Biến đổi khí hậu - thách thức tăng trưởng của du lịch Việt Nam

Biến đổi khí hậu đang là một thách thức lớn đối với ngành du lịch Việt Nam để có thể đạt được mục tiêu đến năm 2025 tăng trưởng khách nội địa từ 8 - 9%/năm, đóng góp trực tiếp 8 - 9% trong GDP, Tạp chí Tài nguyên và Môi trường đã có cuộc phỏng vấn ông Phạm Hải Quỳnh - Viện trưởng Viện phát triển du lịch Châu Á (ATI) về thách thức này.

Quy hoạch hệ thống du lịch thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045 theo Quyết định số 509/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ mới được công bố, đến năm 2025, ngành du lịch Việt Nam phấn đấu đón từ 25 - 28 triệu lượt khách quốc tế; 130 triệu lượt khách nội địa, duy trì tốc độ tăng trưởng khách nội địa từ 8 - 9%/năm, đóng góp trực tiếp 8 - 9% trong GDP.

Tuy nhiên, biến đổi khí hậu đang là một thách thức lớn đối với ngành du lịch Việt Nam để có thể đạt được mục tiêu đã đề ra, tạp chí Tài nguyên và Môi trường đã có cuộc phỏng vấn ông Phạm Hải Quỳnh về tầm ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến ngành du lịch nói chung và du lịch cộng đồng nói riêng.

Ông Phạm Hải Quỳnh - Viện trưởng Viện phát triển du lịch Châu Á - ATI (Ảnh: Chí Cường)

PV: Thưa ông, ông nhận định như thế nào về biến đổi khí hậu và tầm ảnh hưởng quan trọng của nó?

Ông Phạm Hải Quỳnh: Một số năm trở lại đây, sự thay đổi của khí hậu ảnh hưởng đến ngành du lịch rất lớn, đặc biệt, sự phát triển của ngành du lịch nói chung và du lịch cộng đồng nói riêng thay đổi rất nhiều trong bối cảnh biến đổi khí hậu.

Những thay đổi của môi trường ảnh hưởng trực tiếp đến khí hậu như trái đất nóng lên, thiên tai, bão lụt ngày càng nhiều… Vì vậy, môi trường là nội dung rất được ngành du lịch quan tâm. Những thay đổi về môi trường, biến đổi khí hậu nếu chúng ta không có định hướng, nhìn nhận rõ ràng sẽ kéo theo những hệ luỵ rất lớn, đặc biệt đối với ngành du lịch nói chung và du lịch cộng đồng nói riêng.

PV: Hiện nay, thực tế phát triển du lịch cộng đồng ở Việt Nam như thế nào, thưa ông?

Ông Phạm Hải Quỳnh: Du lịch cộng đồng đã du nhập vào Việt Nam từ rất lâu, tuy nhiên để phát triển mạnh mẽ thì mới khoảng hơn 10 năm trở lại đây. Phát triển du lịch cộng đồng có rất nhiều vấn đề, nhưng đến khi có Nghị quyết 08-NQ/TW về phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn thì mới thực sự phát triển theo phong trào. Rất nhiều địa phương để lấy thành tích đã “đổ xô” đi ủng hộ, hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng mà không bám vào tiêu chí, tiêu chuẩn nào để phát triển.

Ngoài ra một vấn đề khá quan trọng: Mọi người đang hiểu nhầm việc phát triển homestay là phát triển du lịch cộng đồng. Tuy nhiên homestay chỉ là một dịch vụ, một chiếc “cần câu” trong phát triển du lịch cộng đồng.

Việc nhìn nhận chưa chuẩn từ chính quyền địa phương, chưa hiểu sâu về du lịch cộng đồng dẫn đến việc xây dựng mô hình du lịch cộng đồng chưa chuẩn. Đồng thời phá đi giá trị văn hoá bản địa.

Câu chuyện phát triển du lịch mang tính tự phát nhiều hơn dẫn đến câu chuyện mạnh ai người đó làm, cạnh tranh lẫn nhau. Đến khi du lịch cộng đồng phát triển, muốn đưa những người làm homestay thực sự vào cộng đồng và giải quyết mâu thuẫn giữa cộng đồng đang tham gia du lịch và cộng đồng chưa tham gia du lịch lại nảy sinh mâu thuẫn cực kỳ lớn.

Trước thực trạng của du lịch cộng đồng Việt Nam, những năm gần đây, Chính phủ cũng như Tổng Cục du lịch Quốc gia Việt Nam (nay là Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam) đã nghiên cứu, công bố tiêu chuẩn Quốc gia về du lịch cộng đồng đã phần nào giúp các địa phương nhìn nhận tổng quan cũng như dựa vào để định hướng phát triển. Đến thời điểm này đã có các mô hình đạt được các tiêu chí cơ bản tuy nhiên còn rất nhiều mô hình cần phải xem xét lại.

Sạt lở ở khu vực đèo Mã Pì Lèng ngày 1/10 là một trong những hiện tượng thiên tai ảnh hưởng rất nhiều đến tâm lý khách du lịch đến với Hà Giang

PV: Hiện nay, biến đổi khí hậu tác động không nhỏ đến vấn đề du lịch nói chung và du lịch cộng đồng nói riêng, theo ông, đây là những tác động như thế nào?

Ông Phạm Hải Quỳnh: Đầu tiên việc thay đổi khí hậu, sự nóng lên của trái đất cũng như thiên tai ngày một nhiều… chính những điều này ảnh hưởng rất lớn đến du lịch.

Chúng ta đều biết, hiện nay mong muốn của chúng ta là phục hồi ngành du lịch sau đại dịch, làm sao để du lịch bứt phá để đạt con số ấn tượng. Nhưng thiên tai, báo lũ thì không thể tránh được mà ngày càng gia tăng. Gần đây nhất, cơn bão số 3 Yagi đã làm ảnh hưởng rất nhiều đến kinh tế, tài chính, con người… và nó kéo theo các hệ luỵ rất nặng nề.

Lấy ví dụ, thời điểm tháng 9, 10 là mùa khách đông của khu vực Đông Bắc - Tây Bắc nhưng do thiên tai năm nay khiến cho du lịch khu vực này đã bị tê liệt hoàn toàn. Đây là một thiệt thòi rất lớn từ biến đổi khí hậu đến ngành du lịch Việt Nam.

PV: Như ông đã chia sẻ, cơn bão Yagi khiến chúng ta nhìn nhận rõ hơn những ảnh hưởng không nhỏ từ những hiện tượng thời tiết cực đoan đến phát triển du lịch. Nhiều địa phương phía Bắc cũng ban bố tình trạng tạm dừng các hoạt động, trong đó có các hoạt động du lịch. Các chuyên gia và các nhà hoạch định chính sách hoạt động du lịch nhìn nhận được những gì từ những điều này để có thể giải quyết câu chuyện du lịch ở các địa phương, thưa ông?

Ông Phạm Hải Quỳnh: Tôi cho rằng chúng ta nhìn nhận rõ hơn vấn đề: Khi phát triển du lịch, các mô hình xây dựng ra phải đảm bảo được các tiêu chí, tiêu chuẩn.

Trong đó, tiêu chí, tiêu chuẩn đầu tiên phải đảm bảo là tiêu chí an toàn, an toàn cho du khách khi đến điểm đến không may vào thời điểm mưa lũ phải được an toàn; an toàn cho người vận hành điểm đến…

Việc định hướng rõ ràng, có kế hoạch cho tương lai về vấn đề phòng chống thiên tai, bão lũ sẽ giúp chúng ta có những sản phẩm du lịch đảm bảo hơn.

Nhật Bản là một quốc gia có nhiều thiên tai, động đất và họ có những hoạch định rõ ràng như về những ngôi nhà, kiến trúc… để khi có thiên tai, động đất sẽ có phương án xử lý.

Nhìn lại Việt Nam, chúng ta cũng có những chuyên gia, các nhà hoạch định, đưa ra chính sách, chiến lược trong vấn đề biến đổi khí hậu, ảnh hưởng của thiên tai, bão lũ… Tuy vậy, còn cần làm tốt hơn nữa vai trò của truyền thông, quảng bá đưa thông tin đến với cộng đồng, người dân khi xây dựng sản phẩm. Người dân, chính quyền phải có cái nhìn sâu hơn khi thấy thiên tai bão lũ. Phải có hoạch định về mô hình, xây dựng đảm bảo an toàn trong thiên tai bão lũ cũng như sản phẩm họ làm ra phải thực sự đảm bảo cho du khách khi đến điểm đến.

Ngay từ thời điểm này, tôi nghĩ không riêng gì chúng tôi làm định hướng phát triển mà còn phải chú trọng vai trò chủ chốt của chính quyền để có cái nhìn sâu hơn, hoạch định sâu hơn nữa, cảnh báo cao hơn nữa để có thể chủ động hơn trong việc phát triển sản phẩm du lịch của mỗi địa phương cũng như về cơ sở hạ tầng.

PV: Vậy ngành du lịch đã xây dựng những giải pháp gì để ứng phó với biến đổi khí hậu hay chưa, thưa ông?

Ông Phạm Hải Quỳnh: Trong câu chuyện hoạch định của Chính phủ cũng như các địa phương đã có nhưng mới ở mức bắt đầu triển khai. Bởi ngay từ biến đổi khí hậu đến nay cũng không phải ai cũng hiểu được chính xác và nhìn nhận rõ ràng được tác động của nó.

Chính vì vậy, giữa chính sách và chiến lược, câu chuyện bắt tay vào hành động sẽ từ đâu? - Chúng ta phải nhìn nhận được những ảnh hưởng nguy hiểm của biến đổi khí hậu trực tiếp đến kinh tế, du lịch và kế sinh nhai của mọi người. Cần gắn quyền lợi, trách nhiệm của mỗi người dân để chung tay trong chính sách để phòng trừ  thiên tai, bão lũ cũng như ảnh hưởng của biến đổi khí hậu.

PV: Theo ông, với riêng ngành du lịch cộng đồng, chúng ta cần có giải pháp gì để thích ứng với biến đổi khí hậu?

Ông Phạm Hải Quỳnh: Du lịch cộng đồng trước đây đa phần là ở vùng sâu vùng xa, đa phần là đồng bào dân tộc thiểu số, ở các địa phương môi trường rừng rất nhiều. Vì vậy, việc bà con sinh sống, săn bắt, khai thác và có những tác động trực tiếp đến môi trường rừng là không tránh khỏi. Trong khi môi trường rừng ảnh hưởng trực tiếp đến khí hậu của chúng ta, vì vậy tác động của con người ảnh hưởng rất lớn.

Với du lịch cộng đồng, rất nhiều các tổ chức trong và ngoài nước đã có những chương trình giúp bà con thêm sinh kế, xoá đói giảm nghèo, có một nghề khác để tránh xâm hại đến môi trường rừng. Du lịch cộng đồng cũng đã và đang đồng hành với các mô hình như thế.

Chúng tôi đang bắt tay vào vấn đề gíup người dân có thêm một nghề mới, chuyển đổi từ săn bắn, khai thác gỗ rừng có một sinh kế bền vững hơn, không xâm hại đến rừng. Một số mô hình này đã rất thành công. Các vùng đất tiềm năng đó cũng tạo ra những sinh kế cho các khu vực xung quanh.

Chính nguồn lợi đó đã đáp ứng được nhu cầu sinh kế của người dân, cộng đồng đó dần dần tách khỏi việc xâm lấn đến rừng. Từ đó, du lịch cộng đồng có thể coi như một cầu nối trong vấn đề hỗ trợ phát triển du lịch bền vững cũng như tránh vấn đề xâm hại đến rừng, một phần nào đó góp sức vào việc tránh biến đổi khí hậu của Việt Nam.

Ngoài ra, tôi cho rằng các giải pháp truỳên thông đóng một vai trò cực quan trọng để phổ cập cách chính sách, hoạch định chính sách. Đây mới là “chìa khoá” giúp cho cộng đồng, khách du lịch có cái nhìn đúng đắn, nhanh nhất về phát triển nhanh, bền vững, du lịch cộng đồng, du lịch gắn với văn hoá bản địa cũng như vai trò cực kỳ quan trọng của văn hoá bản địa đến vấn đề phát triển, đặc biệt là về vấn đề môi trường và biến đổi khí hậu.

Chúng ta cần truyền thông tốt hơn, có các chương trình giáo dục cộng đồng tốt hơn, các chương trình chia sẻ khách hàng trong mỗi điểm đến để phát triển xanh, bền vững cho cả Việt Nam chứ không riêng địa phương nào.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!.

Bảo Loan (thực hiện)