Việc hợp nhất 3 Chương trình (Xây dựng nông thôn mới; Giảm nghèo bền vững; Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi) thành một Chương trình là bước đột phá về thể chế, giúp nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Tuy nhiên, các đại biểu Quốc hội cho rằng cần điều chỉnh cơ cấu vốn để đảm bảo ngân sách Trung ương giữ vai trò chủ đạo cả về tỷ trọng lẫn tính dẫn dắt, qua đó đảm bảo Chương trình được thực hiện hiệu quả.
Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, sáng 5/12, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh, Quốc hội thảo luận ở Hội trường về chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG) về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2035.
Thảo luận tại Hội trường, các đại biểu Quốc hội (ĐBQH) nhất trí cao việc hợp nhất 3 Chương trình (Xây dựng nông thôn mới; Giảm nghèo bền vững; Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi) thành một Chương trình, thể hiện sự quan tâm sâu sắc và quyết tâm chính trị của Đảng, Nhà nước với mục tiêu lớn nhất là nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân.
Các ĐBQH đánh giá, việc hợp nhất có ý nghĩa quan trọng, là giải pháp khắc phục tình trạng phân tán nguồn lực, đầu tư chồng chéo, trùng lặp nhiệm vụ và manh mún chính sách. Đồng thời thực hiện mục tiêu quan trọng của Đảng và Nhà nước về giảm nghèo đa chiều, bao trùm và bền vững; bảo đảm an sinh xã hội, nâng cao thu nhập, chất lượng sống và khả năng tiếp cận dịch vụ cơ bản của người dân; phát triển toàn diện vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, thu hẹp chênh lệch phát triển giữa các vùng, miền.
Tại khoản 3 Điều 1 dự thảo Nghị quyết quy định, tổng vốn ngân sách Nhà nước bố trí cho Chương trình giai đoạn 2026 - 2030 là 500.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, cơ cấu phân bổ nguồn vốn Nhà nước lại đặt ra băn khoăn về tính chủ đạo của ngân sách Trung ương, đặc biệt trong bối cảnh các vùng thụ hưởng chính là các tỉnh miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, vốn là những nơi ngân sách địa phương còn rất eo hẹp.
Đại biểu Hà Sỹ Huân - Đoàn ĐBQH tỉnhThái Nguyên chỉ rõ, trong tổng vốn ngân sách Nhà nước bố trí cho Chương trình thì ngân sách Trung ương chiếm 20%, ngân sách địa phương chiếm 80%. Cơ cấu này thể hiện tỉ trọng ngân sách Trung ương chưa tương xứng với vai trò chủ đạo. Trong khi đó, tỷ lệ đối ứng của địa phương khá cao, khiến gánh nặng tài chính dồn chủ yếu ở địa phương, tạo áp lực lớn cho các tỉnh khó khăn, đặc biệt là vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi có tỷ lệ hộ nghèo cao.
Thực tiễn cho thấy vùng lõi nghèo của nước ta hiện nay chủ yếu là vùng đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống nơi các địa phương có năng lực ngân sách hạn chế, quy mô nhỏ, tỷ lệ phân bổ ngân sách đối ứng còn cao. Do đó, đại biểu đề nghị cần rà soát, làm rõ khả năng cân đối nguồn ngân sách Trung ương, xem xét điều chỉnh cơ cấu vốn để đảm bảo ngân sách Trung ương giữ vai trò chủ đạo cả về tỷ trọng lẫn tính dẫn dắt. Theo đó, nâng tỷ trọng ngân sách Trung ương trong tổng ngân sách nhà nước lên mức hợp lý để đảm bảo thực hiện có hiệu quả Chương trình.
Đồng quan điểm, đại biểu Mai Văn Hải - Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hoá chỉ ra sự chênh lệch lớn so với giai đoạn trước. Cụ thể, trong giai đoạn 2026 - 2030, dự kiến vốn ngân sách Trung ương là 100 nghìn tỷ đồng, giảm hơn 90 nghìn tỷ đồng so với tổng vốn ngân sách trung ương cho cả ba Chương trình ở giai đoạn 2021 - 2025 (trên 190 nghìn tỷ đồng). Đồng thời, vốn ngân sách địa phương lại tăng từ gần 180 nghìn tỷ đồng (giai đoạn trước) lên 400 nghìn tỷ đồng. Đại biểu cho rằng, nhiều xã miền núi “thu không đủ chi”, nguồn đầu tư chủ yếu dựa vào tiền cấp quyền sử dụng đất, nhưng nay các địa phương chỉ được hưởng 80% đến 85% tiền sử dụng đất, càng gây khó khăn hơn cho vốn đối ứng.
Phân tích sâu hơn, đại biểu Hồ Thị Minh - Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị nêu rõ, đối với vùng đồng bào dân tộc thiểu số, đặc biệt là các tỉnh miền Trung, Tây Nguyên đang nhận trợ cấp từ Trung ương, việc áp dụng đối ứng 33% là rất khó và dễ dẫn đến nợ đọng xây dựng cơ bản. Đại biểu đề nghị Quốc hội cần xem lại cơ cấu nguồn vốn, đồng thời miễn đối ứng đối với các xã nghèo, vùng thường xuyên gặp lũ lụt thiên tai như miền Trung và Tây Nguyên, để bảo đảm tính khả thi và nhân văn của Nghị quyết.
Bên cạnh đó, đại biểu Điểu Huỳnh Sang - Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Nai cũng khẳng định tỷ lệ vốn đối ứng của địa phương gấp hơn bốn lần vốn trung ương là không phù hợp và khó khả thi, đề nghị ngân sách Trung ương phải là nguồn lực chính, đóng vai trò quyết định để tập trung nguồn lực đầu tư có trọng tâm, trọng điểm.
Cùng với những băn khoăn về cơ cấu vốn, các ĐBQH cũng quan tâm tới nguyên tắc phân bổ nguồn vốn Trung ương, nhằm đảm bảo nguồn lực có hạn được sử dụng đúng trọng tâm, trọng điểm, tạo đột phá cho vùng lõi nghèo.
Các đại biểu đều nhất trí cao với nguyên tắc ưu tiên vốn đầu tư ngân sách Trung ương cho vùng lõi nghèo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi để người dân có cuộc sống tốt hơn, vươn lên thoát nghèo và nhấn mạnh đây là định hướng nhằm giải quyết dứt điểm các nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách, tạo chuyển biến rõ nét và bền vững.
Tuy nhiên, ĐBQH Hà Sỹ Huân cho rằng các nguyên tắc này còn mang tính khái quát cao, chưa có tiêu chí định lượng nên khó tránh khỏi việc phân bổ nguồn vốn dàn trải, cào bằng khi tổ chức thực hiện. Do đó, đề nghị cần lượng hoá và khoanh vùng đối tượng thụ hưởng để tập trung nguồn lực đảm bảo nguyên tắc ưu tiên cho các nhiệm vụ, mục tiêu để thực hiện cho các nhiệm vụ quan trọng.
Trong khi đó, đại biểu Hà Sỹ Đồng - Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị đề nghị cần quy định nguyên tắc phân bổ rõ ràng, ít nhất 70% vốn ngân sách Trung ương phải ưu tiên cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, trong đó tối thiểu 40% phải dành cho địa bàn đặc biệt khó khăn, mới đảm bảo đầu tư đúng vùng lõi nghèo, đúng trọng tâm. Đồng thời, rút kinh nghiệm từ giai đoạn trước, nên giao cho địa phương rà soát, xác định để cân đối đầu tư cho đúng trọng tâm, trọng điểm.
Cùng với đó, nhấn mạnh "nguồn lực có hạn, nếu phân bổ dàn trải sẽ không tạo được kết quả đột phá, không giải quyết được những nút thắt cơ bản", đại biểu Hoàng Quốc Khánh - Đoàn ĐBQH tỉnh Lai Châu nêu rõ, việc phân bổ cần căn cứ đầy đủ vào mức độ thiếu hụt, nhu cầu thực tiễn và khả năng hấp thụ của từng địa phương, đảm bảo đầu tư đúng trọng tâm, trọng điểm, tránh tình trạng phân mảnh dẫn đến kéo dài, kém hiệu quả.
Ngoài ra, để đảm bảo tính khả thi của nguồn vốn và đảm bảo chương trình hiệu quả, các ĐBQH đề nghị cần tăng vốn đầu tư cân đối từ ngân sách Trung ương và cần có giải pháp huy động nguồn vốn hợp pháp khác như nguồn vốn của doanh nghiệp, hợp tác xã, người dân trong thực hiện chương trình, trong đó bố trí tăng vốn ngân sách Trung ương cho hợp phần phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.
Quỹ hỗ trợ nông dân (QHTND) đóng vai trò là nguồn vốn hỗ trợ ưu đãi, giúp nông dân phát triển sản xuất, kinh doanh, nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống. Nguồn vốn này không chỉ cung cấp tài chính mà còn góp phần quan trọng vào việc giảm nghèo bền vững, xây dựng kinh tế nông thôn hiện đại và củng cố tổ chức Hội Nông dân vững mạnh.
Từ chủ trương tích tụ đất đai và chuyển đổi cơ cấu cây trồng, xã Cẩm Tú (Thanh Hóa) đã hình thành nhiều mô hình sản xuất hiệu quả. Nổi bật nhất là mô hình trồng cam sạch của ông Nguyễn Văn Trọng, vừa nâng cao giá trị kinh tế vừa tạo thêm việc làm, đóng góp tích cực cho mục tiêu giảm nghèo bền vững.
Trong bối cảnh mô hình chính quyền địa phương 2 cấp bắt đầu vận hành từ 01/7/2025, Cao Bằng phải đối mặt với nhiều thách thức về điều hành, tổ chức thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG), nhất là giảm nghèo bền vững. Bà Nguyễn Thị Minh Thảo, Quyền Chi cục trưởng Chi cục Phát triển nông thôn tỉnh Cao Bằng đã có cuộc trao đổi với phóng viên (PV) Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường về kết quả 10 tháng năm 2025 và các định hướng trọng tâm trong thời gian tới.
UBTVQH thống nhất về chủ trương tích hợp 3 CTMTQG và khẳng định đây là chủ trương đúng đắn, tạo bước đổi mới quan trọng trong tiếp cận chính sách, giúp khắc phục phân tán, trùng lặp, tập trung nguồn lực, nâng cao hiệu quả quản lý điều hành.
Từ nghề truyền thống, Hợp tác xã nông nghiệp bản Dao Thống Nhất đã phát triển thành mô hình kinh tế nông dân vùng cao và khẳng định giá trị của nông sản sạch, thân thiện với môi trường.
