Theo ông Lê Huy Cường, Trưởng ban Kỹ thuật, Hội Cây Di sản Việt Nam, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam nhấn mạnh, để phát triển và nâng tầm chè Shan Tuyết, cần xây dựng chiến lược bảo tồn, quy hoạch vùng chè, bố trí hạ tầng du lịch, thành lập bộ phận quản lý di sản.
Tại Hội thảo "Phát triển và nâng tầm giá trị Trà Shan Tuyết", ông Lê Huy Cường, Trưởng ban Kỹ thuật, Hội Cây Di sản Việt Nam, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam cho biết, Suối Giàng là vùng chè đặc sản nổi tiếng Việt Nam, bao gồm 8 thôn phân bố trên một phạm vi rộng ở độ cao từ 800 - 1000m so với mực nước biển. Những cây Chè Shan ở đây sinh trưởng và phát triển trong môi trường khí hậu quanh năm mát ẩm và sương mù, đất đai phù hợp đã cho những sản phẩm chè nguyên liệu chất lượng. Nơi đây lưu giữ hàng nghìn cây chè Shan tuyết cổ thụ, nhiều cây trăm năm tuổi, gắn liền với văn hóa đồng bào Mông.
Qua khảo sát khoa học tại 4 thôn có diện tích chè Shan Tuyết lớn nhất của xã Văn Chấn (tỉnh Lào Cai), Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam xác định có 400 cây chè Shan cổ thụ, tuổi phổ biến từ 180 - 240 năm, đủ điều kiện lập hồ sơ xét công nhận Cây Di sản Việt Nam. Đây được đánh giá là một trong những quần thể chè cổ thụ lớn và lâu đời nhất hiện còn tại Việt Nam.
Trưởng ban Kỹ thuật, Hội Cây Di sản Việt Nam nhận định, cây chè Shan Tuyết tăng trưởng chậm khi trưởng thành (>100 năm). Cây lùn hóa do thu hái, tỉa cành và có đặc điểm tái sinh tự nhiên kém.
Để bảo tồn và phát triển cây chè Shan Tuyết, ông Lê Huy Cường khẳng định, cần xây dựng chiến lược bảo tồn, quy hoạch vùng chè, bố trí hạ tầng du lịch, thành lập bộ phận quản lý di sản. Ngoài ra, ông Cường nhấn mạnh vai trò của khoa học và công nghệ trong việc phát triển các dự án bảo tồn hệ sinh thái, vườn ươm, gây trồng chè Shan bằng hạt, tạo vùng nguyên liệu sạch, mô hình du lịch sinh thái.
Bên cạnh đó, việc phối hợp chính quyền - cộng đồng - nhà sản xuất đóng vai trò quan trọng để ban hành quy trình thu hái chuẩn, bảo vệ 400 cây di sản. Đồng thời, tuyên truyền giá trị văn hóa về chè Shan Tuyết.
Tại Hội thảo, ông Lê Huy Cường kiến nghị cần khẩn trương hoàn thiện hồ sơ trình Hội đồng Cây Di sản Việt Nam xem xét công nhận 400 cây chè cổ thụ có tuổi đời 100-300 năm. Đây là cơ sở quan trọng để nâng cao giá trị pháp lý và trách nhiệm bảo vệ đối với quần thể cây đặc hữu.
Công tác bảo vệ khu vực cây di sản cũng được đề nghị tăng cường theo hướng nghiêm ngặt hơn, hạn chế tối đa việc chặt tỉa, xâm hại hoặc khai thác thiếu kiểm soát. Đồng thời, “cây chè Tổ” đã hư hại cần được thay thế bằng một cá thể cây đủ tiêu chuẩn, nhằm duy trì tính biểu tượng của vùng chè Suối Giàng. Song song với các giải pháp kỹ thuật, địa phương được khuyến nghị tổ chức lễ vinh danh, đẩy mạnh truyền thông và quảng bá du lịch chè Shan tuyết. Đây là cơ hội để lan tỏa giá trị di sản, thu hút du khách và gia tăng thu nhập bền vững cho cộng đồng.
Việc bảo tồn quần thể 400 cây chè Shan tuyết cổ thụ tại Suối Giàng không chỉ là trách nhiệm gìn giữ một nguồn gen quý hiếm, mà còn mở ra cơ hội phát triển kinh tế - văn hóa cho địa phương. Khi được công nhận là Cây Di sản Việt Nam và quản lý theo quy hoạch bài bản, quần thể chè cổ thụ sẽ trở thành điểm nhấn đặc sắc trong hành trình du lịch Tây Bắc, góp phần nâng cao sinh kế người dân và bảo vệ các giá trị truyền thống. Đây là thời điểm cần có những hành động mạnh mẽ, đồng bộ để bảo vệ “báu vật xanh” của Suối Giàng cho các thế hệ tương lai.
Ông Phan Viết Đại, Trường Đại học Lâm nghiệp Việt Nam chỉ ra phương pháp sử dụng vòng năm sinh trưởng kết hợp khoan tăng trưởng để xác định tuổi và lịch sử phát triển của các cây chè Shan Tuyết, cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho bảo tồn và nâng cao giá trị vùng chè đặc sản.
Theo nhà Sử học Dương Trung Quốc, với cơ sở lịch sử, khoa học và văn hóa ẩm thực, trà Shan Tuyết xứng đáng trở thành “thương hiệu trà đại diện quốc gia”. Ông nhấn mạnh việc bảo tồn các cây cổ thụ, mở rộng diện tích trồng, nâng cao chất lượng sản phẩm và gắn phát triển trà với du lịch sinh thái là bước cần thiết để khẳng định vị thế cho trà Shan Tuyết Việt Nam.
Xã Tà Xùa (tỉnh Sơn La) nằm ở độ cao hơn 1.500 mét, nơi mây mù như tấm voan trắng quàng lên những sườn núi, tạo nên vẻ đẹp hoang sơ mà quyến rũ đến lạ. Giữa biển mây cuồn cuộn ấy, vùng đất được ví như “cô gái đẹp đang ngủ say” vẫn âm thầm nuôi dưỡng những giá trị riêng: có khí hậu lạnh quanh năm, sương mù dày đặc, tất cả hội tụ để hình thành nên những sản vật đặc hữu. Từ sơn tra, dược liệu cho đến những cây chè cổ thụ tạo nên dòng Shan tuyết danh tiếng, Tà Xùa không chỉ có cảnh sắc mê hoặc mà còn là nơi sinh ra những nông sản quý hiếm bậc nhất miền núi phía Bắc. Những sản phẩm ấy đã trở thành sinh kế chủ lực cho người dân, đồng thời mở ra hướng phát triển kinh tế bền vững gắn với bảo tồn hệ sinh thái. Nhằm làm rõ định hướng phát triển trong thời gian tới, phóng viên Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường đã có cuộc trao đổi với ông Đỗ Văn Xiêm, Chủ tịch UBND xã Tà Xùa để hiểu rõ hơn hành trình khai thác và phát huy giá trị nông nghiệp đặc sản của vùng đất giữa mây trời này.
Việt Nam, đất nước được thiên nhiên ưu đãi với những đồi chè xanh mướt, đã và đang khẳng định vị thế là một trong những cường quốc xuất khẩu chè trên thế giới. Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu và yêu cầu ngày càng khắt khe về chất lượng của thị trường quốc tế, ngành chè Việt Nam đứng trước một thách thức lớn: làm thế nào để nâng cao giá trị sản phẩm, thoát khỏi vị thế xuất khẩu nguyên liệu thô? Câu trả lời nằm ở hai trụ cột chiến lược: Đổi mới công nghệ chế biến và Tiêu chuẩn hóa sản phẩm, đặc biệt là đối với loại chè đặc sắc, quý hiếm như Shan tuyết cổ thụ. Đây chính là con đường để chè Việt Nam không chỉ "có mặt" mà còn "có giá" trên bản đồ thương mại quốc tế.
Ông Hoàng Vĩnh Long, Chủ tịch Hiệp hội Chè Việt Nam nhấn mạnh, chè Shan tuyết Suối Giàng là tổng hòa giá trị tự nhiên, kinh tế và văn hóa, hội tụ đủ yếu tố để trở thành thương hiệu chè đặc sản quốc gia. Để đạt được điều này, cần chiến lược phát triển thương hiệu bền vững, đặt trọng tâm vào bản sắc văn hóa và bảo tồn sinh thái, tích hợp khoa học - công nghệ và marketing hiện đại.
