Các công trình hồ chứa đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết, thoát lũ, góp phần giảm thiệt hại do thiên tai gây ra. Tuy nhiên, quy trình vận hành liên hồ chứa cần thực hiện tốt hơn nữa nhằm bảo đảm tuyệt đối an toàn các hồ chứa trong mùa mưa bão.
Quy trình vận hành hồ chứa thủy điện mùa mưa lũ
Xây dựng quy trình vận hành hồ chứa thủy điện trong mùa mưa lũ là sự lựa chọn phương án vận hành tối ưu vừa giảm lượng dòng chảy trong mùa lũ để đảm bảo an toàn cho hệ thống công trình và hạ du khi xảy ra lũ tại tuyến công trình, vừa đáp ứng nhu cầu phát điện qua các tổ máy và vừa đảm bảo yêu cầu tích nước trong hồ theo nhiệm vụ đặt ra.
Dựa vào các tài liệu thông tin đã thu thập có liên quan đến hồ chứa như: Dữ liệu thủy văn: Lưu lượng dòng chảy, mưa, độ ngập lụt theo lịch sử; dữ liệu khí tượng, đặc biệt là lượng mưa và bão; thông số kỹ thuật của hồ chứa: Dung tích, diện tích lưu vực, cao độ mực nước dâng bình thường và mực nước dâng tối đa,... Và các mục tiêu vận hành công trình của hồ chứa thủy điện như: Đảm bảo an toàn cho công trình giữ mức nước trong hồ dưới mức tối đa cho phép; giảm thiểu ngập lụt, điều tiết lũ nhằm hạn chế thiệt hại cho khu vực hạ du và sản xuất điện hiệu quả; điều tiết hợp lý để duy trì sản lượng điện trong phạm vi cho phép.
Từ các thông tin đó sẽ mô hình hóa quá trình vận hành bằng mô hình toán học, mô phỏng sử dụng các mô hình thủy văn, thủy lực để mô phỏng các kịch bản mưa lũ và tính toán các phương án điều tiết nước dựa trên phân tích các kịch bản, dự báo các trường hợp xấu nhất và xem xét ảnh hưởng của từng phương án điều tiết. Từ đó, sẽ xây dựng được quy trình vận hành theo các quy định mực nước cụ thể, mực nước giới hạn tại các thời điểm khác nhau trong mùa lũ; các kế hoạch xả lũ về thời điểm, lưu lượng xả lũ phù hợp với tình hình thủy văn và dự báo thời tiết và đề xuất, chỉ thị ứng phó khẩn cấp trong các kịch bản, trường hợp bất lợi nhất.
Trong quá trình vận hành hồ chứa thủy điện sẽ luôn phải xem xét đánh giá và cập nhật; liên tục theo dõi sự thay đổi của hồ chứa và kiến nghị điều chỉnh quy trình, cập nhật các phương án điều tiết mới khi có thay đổi về các yếu tố KTTV, thông số công trình, vai trò, nhiệm vụ, hay các đặc tính khác của hồ thay đổi.
Trong giai đoạn hiện tại, việc xây dựng quy trình vận hành hồ cần ứng dụng các công nghệ và kỹ thuật hiện đại trong việc quan trắc, dự báo bằng radar thời tiết, mô hình số để có thông tin kịp thời về mưa và lũ. Xây dụng hệ thống quản lý vận hành thông minh: Sử dụng phần mềm và hệ thống tự động hóa để hỗ trợ việc theo dõi và điều hành hồ chứa, giảm thiểu sự can thiệp thủ công và tăng độ chính xác trong điều tiết nước. Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) sử dụng các mô hình học máy để phân tích dữ liệu lịch sử và dự đoán các kịch bản mưa lũ, giúp cải thiện khả năng điều hành hồ chứa trong các tình huống phức tạp.
Việc xây dựng quy trình vận hành hồ chứa thủy điện trong mùa mưa lũ cần tuân thủ các quy định pháp lý của quốc gia và địa phương, đồng thời, phải dựa trên các yếu tố thực tế của công trình cũng như đặc điểm thủy văn của khu vực. Trong quy trình vận hành hồ chứa mùa lũ có quy định về mực nước trước lũ, đón lũ. Nguyên tắc vận hành hồ trong mùa lũ như hồ chứa tham gia cắt/giảm lũ cho hạ du, phát điện. Vận hành hồ chứa bảo đảm an toàn cho công trình, tích nước cuối mùa lũ.
Lên phương án vận hành hồ chứa khi mưa lũ cực đoan
Hiện nay, nước ta có khoảng 6.500 hồ chứa thủy lợi, với tổng dung tích 11 tỷ m3, trong đó có khoảng 560 hồ chứa lớn dung tích trên 3 triệu m3. Hệ thống hồ chứa nước ở nước ta trải dài từ Bắc vào Nam, có thể sử dụng trong tưới tiêu, nông nghiệp, nuôi trồng khai thác thủy sản, khai thác thủy điện, phát triển du lịch,... ngoài ra, các hồ chứa còn giữ vị trí quan trọng trong việc điều hòa sinh thái, bảo vệ môi trường sống của con người.
Những năm qua, thiên tai diễn biến ngày càng phức tạp, bất thường và khó dự đoán, vai trò của những hồ chứa nước càng trở nên quan trọng. Tuy nhiên, do việc sử dụng nước ngày một gia tăng của các quốc gia thượng nguồn trong lưu vực cho nên có sự mất cân bằng lượng nước giữa hai mùa mưa và khô dẫn đến sự thiếu hụt nghiêm trọng TNN về lượng và chất về mùa khô, nhưng lượng nước lại tăng cao trong mùa mưa lũ, có thể gây thiệt hại rất lớn.
Trước diễn biến thời tiết ngày càng bất thường, gây đe dọa về an toàn cho cuộc sống người dân, trong đó có vấn đề đảm bảo an toàn trong vận hành hồ chứa nước, Cục Quản lý TNN, Bộ TN&MT cho biết, Bộ đã xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành 11 Quy trình vận hành liên hồ chứa trên 11 LVS lớn, quan trọng gồm sông: Hồng, Mã, Cả, Hương, Vu Gia - Thu Bồn, Trà Khúc, Kôn - Hà Thành, Sê San, Srepok và Đồng Nai. Khoảng 134 hồ chứa, đập dâng trên 11 LVS đã được điều tiết, vận hành theo cơ chế liên hồ với nguyên tắc ưu tiên hàng đầu là đảm bảo an toàn công trình, cắt, giảm lũ cho hạ du trong mùa lũ, ưu tiên duy trì dòng chảy tối thiểu, cấp nước hạ du phục vụ hoạt động sản xuất và dân sinh trong mùa cạn.
Kể từ khi 11 Quy trình vận hành liên hồ chứa được ban hành, ngoài việc thanh tra, kiểm tra định kỳ, đột xuất việc thực hiện quy trình vận hành liên hồ chứa, Bộ TN&MT đã chỉ đạo đơn vị có chức năng xây dựng hệ thống thông tin dữ liệu vận hành hồ, thực hiện theo dõi, giám sát thường xuyên, liên tục việc vận hành của các hồ chứa để kịp thời đôn đốc, hướng dẫn các chủ hồ thực hiện nghiêm túc việc vận hành theo quy trình. Đồng thời, chỉ đạo các cơ quan chuyên môn thường xuyên cung cấp các bản tin dự báo, cảnh báo kịp thời đến các địa phương, các chủ hồ; đôn đốc việc nghiêm túc thực hiện các quy định của Quy trình vận hành liên hồ chứa.
Nhằm chủ động phòng ngừa, hạn chế tối đa thiệt hại do mưa, lũ gây ra, đặc biệt là sau những bài học từ bão số 3 an toàn, đời sống, sản xuất, tài sản của nhân dân ở các địa phương trên LVS Hồng-Thái Bình, Cục Quản lý TNN đề nghị các đơn vị quản lý, vận hành hồ chứa trên các LVS: Mã, Cả, Hương, Vu Gia - Thu Bồn và Trà Khúc khẩn trương tổ chức, thực hiện việc theo dõi chặt chẽ tình hình diễn biến KTTV, thực hiện chế độ quan trắc, dự báo, cung cấp thông tin, số liệu và chế độ báo cáo theo quy định của quy trình vận hành liên hồ chứa; tuân thủ nghiêm túc quy trình vận hành hồ chứa, quy trình vận hành liên hồ chứa đã được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt và lệnh vận hành hồ của cơ quan có thẩm quyền theo quy định.
Khi xuất hiện các tình huống bất thường, tình huống mưa, lũ vượt tần suất thiết kế thì phải đề xuất phương án vận hành hồ chứa và báo cáo ngay tới cơ quan có thẩm quyền theo quy định để xem xét, quyết định việc vận hành bảo đảm an toàn công trình, vận hành ứng phó các tình huống khẩn cấp; tăng cường thực hiện việc thông báo, cảnh báo sớm cho chính quyền địa phương các cấp, nhân dân vùng thượng, hạ lưu trước khi vận hành xả lũ qua tràn, xả lũ khẩn cấp hoặc các trường hợp gia tăng đột ngột lưu lượng xả về hạ du.
Phối hợp chặt chẽ với Công ty Vận hành hệ thống điện và thị trường điện Quốc gia và các Trung tâm điều độ hệ thống điện trong việc thực hiện huy động hiệu quả nguồn điện của các nhà máy thủy điện phù hợp với yêu cầu về vận hành giảm lũ cho hạ du, bảo đảm sử dụng nguồn nước an toàn, tiết kiệm, hiệu quả, đa mục tiêu.
Các hồ chứa phía thượng và hạ lưu phải thường xuyên trao đổi, cung cấp thông tin vận hành, kết quả dự bảo lưu lượng, mực nước hồ và các phương án điều tiết vận hành để bảo đảm công tác phối hợp, vận hành điều tiết cắt, giảm lũ (trường hợp xảy ra mưa lũ) được thực hiện hiệu quả, giảm thiểu tối đa thiệt hại cho nhân dân vùng hạ du. Đồng thời, thực hiện việc cung cấp thường xuyên, kịp thời số liệu vận hành hồ chứa tối thiểu 01 giờ/lần (khi có dự báo, cảnh báo bão khẩn cấp, áp thấp nhiệt đới gần bờ hoặc các hình thế thời tiết khác gây mưa lũ) lên Hệ thống quản lý dữ liệu vận hành hồ của Cục Quản lý TNN phục vụ công tác theo dõi, giám sát và dự báo, cảnh báo mưa lũ trên các LVS. Ngoài ra, để đảm bảo phục vụ công tác dự báo KTTV trên các LVS, đề nghị các đơn vị quản lý, vận hành hồ chứa cung cấp ngay các bản tin dự báo và số liệu quan trắc, tính toán theo quy định của các Quy trình vận hành liên hồ chứa về Tổng cục KTTV qua địa chỉ hòm thư điện tử: thuyvandbqg@gmail.com.
HÀ LINH
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 22 (Kỳ 2 tháng 11) năm 2024
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, thiếu nước và ô nhiễm gia tăng, việc quản lý tài nguyên nước đòi hỏi không chỉ là con người và chính sách, mà cần thêm một yếu tố quyết định: dữ liệu và công nghệ. Với quyết tâm chuyển đổi số toàn diện, Cục Quản lý tài nguyên nước đang xây dựng nền móng cho một nền quản trị thông minh, nơi mỗi quyết định về tài nguyên nước được hậu thuẫn bởi dữ liệu thời gian thực, hệ thống phân tích dự báo và nền tảng ra quyết định dựa trên công nghệ số.
Xây dựng thể chế hiện đại, cắt giảm thủ tục hành chính, phân cấp mạnh mẽ cho địa phương là những nền tảng quan trọng để ngành tài nguyên nước bước vào giai đoạn quản trị mới, hiệu lực, hiệu quả và lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm.
Trong bối cảnh thời tiết cực đoan, khô hạn kéo dài, thách thức từ biến đổi khí hậu và nhu cầu sử dụng nước ngày một gia tăng, việc chủ động điều hòa, phân bổ nguồn nước không còn là giải pháp tình thế, mà đã trở thành yêu cầu cấp thiết cho an ninh nguồn nước quốc gia. Sáu tháng đầu năm 2025, Cục Quản lý tài nguyên nước (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã triển khai hàng loạt giải pháp điều tiết linh hoạt, dựa trên dữ liệu thời gian thực, mang lại hiệu quả rõ rệt trong cấp nước hạ du, kiểm soát dòng chảy và quản lý tài nguyên bền vững.
Tài nguyên nước, một trong những yếu tố sống còn của sự sống trên Trái đất đang đứng trước những thách thức to lớn. Suy giảm chất lượng nước, cạn kiệt nguồn nước ngọt, khai thác quá mức, ô nhiễm do công nghiệp và sinh hoạt,… là những mối nguy hại ngày càng nghiêm trọng, không chỉ ở quy mô địa phương mà đã mang tính toàn cầu.
Hiện nay, hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải và sông Nhuệ mỗi ngày có hàng triệu m3 nước thải từ sinh hoạt, làng nghề, cơ sở sản xuất xả vào gây ô nhiễm nguồn nước.
Thứ trưởng Phùng Đức Tiến cho rằng, sử dụng hợp lý tài nguyên nước là yếu tố then chốt trong việc nâng cao hiệu quả nuôi trồng thủy sản.
