Công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động khai thác khoáng sản tại một số nước và gợi mở cho Việt Nam

Thời gian qua, Việt Nam đã thực hiện thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm trong hoạt động khai thác khoáng sản đúng quy định, công khai, kịp thời. Tuy nhiên, vẫn còn một số bất cập, hạn chế trong quá trình thực hiện. Để tài nguyên khoáng sản đóng góp tối ưu vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước với quá trình khai thác khoáng sản hợp lý, hiệu quả thì Việt Nam cần tham khảo công tác này ở một số quốc gia. 

Kinh nghiệm về thanh tra, kiểm tra ở một số nước trên thế giới

Tại Trung Quốc, công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm trong hoạt động khai thác khoáng sản được thực hiện ở cấp trung ương và địa phương với sự tham gia của nhiều cơ quan QLNN. 

Chính phủ Trung Quốc thực hiện các cuộc thanh tra định kỳ tại các mỏ khoáng sản để bảo đảm việc tuân thủ các quy định về an toàn lao động, BVMT và khai thác hợp pháp. Các hoạt động khai thác bất hợp pháp sẽ bị xử lý nghiêm khắc. Trong trường hợp có dấu hiệu vi phạm, cơ quan chức năng có thể tiến hành thanh tra đột xuất để xử lý kịp thời. Ngoài ra, doanh nghiệp phải nộp báo cáo định kỳ về hoạt động khai thác, sản lượng và tình trạng môi trường tại khu vực khai thác.

Chính phủ Trung Quốc áp dụng nhiều công nghệ hiện đại, như: Viễn thám, hệ thống thông tin địa lý (GIS), hệ thống định vị toàn cầu (GPS) để giám sát và quản lý hoạt động khai thác khoáng sản. Cơ sở dữ liệu quốc gia về khoáng sản được xây dựng và cập nhật thường xuyên, hỗ trợ cho việc quản lý, thanh tra và kiểm tra. Việc giám sát còn được thực hiện bởi các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng địa phương để bảo đảm việc khai thác khoáng sản không gây hại đến môi trường và quyền lợi cộng đồng. Các doanh nghiệp vi phạm các quy định về khai thác khoáng sản sẽ bị phạt tiền và phải thực hiện các biện pháp khắc phục hoặc bị tạm dừng, thu hồi giấy phép, hoặc có thể bị truy tố hình sự nếu các hành vi khai thác trái phép, gây hại nghiêm trọng đến môi trường hay an ninh trật tự.

Tại Indonesia, công tác thanh tra, kiểm tra được tiến hành định kỳ tại các cơ sở khai thác khoáng sản để kiểm tra việc tuân thủ các quy định về an toàn lao động, BVMT hoặc không định kỳ. Thanh tra định kỳ thường được lên kế hoạch trước và thông báo cho các doanh nghiệp khai thác. Nội dung được thanh tra, kiểm tra thường là về việc khai thác theo đúng giấy phép và kế hoạch được phê duyệt, thực hiện đầy đủ các cam kết BVMT theo quy định về an toàn lao động.

Tại Australia, việc thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động khai thác khoáng sản được tổ chức chặt chẽ từ cấp liên bang đến các bang và vùng lãnh thổ nhằm bảo đảm các hoạt động khai thác khoáng sản diễn ra tuân thủ đúng các quy định pháp luật, BVMT và an toàn lao động. 

Kinh nghiệm cho Việt Nam

Trong thời gian qua, công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động khai thác khoáng sản tại Việt Nam đã đạt được một số kết quả nhất định. Thẩm quyền thanh tra, kiểm tra, giám sát và xử lý hoạt động khai thác khoáng sản cấp địa phương được thực hiện đối với hoạt động khai thác khoáng sản của các tổ chức, cá nhân theo giấy phép thăm dò, khai thác khoáng sản thuộc thẩm quyền cấp phép của UBND tỉnh. Hằng năm, có hàng ngàn tổ chức, cá nhân hoạt động khai thác khoáng sản theo Giấy phép khai thác khoáng sản do UBND tỉnh cấp theo thẩm quyền đối với khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường, khoáng sản phân tán, nhỏ lẻ. Nhìn chung, hoạt động khai thác khoáng sản theo giấy phép do UBND tỉnh cấp phép tiếp tục duy trì đối với khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường với khoảng trên 3.000 khu vực dải khắp trên địa bàn các tỉnh, thành phố cả nước, chiếm trên 90% tổng số khu vực khai thác đang hoạt động. Chính quyền các địa phương tổ chức hàng trăm cuộc thanh tra, kiểm tra và tiến hành xử lý vi phạm hành chính với số tiền hàng trăm tỷ đồng, tịch thu phương tiện, tang vật vi phạm hành chính.

Từ kinh nghiệm của các nước, có thể thấy công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát các hoạt động khai thác khoáng sản ở Việt Nam cần được tăng cường và phát hiện kịp thời, xử lý vi nghiêm minh đối với hành vi vi phạm trong các hoạt động này. Kiểm tra, giám sát việc cấp phép khai thác khoáng sản, tổ chức đấu giá khai thác khoáng sản theo đúng quy định pháp luật. Kiểm soát các vấn đề liên quan đến an toàn lao động và ô nhiễm, thiệt hại môi trường do hoạt động khai thác khoáng sản gây ra. Công khai, minh bạch trong việc cấp phép khai thác, tổ chức đấu giá quyền khai thác khoáng sản và việc xác định các nghĩa vụ tài chính để thu nộp ngân sách nhà nước, đóng góp cho cộng đồng địa phương khu vực có mỏ khai thác. Các cơ quan chức năng có liên quan cần có sự phối hợp chặt chẽ nhằm kiểm soát chặt chẽ tại các cửa khẩu, cảng biển và bến thủy nội địa; tăng cường tuyên truyền rộng rãi bằng nhiều hình thức tới các tổ chức, cá nhân các quy định của pháp luật về khoáng sản; tích cực tham gia phòng ngừa, ngăn chặn các loại tội phạm và hành vi vi phạm khai thác tài nguyên, khoáng sản trái phép. 

Cần tăng cường xử lý nghiêm minh, kịp thời các hành vi vi phạm trong việc khai thác khoáng sản trái phép đặc biệt là khai thác cát, sỏi lòng sông. Xử lý nghiêm đối với các tàu thuyền không có đăng ký, đăng kiểm, không đủ điều kiện hoạt động tham gia giao thông đường thủy, đặc biệt là các tàu thuyền có hoạt động khai thác, vận chuyển cát, sỏi lòng sông. Kiểm tra, quản lý nguồn gốc, chất lượng khoáng sản vận chuyển trên đường và tiêu thụ trên địa bàn.

Bộ Tư pháp chủ trì, phối hợp với Bộ TN&MT tiến hành rà soát, nghiên cứu, tham mưu về thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực khoáng sản theo quy định pháp luật. Chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan nghiên cứu đánh giá những tồn tại, vướng mắc liên quan đến quy định xử lý hình sự chồng chéo về nội dung với xử lý vi phạm hành chính. Điển hình như trường hợp phân định rõ khung hình phạt giữa tổ chức, cá nhân có giấy phép khai thác khoáng sản nhưng thực hiện không đúng nội dung giấy phép với tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản không có giấy phép. UBND tỉnh cần chú trọng, quan tâm hơn nữa đến công tác ban hành các văn bản quy phạm pháp luật quản lý hoạt động khoáng sản, bảo vệ khoáng sản chưa khai thác; quy định cụ thể trách nhiệm của các ngành, UBND cấp huyện, cấp xã; hình thức xử lý đối với tập thể, cá nhân để xảy ra tình trạng khai thác khoáng sản trái phép; việc phối hợp, trao đổi thông tin và xử lý vi phạm trong hoạt động khai thác khoáng sản giữa các lực lượng kiểm tra chuyên ngành, như: Bộ đội biên phòng, công an, các sở, ngành và chính quyền địa phương,…

Cần có sự phân cấp rõ ràng, cụ thể chức năng, nhiệm vụ giữa các cơ quan làm công tác thanh tra, kiểm tra. Phối hợp giữa các cơ quan, đơn vị chức năng các cấp trong thực hiện các nội dung thanh tra, kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm hoạt động khai thác khoáng sản được quy định trong Luật Khoáng sản năm 2010 và các luật khác liên quan. Phân cấp chức năng, nhiệm vụ trong công tác này không chỉ giữa cấp trung ương và địa phương mà còn giữa Bộ TN&MT với các bộ, ngành liên quan trong phối hợp thực hiện. Bộ Tư pháp chủ trì, phối hợp với Bộ TN&MT tiến hành rà soát, nghiên cứu, tham mưu về thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực khoáng sản theo quy định pháp luật. Chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan nghiên cứu đánh giá những tồn tại, vướng mắc liên quan đến quy định xử lý hình sự chồng chéo về nội dung với xử lý vi phạm hành chính. Điển hình như trường hợp phân định rõ khung hình phạt giữa tổ chức, cá nhân có giấy phép khai thác khoáng sản nhưng thực hiện không đúng nội dung giấy phép với tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản không có giấy phép.

THANH TÚ
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 23 (Kỳ 1 tháng 12) năm 2024