Đảm bảo an ninh nguồn nước đã trở thành một trong những ưu tiên hàng đầu của Việt Nam cũng như của mỗi quốc gia trên thế giới. Để đạt được mục tiêu an ninh nguồn nước trong kỷ nguyên biến động, Chính phủ Việt Nam đang nỗ lực hoàn thiện chính sách, pháp luật, chiến lược về tài nguyên nước nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý, bảo vệ, khai thác, sử dụng nước hợp lý, tiết kiệm và phòng chống có hiệu quả các tác hại của nước gây ra. Phóng viên Tạp chí Tài nguyên và Môi trường đã có cuộc phỏng vấn Bà Nguyễn Thị Thu Linh, Phó Cục trưởng Cục Quản lý tài nguyên nước xung quanh vấn đề này.
Phóng viên: Thưa bà, an ninh nguồn nước (ANNN) hiện đang đứng trước nhiều thách thức, là vấn đề cấp thiết đang được Đảng, Nhà nước đặc biệt quan tâm. Bà nhận định như thế nào về vấn đề này?
Bà Nguyễn Thị Thu Linh: Nước ta có 108 lưu vực sông (LVS), với khoảng 3.450 sông, suối với chiều dài từ 10 km trở lên. Tổng lượng nước mặt trung bình khoảng từ 830 tỷ m3 đến 840 tỷ m3, trong đó 63% lượng nước được bắt nguồn từ nước ngoài, chỉ có khoảng từ 310 tỷ m3 đến 320 tỷ m3 được sản sinh trên lãnh thổ Việt Nam. Việt Nam là một trong số 5 quốc gia có khả năng bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi BĐKH. Trên thực tế, do BĐKH mùa khô kéo dài 6 - 8 tháng, lượng nước chỉ chiếm 20 - 30% tổng lượng nước cả năm, hạn hán ngày càng xảy ra thường xuyên và kéo dài. Ngoài ra, các hoạt động khai thác nước thượng nguồn gia tăng, đe dọa nghiêm trọng đến tổng lượng TNN ở Việt Nam hiện tại và tương lai.
Trong bối cảnh hiện nay, sự gia tăng dân số, quá trình đô thị hóa và phát triển kinh tế đòi hỏi nhu cầu nước cho sản xuất và dân sinh ngày càng tăng, mục tiêu đảm bảo ANNN ngày càng trở nên thách thức. Để đảm bảo ANNN cho các mục đích sử dụng khác nhau, thời gian qua, Bộ TN&MT đã xây dựng, hoàn thiện các quy định cụ thể nhằm hướng dẫn thi hành năm 2012, Luật BVMT, đồng thời, triển khai thực hiện các quy định nhằm bảo vệ các nguồn nước. Bộ cũng đã triển khai lập quy hoạch TNN LVS và thành lập các tổ chức LVS nhằm triển khai có hiệu quả cơ chế điều phối, giám sát các hoạt động về TNN có tính liên ngành, liên lĩnh vực, liên địa phương trên các LVS lớn, quan trọng. Cùng với công tác cấp phép, đây là các cơ sở pháp lý quan trọng trong việc điều hòa, phân bổ nguồn nước, bảo đảm hài hòa lợi ích giữa các ngành trong khai thác, sử dụng TNN, phù hợp với điều kiện nguồn nước. Bộ trình Thủ tướng Chính phủ ban hành 11 quy trình vận hành liên hồ chứa trên các LVS. Đây cũng là cơ sở pháp lý quan trọng trong việc điều hòa, phân bổ nguồn nước các hồ chứa lớn, quan trọng trên các LVS, bảo đảm hài hòa giữa lợi ích phát điện, cấp nước nông nghiệp với việc đảm bảo lợi ích của các hộ sử dụng nước phía hạ lưu các LVS, hạ lưu các hồ chứa, đặc biệt quan trọng nhất là đảm bảo nguồn nước cấp cho sinh hoạt và sản xuất của người dân phía hạ du. Các ngành khai thác sử dụng nước cũng cần phải có chiến lược, giải pháp đồng bộ, hiện đại nhằm sử dụng tiết kiệm, hiệu quả TNN, bảo vệ các nguồn nước.
Phóng viên: Theo bà, cần có kế hoạch phân bổ nguồn nước mặt và nước ngầm như thế nào để nguồn nước được sử dụng hiệu quả, đảm bảo ANNN?
Bà Nguyễn Thị Thu Linh: Việc phân bổ TNN sẽ được xem xét tổng thể trong các quy hoạch TNN đang được triển khai thực hiện, trong đó, nguồn cấp nước cho sinh hoạt sẽ được ưu tiên, đồng thời, phải đảm bảo nước cho môi trường sinh thái và hài hòa lợi ích cho các ngành kinh tế có khai thác sử dụng nước bao gồm nông nghiệp, công nghiệp, giao thông thủy,… Các kịch bản phân bổ TNN trong trường hợp cực đoan, thiếu nước cũng sẽ được xem xét. Đồng thời, các quy hoạch chuyên ngành có khai thác, sử dụng TNN và các quy hoạch phát triển KT-XH của các bộ, ngành, địa phương cũng cần thiết phải rà soát, đảm bảo quy hoạch phải gắn với khả năng nguồn nước, bảo vệ TNN, duy trì dòng chảy tối thiểu trên sông, không vượt quá ngưỡng khai thác đối với các tầng chứa nước; đảm bảo sử dụng nước tiết kiệm, hiệu quả; sử dụng nước tổng hợp, đa mục tiêu, công bằng, hợp lý, hài hòa lợi ích, bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ giữa các tổ chức, cá nhân.
Phóng viên: Nhiệm vụ trọng tâm trong thời gian tới để đảm bảo ANNN là gì, thưa Bà?
Bà Nguyễn Thị Thu Linh: Để tăng cường hiệu lực, hiệu quả trong quản lý TNN đáp ứng yêu cầu của thực tiễn, trong thời gian tới, bên cạnh việc tiếp tục hoàn thiện chính sách, pháp luật về TNN, nhiệm vụ trọng tâm, chủ yếu là tập trung triển khai thực hiện các cơ chế, chính sách quản lý đã được thể chế hóa trong Luật TNN năm 2012 và các văn bản đã được ban hành. Trong đó, cần lưu ý, đảm bảo ANNN là loại an ninh đặc biệt, tác động đến sự phát triển bền vững của đất nước. Do đó, kiến nghị đưa việc đảm bảo ANNN là một lĩnh vực an ninh phi truyền thống trong Dự thảo văn kiện Đại hội XIII của Đảng và Kế hoạch toàn Khóa XIII cũng như trong các văn kiện Đại hội của các địa phương.
Tiếp tục hoàn thiện các văn bản pháp luật, chính sách quản lý TNN; rà soát, sửa đổi Luật TNN năm 2012, trong đó, cần có các quy định khuyến khích các thành phần kinh tế phát triển TNN và các dịch vụ về nước theo phương thức xã hội hóa. Tập trung xây dựng và phê duyệt quy hoạch TNN quốc gia, quy hoạch tổng thể điều tra cơ bản TNN, quy hoạch TNN LVS Hồng, Cửu Long và các LVS lớn làm cơ sở cho các quy hoạch có khai thác, sử dụng nước nhằm cân bằng các nguồn nước, điều hòa, phân bổ TNN một cách hợp lý theo không gian, thời gian đặc biệt là quy định các phương án phân bổ nguồn nước trong trường hợp hạn hán, thiếu nước. Đồng thời, tổng kiểm kê TNN và hiện trạng khai thác, sử dụng nước và xả nước thải vào nguồn nước trên phạm vi cả nước.
Nâng cao trách nhiệm của các bộ, ngành, địa phương và ý thức, nghĩa vụ của người dân trong việc giám sát các hoạt động khai thác, sử dụng nước. Tăng cường hợp tác với các quốc gia có chung nguồn nước với Việt Nam theo các kênh hợp tác đa phương, song phương. Trước mắt và lâu dài, phải bảo đảm ANNN ở mức cao nhất, nhất là nguồn nước cấp cho sinh hoạt, giảm được tối đa sự phụ thuộc vào nguồn nước quốc tế; tăng cường năng lực dự báo, cảnh báo sớm các hình thế thời tiết cực đoan để chủ động ứng phó, nhất là trong điều kiện BĐKH như hiện nay.
Phóng viên: Trân trọng cảm ơn Bà!
Xuân Phương (thực hiện)
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, thiếu nước và ô nhiễm gia tăng, việc quản lý tài nguyên nước đòi hỏi không chỉ là con người và chính sách, mà cần thêm một yếu tố quyết định: dữ liệu và công nghệ. Với quyết tâm chuyển đổi số toàn diện, Cục Quản lý tài nguyên nước đang xây dựng nền móng cho một nền quản trị thông minh, nơi mỗi quyết định về tài nguyên nước được hậu thuẫn bởi dữ liệu thời gian thực, hệ thống phân tích dự báo và nền tảng ra quyết định dựa trên công nghệ số.
Xây dựng thể chế hiện đại, cắt giảm thủ tục hành chính, phân cấp mạnh mẽ cho địa phương là những nền tảng quan trọng để ngành tài nguyên nước bước vào giai đoạn quản trị mới, hiệu lực, hiệu quả và lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm.
Trong bối cảnh thời tiết cực đoan, khô hạn kéo dài, thách thức từ biến đổi khí hậu và nhu cầu sử dụng nước ngày một gia tăng, việc chủ động điều hòa, phân bổ nguồn nước không còn là giải pháp tình thế, mà đã trở thành yêu cầu cấp thiết cho an ninh nguồn nước quốc gia. Sáu tháng đầu năm 2025, Cục Quản lý tài nguyên nước (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã triển khai hàng loạt giải pháp điều tiết linh hoạt, dựa trên dữ liệu thời gian thực, mang lại hiệu quả rõ rệt trong cấp nước hạ du, kiểm soát dòng chảy và quản lý tài nguyên bền vững.
Tài nguyên nước, một trong những yếu tố sống còn của sự sống trên Trái đất đang đứng trước những thách thức to lớn. Suy giảm chất lượng nước, cạn kiệt nguồn nước ngọt, khai thác quá mức, ô nhiễm do công nghiệp và sinh hoạt,… là những mối nguy hại ngày càng nghiêm trọng, không chỉ ở quy mô địa phương mà đã mang tính toàn cầu.
Hiện nay, hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải và sông Nhuệ mỗi ngày có hàng triệu m3 nước thải từ sinh hoạt, làng nghề, cơ sở sản xuất xả vào gây ô nhiễm nguồn nước.
Thứ trưởng Phùng Đức Tiến cho rằng, sử dụng hợp lý tài nguyên nước là yếu tố then chốt trong việc nâng cao hiệu quả nuôi trồng thủy sản.
