.776 ThS, 3.343 đại học) làm KHCN. Từ năm 2021 - 2025, Nhà nước đã đầu tư cho KHCN của Bộ là 4.687 tỷ đồng, chia theo nhóm lĩnh vực: Nông nghiệp là 3.594 tỷ đồng (chiếm 76,7%); môi trường là 1.089 tỷ đồng (chiếm 23,3%). Bộ luôn ưu tiên tăng cường năng lực, tiềm lực (gọi chung là năng lực) KHCN; tăng cường cơ sở vật chất, trang thiết bị PTN bảo đảm đạt chuẩn quốc tế, quốc gia và theo ngành, lĩnh vực.

Hằng năm, căn cứ quy hoạch, chiến lược, đề án, chương trình, kế hoạch phát triển của Bộ, ngành, các cơ quan, tổ chức, cá nhân đề xuất đặt hàng nhiệm vụ KHCN. Từ năm 2021 - 2025, tổng cộng có 1.201 chương trình, dự án, đề án, nhiệm vụ khoa học công nghệ (sau đây gọi chung là nhiệm vụ KHCN) đã và đang được triển khai; trong đó có 735 nhiệm vụ đã hoàn thành, 466 nhiệm vụ đang triển khai.

Các nhiệm vụ khoa học công nghệ đã được chuyển giao, ứng dụng hiệu quả

Nhiều nhiệm vụ KHCN tạo ra sản phẩm cuối cùng và được cơ quan thẩm quyền chấp nhận, chuyển giao, ứng dụng vào sản xuất, phục vụ công tác quản lý, đóng góp vào tăng hiệu quả kinh tế khoảng 30%, cụ thể: (i) Sản phẩm KHCN làm cơ sở để xây dựng các dự án luật, các văn bản hướng dẫn thi hành luật; định hướng cho công tác xây dựng chiến lược, chính sách, quy hoạch quốc gia, TCQC; (ii) Làm luận cứ phục vụ điều tra cơ bản, quan trắc, giám sát, xây dựng quy hoạch, kế hoạch trong lĩnh vực tài nguyên và môi trường; (iii) Tạo ra các giống cây trồng vật nuôi, tiến bộ kỹ thuật, giải pháp hữu ích, quy trình công nghệ, công nhận được 461 giống cây trồng, vật nuôi, thủy sản, lâm nghiệp; 216 tiến bộ kỹ thuật; 34 bằng độc quyền sáng chế và 19 giải pháp hữu ích; (iv) Xuất bản 54 cuốn sách, 732 bài báo quốc tế, 2098 bài báo khoa học đăng trên tạp chí chuyên ngành trong nước; (v) Góp phần đào tạo 297 thạc sỹ và 63 tiến sỹ.

Ảnh minh hoạ

Các nhiệm vụ KHCN đã chuyển giao tiến bộ kỹ thuật, công nghệ mới vào sản xuất nông nghiệp với kinh phí dành cho hoạt động xây dựng, nhân rộng mô hình chiếm khoảng 70% kinh phí chuyển giao công nghệ hàng năm.

Chuyển giao, ứng dụng KHCN thực hiện được khoảng 1.000 mô hình trình diễn với nội dung và quy mô phù hợp với điều kiện, nhu cầu của từng địa phương, góp phần nâng cao năng suất, chất lượng, giá trị nông sản, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước và đẩy mạnh xuất khẩu; phát triển các sản phẩm OCOP, phát triển ngành nghề nông thôn, phát triển cộng đồng, văn hóa, xã hội, môi trường nông thôn, xây dựng nông thôn mới văn minh, hiện đại.

Về xây dựng Tiêu chuẩn, Quy chuẩn kỹ thuật, tính đến tháng 3/2025, Bộ đang quản lý 1.832 TCVN và 175 QCVN (ngành nông nghiệp có 1.464 TCVN và 103 QCVN; ngành môi trường có 368 TCVN và 72 QCVN). Giai đoạn 2021-2024, Bộ đã ban hành mới 475 TCVN và 57 QCVN; đồng thời, đã rà soát, cắt giảm 149 QCVN theo tinh thần chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ. Hệ thống TCVN và QCVN đã cơ bản bao quát đầy đủ các chuyên ngành thuộc phạm vi quản lý của Bộ.

Đối với ngành Môi trường: Khí tượng thủy văn (KTTV) có 03 cơ sở kiểm định phương tiện đo KTTV đang hoạt động (Cơ sở kiểm định Miền Bắc tại Trung tâm Mạng lưới KTTV quốc gia; Cơ sở kiểm định miền Trung tại Đài KTTV khu vực Trung Trung Bộ; Cơ sở kiểm định miền Nam tại Đài KTTV khu vực Nam Bộ); Địa chất và khoáng sản: Phòng kiểm định máy địa vật lý thuộc Liên đoàn Vật lý Địa chất thực hiện công tác hiệu chuẩn thiết bị đo địa vật lý cho các đơn vị sử dụng máy đo địa vật lý của ngành. Phòng kiểm định máy địa vật lý hoạt động theo tiêu chuẩn ISO/IEC 17025:2017. Mã số của phòng là VILAS 009. Ngoài ra, Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam có 05 phòng thử nghiệm đã được đánh giá phù hợp với yêu cầu cầu tiêu chuẩn ISO/IEC 17025 và được cấp VILAS; Đo đạc bản đồ: Cục Đo đạc Bản đồ và Thông tin địa lý Việt Nam được trang bị Hệ thống kiểm định Collimator (kiểm định góc); Lĩnh vực Môi trường: Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường (nay là Cục Môi trường) có 03 Trung tâm Quan trắc môi trường miền Bắc; Trung tâm Quan trắc môi trường miền Trung và Tây Nguyên; Trung tâm Quan trắc môi trường miền Nam. Cả 03 Trung tâm đều thực hiện hiệu chuẩn, kiểm định phương tiện đo. Tuy nhiên, chỉ có Trung tâm Quan trắc môi trường miền Bắc thực hiện hiệu chuẩn, kiểm định chất lượng phương tiện đo. Trung tâm được phép cung cấp dịch vụ kiểm định, hiệu chuẩn, thử nghiệm cho 41 phương tiện đo (Phương tiện đo khí tự động, liên tục; phương tiện đo khí cầm tay; phương tiện đo nước tự động, liên tục; phương tiện đo nước cầm tay; khối lượng; lưu lượng khí; độ ồn; quang học; nhiệt độ,…).

Chú trọng quản lý chất lượng sản phẩm, hàng hóa (Luật CLSPHH)

Trong ngành nông nghiệp, hiện nay, có 278 tổ chức đánh giá sự phù hợp của các tổ chức trong nước và nước ngoài hoạt động tại Việt Nam. Trong đó: 106 tổ chức chứng nhận đánh giá, chứng nhận hợp quy, chứng nhận quá trình sản xuất (bao gồm: Trồng trọt 56 tổ chức; Chăn nuôi 14 tổ chức; Thú y 03 tổ chức; Thủy sản 15 tổ chức; Lâm nghiệp 10 tổ chức; Cơ điện 07 tổ chức);  156 PTN đánh giá chất lượng sản phẩm hàng hóa, vật tư nông nghiệp (bao gồm: Trồng trọt 52 phòng; Chăn nuôi 11 phòng; Thú y 38 phòng; Thủy sản 10 tổ chức; Lâm nghiệp 05 phòng; Cơ điện 04 phòng; Chất lượng sản phẩm 14 phòng; 06 phòng đa lĩnh vực; 16 Tổ chức giám định máy nông nghiệp); 16 Tổ chức giám định chất lượng và an toàn sử dụng của máy nông nghiệp.

Trong môi trường, có phế liệu nhập khẩu từ nước ngoài làm nguyên liệu sản xuất thuộc hàng hóa nhóm 2, vừa kiểm soát theo QCVN và theo Danh mục do Thủ tướng Chính phủ ban hành. Để phục vụ công tác kiểm tra chuyên ngành, Bộ đã có 865 TCVN và 93 QCVN. Tất cả 09 nhóm “Danh mục sản phẩm, hàng hóa có khả năng gây mất an toàn” và 08 nhóm “Danh mục hàng hoá nhập khẩu phải kiểm tra chuyên ngành” thuộc trách nhiệm của Bộ đều đã có QCVN và TCVN để quản lý. Tuy nhiên, hầu hết các sản phẩm, hàng hóa trong ngành nông nghiệp (như thuốc thú y, thức ăn chăn nuôi, phân bón…) thuộc nhóm 2 đều phải công bố hợp quy theo quy định của Luật TCQC và Luật CLSPHH.

Mặt khác, các sản phẩm, hàng hóa phải được sản xuất tại các cơ sở còn phải đã bảo đảm các điều kiện và quy trình theo chuẩn mực quốc tế (ví dụ: Thuốc thú y được sản xuất tại cơ sở đạt tiêu chuẩn Thực hành tốt sản xuất thuốc theo tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế thế giới - GMP WHO), vì vậy, hầu hết sản phẩm, hàng hóa ngành nông nghiệp vừa phải công bố hợp quy theo quy định của Luật TCQC, vừa phải tuân thủ các biện pháp quản lý kỹ thuật trong quá trình sản xuất của pháp luật chuyên ngành, dẫn đến tình trạng phải đánh giá chất lượng 2 lần, làm tăng chi phí sản xuất, tăng thủ tục hành chính, tăng thời gian, nhưng chất lượng không thay đổi, gây nhiều bức xúc cho doanh nghiệp.

Nhiều thành tựu trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ và chuyển đổi số

Theo báo cáo của Vụ Khoa học và Công nghệ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường có 113 giống cây trồng đã được cấp bằng bảo hộ giống cây trồng mới (nông nghiệp 100, lâm nghiệp 13); 53 Bằng sáng chế, Bằng độc quyền giải pháp hữu ích (lâm nghiệp 10, thủy sản 9, thủy lợi 9, tài nguyên môi trường 25).

Từ năm 2021-2025, Bộ đã chỉ đạo triển khai 35 đề tài nghiên cứu thuộc Chương trình KHCN trọng điểm cấp Bộ “Nghiên cứu ứng dụng công nghệ trong xây dựng, phát triển Chính phủ số và Chuyển đổi số giai đoạn 2021 - 2025”.

Kết quả, cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng cơ sở dữ liệu các lĩnh vực đất đai, địa chất, khoáng sản, khí tượng thủy văn, tài nguyên nước, biến đổi khí hậu, biển và hải đảo, viễn thám; cảnh báo sớm trượt, sạt lở đất đá; ứng dụng trong quản lý, khai thác hạ tầng CNTT dùng chung; giải pháp trí tuệ nhân tạo AI cho cảnh báo thiên tai, lũ lụt; ứng dụng kiểm kê phát thải; giám sát thực hiện quy hoạch sử dụng đất; dự báo, cảnh báo động đất; xử lý ảnh trong quan trắc mực nước thủy văn; cấp phép trực tuyến; quản lý sản xuất, chỉ đạo điều hành, cảnh báo dịch bệnh,..

Công tác ứng dụng chuyển đổi số đã hỗ trợ xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật, tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, quy định kỹ thuật, bảo đảm cơ sở pháp lý phục vụ chuyển đổi số, phát triển Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số ngành nông nghiệp và môi trường.

Tích cực thúc đẩy hợp tác quốc tế

Giai đoạn 2021-2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường hợp tác quốc tế về KHCN nông nghiệp chủ yếu tập trung ở một số nội dung: Phối hợp với các đối tác (UNDP, GEF…) trong việc xây dựng các dự án liên quan tới thích ứng biến đổi khí hậu, tăng trưởng xanh và phát triển bền vững; Xây dựng và tham gia các sự kiện toàn cầu được tổ chức hàng năm, như: Hội nghị của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu; đàm phán kỹ thuật thực hiện Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa.

Tham gia góp ý các thoả thuận hợp tác quốc tế; đề xuất nội dung hợp tác về khoa học và công nghệ với các quốc gia …

Chủ trì phiên họp của Ủy ban hỗn hợp Việt Nam - Hoa Kỳ về công nghệ sinh học trong nông nghiệp; phối hợp với nhiều đối tác (Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, Croplife Châu Á, Croplife Việt Nam, ASEAN, ACIAR, IRRI, ILRI …) để tổ chức các hội thảo trực tiếp/trực tuyến về ứng dụng công nghệ sinh học và hoàn thiện khung pháp lý; Mạng lưới kiểm tra thực phẩm biến đổi gen ASEAN (ASEAN GMFNet 21); hợp tác nghiên cứu nông nghiệp Việt Nam.

Ký kết thoả thuận hợp tác với CropLife Châu Á, Croplife Việt Nam về phát triển công nghệ sinh học nông nghiệp; Biên bản ghi nhớ với Bộ Nông nghiệp  thực phẩm và thuỷ sản Đan Mạch về “Tăng cường hợp tác trong sản xuất lương thực, thức ăn chăn nuôi bền vững và hợp tác trong lĩnh vực an toàn thực phẩm”. 

Trao đổi với các tổ chức quốc tế (Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Nhật Bản; Tổ chức Phát triển công nghệ công nghiệp và năng lượng mới Nhật Bản-NEDO; Hội đồng Doanh nghiệp Mỹ - Việt Nam; Tập đoàn TORAY) về hợp tác, ứng dụng và phát triển khoa học và công nghệ cũng như giới thiệu địa chỉ ứng dụng tại Việt Nam, tập trung: hợp tác trong lĩnh vực nông nghiệp, chăn nuôi, trao đổi về một số vấn đề liên quan đến năng lượng, giảm phát thải, ứng dụng và chuyển giao công nghệ chuyển đổi số trong nông nghiệp, thúc đẩy nghiên cứu, ứng dụng các công nghệ và sản phẩm từ xử lý phụ phẩm nông nghiệp (như bã mía, vỏ sắn, vỏ trấu, …), nhu cầu công nghệ trong xử lý nông sản ….; 

Tăng cường năng lực trong quản lý về: báo cáo và kiểm kê khí nhà kính hướng đến thị trường carbon trong nước; Quản lý khủng hoảng về môi trường; Chống thất thoát và lãng phí thực phẩm; Thích ứng, giảm thiểu và phục hồi biến đổi khí hậu; Công cụ và công nghệ về chuyển đổi xanh.

Chủ trì Chương trình hợp tác chiến lược Ngành về An toàn Thực phẩm trong chuỗi giá trị giai đoạn III với Đan Mạch (SSC III) (6.5.2024-5.5.2027). Vụ KHCN được Bộ giao là Cơ quan chủ trì phối hợp với các cơ quan thuộc Bộ thực hiện Chương trình (Đã trình Bộ thành lập Ban Chỉ đạo, nhóm Điều phối; Xây dựng khung Chương trình, Kế hoạch hoạt động; tổ chức các Hội thảo kỹ thuật; đoàn ra trong khuôn khổ Chương trình; đang lập kế hoạch xây dựng báo cáo đánh giá hiện trạng thất thoát lương thực trong chuỗi sản xuất nông nghiệp).

Bộ là thành viên Ban chỉ đạo và Tổ công tác của Quỹ môi trường toàn cầu Việt Nam; Tổ công tác đàm phán về BĐKH ngành nông nghiệp, đàm phán về Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa và là Ủy viên Phân ban Việt Nam trong Ủy ban phối hợp liên Chính phủ về Trung tâm Nhiệt đới Việt-Nga.

Diệp Anh