Hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật góp phần phát huy nguồn lực tài nguyên và môi trường cho phát triển kinh tế - xã hội

Chặng đường từ năm 2002-2022, Ban Cán sự đảng, Lãnh đạo Bộ xác định công tác xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của Bộ; đồng thời, chuyển mạnh sang quản lý, điều hành phát triển trong các lĩnh vực tài nguyên và môi trường bằng pháp luật trên cơ sở tôn trọng các nguyên tắc thị trường; đẩy mạnh kinh tế hóa ngành Tài nguyên và Môi trường với mục tiêu phát huy tối đa nguồn lực của Ngành phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, coi đây vừa là mục tiêu, vừa là phương tiện để nhanh chóng xây dựng ngành Tài nguyên và Môi trường là một ngành kinh tế - kỹ thuật chính quy, hiện đại, hội nhập quốc tế, phục vụ đắc lực cho công cuộc phát triển bền vững đất nước.

Công tác xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật đạt được nhiều kết quả

Ngay sau khi được thành lập, Bộ TN&MT đã tích cực chủ động trong việc xây dựng, hoàn thiện hệ thống văn bản QPPL về TN&MT nhằm tạo hành lang pháp lý cho việc QLNN về TN&MT ngày càng hiệu quả, đi vào nền nếp. Các quan điểm, định hướng về xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật về tổ chức, hoạt động của cơ quan nhà nước; về bảo đảm quyền con người, quyền tự do dân chủ của công dân, quyền tự do kinh doanh,… đã được Bộ TN&MT cụ thể hóa trong quá trình hoàn thiện hệ thống pháp luật về TN&MT.

Công tác xây dựng, ban hành văn bản QPPL của Bộ TN&MT đã đạt được những kết quả đáng kể, góp phần tích cực đưa công tác QLNN về TN&MT vào nền nếp và đạt hiệu quả cao. Các văn bản QPPL được Bộ TN&MT xây dựng, trình cấp có thẩm quyền ban hành và ban hành theo thẩm quyền đều bám sát chủ trương đẩy mạnh cải cách hành chính, tăng cường tính công khai, minh bạch, đảm bảo hài hòa lợi ích của Nhà nước, người dân và doanh nghiệp; phát huy nguồn lực TN&MT cho phát triển KT-XH đất nước; đồng thời, góp phần ngăn ngừa, hạn chế tiêu cực, tham nhũng, lãng phí, làm giảm khiếu kiện, các yếu tố dẫn đến sự mất ổn định xã hội, đặc biệt trong lĩnh vực đất đai, môi trường. Nội dung các văn bản QPPL đều bảo đảm phù hợp với các quy định của Hiến pháp, Luật, Nghị quyết của Quốc hội, Pháp lệnh và Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các văn bản QPPL do Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ ban hành, bảo đảm được tính thống nhất, thứ bậc hiệu lực pháp lý của văn bản trong hệ thống pháp luật.

Đến nay, Bộ TN&MT đã trình Chính phủ để Chính phủ trình Quốc hội thông qua 12 Luật, nâng tổng số các lĩnh vực QLNN của Bộ TN&MT có Luật điều chỉnh là 7 lĩnh vực, gồm: Luật Đất đai (năm 2003, năm 2013); Luật BVMT (năm 2005, năm 2014, năm 2020); Luật Đa dạng sinh học năm 2008; Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Khoáng sản năm 2005; Luật Khoáng sản năm 2010; Luật TNN năm 2012, Luật TN&MT Biển và Hải đảo năm 2015; Luật KTTV 2015; Luật ĐĐ&BĐ năm 2018.

Đã trình Quốc hội ban hành 4 nghị quyết, trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành 1 nghị quyết, trình Chính phủ ban hành 105 mghị định, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành 38 quyết định và 39 chỉ thị. Bộ trưởng Bộ TN&MT đã ban hành 506 thông tư, 138 thông tư liên tịch, 39 chỉ thị, 3 quyết định và 149 nghị quyết liên tịch để phục vụ công tác QLNN về quản lý tài nguyên, BVMT, ứng phó với BĐKH.

Trong nhiệm kỳ Chính phủ Khóa XIV, đất nước phải đối mặt với không ít khó khăn, thách thức to lớn. Đặc biệt là sự bùng phát của đại dịch Covid-19 trong năm 2020 và 2021 đã tác động toàn diện, sâu rộng đến mọi lĩnh vực KT-XH của đất nước. Thiên tai, hạn hán, xâm nhập mặn, bão, lũ, sạt lở đất,... xảy ra phức tạp, bất thường đã gây thiệt hại nặng nề đến sản xuất và đời sống của người dân tại nhiều địa phương. Trong bối cảnh đó, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Quốc hội, sự chỉ đạo điều hành sâu sát của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, sự phối hợp của các bộ, ngành, đặc biệt là nỗ lực, quyết tâm vào cuộc của các địa phương, toàn ngành đã phát huy tinh thần chủ động, sáng tạo, giải quyết một cách bài bản, khoa học với tinh thần trách nhiệm cao để từng bước chuyển hóa thách thức thành cơ hội, tập trung tháo gỡ các rào cản, giải phóng nguồn lực tài nguyên cho phát triển KT-XH. Ban Cán sự đảng, Lãnh đạo Bộ đã quyết liệt chỉ đạo công tác xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp luật lĩnh vực TN&MT, đạt được những kết quả nổi bật sau:

Trình Ban Chấp hành Trung ương ban hành Nghị quyết số 36/NQ-TW ngày 22/10/2018 về PTBV kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; trình Bộ Chính trị ban hành Kết luận số 36-KL/TW về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết Trung ương 6 Khóa XI, Kết luận số 56-KL/TW về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết số 24-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương khóa XI, Nghị quyết số 10-NQ/TW ngày 10/02/2022 về định hướng chiến lược địa chất, khoáng sản và công nghiệp khai khoáng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; trình Ban Bí thư ban hành Chỉ thị số 10-CT/TW ngày 25/9/2021 về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác khí tượng thủy văn đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; trình Chính phủ ban hành Nghị quyết số 120/NQ-CP ngày 17/11/2017 của Chính phủ về phát triển bền vững ĐBSCL thích ứng với BĐKH; bổ sung nhiều chủ trương, giải pháp mới vào trong các văn kiện Đại hội đảng các cấp.

Toàn ngành đã rà soát, đánh giá thực tiễn, xác định đúng đâu là nút thắt, điểm nghẽn, kẽ hở, khoảng trống của CS, PL trong từng lĩnh vực, trên cơ sở đó trình Chính phủ ban hành và ban hành theo thẩm quyền các quy định, nhất là về quy hoạch, giao đất, cho thuê đất, bồi thường hỗ trợ, tái định cư, giao khu vực biển, đấu giá khoáng sản, quản lý TNN, cơ chế khuyến khích đầu tư, các chính sách hỗ trợ, các biện pháp cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh nhằm thúc đẩy thu hút đầu tư phát triển KT-XH, hỗ trợ người dân, doanh nghiệp vượt qua khó khăn, đẩy nhanh tiến độ thực hiện các dự án hạ tầng quan trọng. Đã tham mưu Chính phủ trình Quốc hội phê duyệt QHSDĐ quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 và KHSDĐ 5 năm 2021-2025.

Đã thiết lập hành lang pháp lý cho quản lý tổng hợp TN&BVMT B&HĐ, KTTV, ứng phó với BĐKH. Thiết lập hành lang pháp lý đầy đủ, đồng bộ cho công tác QLNN về ĐĐ&BĐ, viễn thám thông qua việc ban hành Luật ĐĐ&BĐ năm 2018.

 Bộ cũng đã trình Chính phủ để trình Quốc hội thông qua Luật BVMT năm 2020 tạo sự chuyển biến mạnh mẽ từ nhận thức đến hành động để đưa công tác BVMT trở thành trụ cột của quá trình PTBV. Thiết lập hành lang pháp lý đồng bộ trong bảo vệ ĐDSH, quản lý sinh vật biến đổi gen, phế liệu được phép nhập khẩu từ nước ngoài làm nguyên liệu sản xuất. Xây dựng Chiến lược quy hoạch BVMT quốc gia, bảo tồn ĐDSH quốc gia, tổng thể quan trắc môi trường quốc gia để bảo vệ, phục hồi môi trường sống, bảo vệ sinh thái cho các thế hệ tương lai.

Tài nguyên nước được quản lý theo quy hoạch tổng hợp, hướng đến việc đảm bảo an ninh TNN quốc gia và tính liên vùng, sử dụng hiệu quả nguồn TNN lưu vực sông, phù hợp với quy hoạch tổng thể quốc gia, quy hoạch vùng, chiến lược, kế hoạch phát triển KT-XH, QP-AN thông qua các Quy hoạch tổng hợp lưu vực sông, Quy hoạch tổng thể điều tra cơ bản TNN đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, Đề án tổng kiểm kê TNN quốc gia giai đoạn đến năm 2025 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Tiếp tục nỗ lực hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật để nâng cao năng lực hiệu quả quản lý

Tình trạng khiếu kiện về đất đai có giảm mạnh nhưng vẫn còn những vụ việc phức tạp kéo dài nhiều năm; ở một số nơi còn tình trạng dự án được giao đất, cho thuê đất nhưng chậm đưa đất vào sử dụng, đầu cơ đất đai; việc giải quyết đất nông, lâm trường, công ty nông, lâm nghiệp, đất quốc phòng kết hợp phát triển kinh tế vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn do việc tổng kết thực tiễn và nghiên cứu lý luận chưa thực sự được thực hiện đầy đủ, thấu đáo.

Pháp luật về khoáng sản chưa có cơ chế QLNN về tài nguyên địa chất để đảm bảo tài nguyên ĐC&KS được quản lý tập trung, thống nhất. Nội dung QLNN, thẩm quyền và trách nhiệm QLNN, cơ chế phối hợp, cơ chế kiểm tra, thanh tra, giám sát, giải quyết khiếu nại, tố cáo hoạt động khoáng sản,... chưa được quy định rõ ràng làm giảm hiệu lực, hiệu quả QLNN về công tác thu cho ngân sách từ khoáng sản.

 Tài nguyên nước vẫn đang tiếp tục chịu nhiều thách thức trước tác động của BĐKH; vẫn tồn tại tình trạng cục bộ về suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm nguồn nước; mâu thuẫn sử dụng nước trên lưu vực sông; hiệu quả sử dụng nước thấp,…

Lượng chất thải rắn phát sinh tiếp tục gia tăng, gây áp lực lên môi trường. Ô nhiễm môi trường không khí, nguồn nước, lưu vực sông, làng nghề còn xảy ra ở một số địa phương.

Sự gia tăng tính cực đoan của khí hậu thời tiết do BĐKH dẫn đến thiệt hại nghiêm trọng; tuy nhiên, nguồn lực ứng phó với BĐKH còn rất hạn chế, phân tán từ nhiều nguồn, cơ chế phân bổ vốn cho BĐKH còn nhiều bất cập; chưa có cơ chế, thể chế tài chính có tầm chiến lược, dài hạn để đón đầu, thu hút nguồn lực tài chính và sự hỗ trợ công nghệ.

Việc xây dựng các CSDL của Ngành còn chậm; mạng lưới quan trắc, công nghệ dự báo, cảnh báo mặc dù đã được quan tâm đầu tư nhưng vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu phân tích, dự báo, cảnh báo thiên tai, môi trường, nhất là dự báo xa, dự báo phạm vi hẹp.

Đứng trước các khó khăn thách thức nêu trên, ngành TN&MT phải tiếp tục nỗ lực hoàn thiện thể chế, CSPL để nâng cao năng lực hiệu quả quản lý, khẳng định vai trò, vị thế của lĩnh vực quản lý quan trọng, nhạy cảm, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của từng người dân trong xã hội, góp phần ổn định kinh tế chính trị, xã hội, QP-AN của đất nước. Theo kế hoạch, trong nhiệm kỳ Quốc hội Khóa XV, Bộ TN&MT sẽ xây dựng, trình Chính phủ để Chính phủ trình Quốc hội thông qua 3 dự án Luật quan trọng, gồm: Luật Đất đai (sửa đổi); Luật TNN (sửa đổi); Luật Khoáng sản (sửa đổi).

PHAN TUẤN HÙNG

Vụ trưởng Vụ Pháp chế Bộ Tài nguyên và Môi trường