Trong báo cáo chuyên đề công bố tháng 7/2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường khẳng định: “Phát triển sinh kế thích ứng khí hậu là yêu cầu trọng tâm của giai đoạn 2025- 2030 để giữ vững thành quả giảm nghèo”. Từ góc nhìn đó, Kỳ 2 tập trung phân tích những mô hình sinh kế đang được triển khai tại nhiều địa phương, thể hiện khả năng chống chịu tốt hơn trước thời tiết cực đoan và có tiềm năng nhân rộng trong những năm tới.
Những đợt mưa lũ cuối năm 2025 tại nhiều tỉnh miền Trung và Tây Nguyên cho thấy một thực tế quan trọng, để người dân có thể ổn định đời sống và thoát nghèo bền vững, sinh kế cần có khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu. Đặc biệt tại các địa bàn thường xuyên xảy ra thiên tai, thu nhập của người dân phụ thuộc lớn vào nông nghiệp, nên mỗi đợt mưa lũ kéo dài đều có thể gây gián đoạn sản xuất và ảnh hưởng tới đời sống.
Nông nghiệp thích ứng khí hậu (CSA): Nền tảng cho giảm nghèo bền vững
Thực tế cho thấy, năm 2025 ghi nhận nhiều đợt mưa lớn kéo dài tại miền Trung và Tây Nguyên, khiến một số diện tích sản xuất nông nghiệp bị ngập úng, sâu bệnh phát sinh nhanh hơn. Trong một số cuộc họp của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, các chuyên gia, nhà quản lý đều cho rằng, thay đổi mô hình sản xuất nông nghiệp để phù hợp với diễn biến thời tiết là xu hướng tất yếu.
Tại nhiều địa phương, hệ thống tưới truyền thống khiến cây trồng dễ bị úng nước khi mưa lớn. Việc áp dụng công nghệ tưới nhỏ giọt, tưới phun mưa kết hợp cảm biến độ ẩm đã giúp nông dân chủ động hơn. Nhìn chung, các mô hình ứng dụng tưới tiết kiệm giúp: Giảm 30 - 40% lượng nước sử dụng. Giảm thiệt hại khi thời tiết bất lợi. Tăng năng suất 10 - 15% ở các mô hình phù hợp. Bên cạnh đó, một số ý kiến của kỹ sư khuyến nông cũng nhận định: “Công nghệ tưới tự động và cảm biến môi trường giúp giảm rủi ro cho cây trồng khi thời tiết thay đổi nhanh chóng”.
Văn bản hướng dẫn của Bộ Nông nghiệp và Môi trường công bố tháng 7/2025 đưa ra một số định hướng: Chuyển đổi giống, tăng sức chống chịu của hệ cây trồng. Theo đó, ưu tiên giống lúa chịu ngập cho vùng trũng, phát triển cây ăn quả bền vững hơn như bưởi, xoài, mít ở các vùng đồi, khuyến khích trồng dược liệu tại vùng núi (nhóm cây ít phụ thuộc thời tiết). Tại Tây Nguyên, chuyển đổi một phần diện tích sang cây dài ngày có sức chống chịu tốt.
Sinh kế phi nông nghiệp: “vùng đệm” giảm nhiều rủi ro cho hộ nghèo
Nghề truyền thống và OCOP đã tạo thu nhập ổn định quanh năm. Tại Điện Biên, ghi nhận các mô hình: Dệt thổ cẩm; chế biến trà thảo mộc; mật ong và sản phẩm bản địa OCOP,… đang giúp phụ nữ vùng cao có thu nhập ổn định kể cả trong những ngày thời tiết không thuận lợi. Nhiều hộ cho biết, nhờ có thêm sinh kế phi nông nghiệp, họ không còn quá phụ thuộc vào một mùa vụ duy nhất.
Du lịch cộng đồng, sinh kế phù hợp với địa hình miền núi. Một số xã miền núi đã phát triển các mô hình du lịch cộng đồng như homestay, dịch vụ hướng dẫn, trải nghiệm văn hóa truyền thống. Các mô hình này được đánh giá là phục hồi nhanh sau những đợt thời tiết xấu và tạo công ăn việc làm cho thanh niên địa phương.
Kinh tế tuần hoàn là giải pháp giảm chi phí, tăng cơ hội tiếp cận thị trường. Tận dụng phụ phẩm, phục hồi đất sau thiên tai. Nhiều hợp tác xã đang áp dụng mô hình ủ phân hữu cơ từ: Rơm rạ, phụ phẩm cà phê, chất thải chăn nuôi. Những mô hình này giúp giảm 25-30% chi phí đầu vào, hỗ trợ đất phục hồi nhanh hơn sau mưa lũ.
Các mô hình chuồng trại cao ráo, đệm lót sinh học, xử lý chất thải bằng vi sinh được đánh giá là phù hợp với điều kiện vùng mưa lũ. Nhiều ý kiến chuyên gia thú y cho rằng, đây là hướng đi giúp hộ chăn nuôi ổn định đàn vật nuôi khi thời tiết thay đổi nhanh.
Chuyển đổi số, tăng sức cạnh tranh cho nông sản. Thương mại điện tử - “kênh phân phối thứ hai” cho vùng khó. Theo các chuyên trang chuyển đổi số của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, nhiều hộ nông dân đã chủ động đưa nông sản lên: Postmart, Voso, Zalo Shop hay các chợ nông sản số địa phương. Nhờ đó, việc tiêu thụ sản phẩm không bị gián đoạn khi giao thông khó khăn.
Công cụ dự báo thời tiết, giúp sản xuất an toàn hơn. Trạm khí tượng mini, bản đồ cảnh báo sạt lở, dự báo lượng mưa theo giờ được ứng dụng tại một số hợp tác xã. Việc nắm bắt đúng thời điểm thu hoạch giúp giảm đáng kể thiệt hại khi mưa đến sớm.
Những mô hình có tiềm năng nhân rộng giai đoạn 2025-2030
Thực tế đã được nhìn thấy, một số mô hình đã chứng minh được hiệu quả: (1) Nông nghiệp thích ứng khí hậu (công nghệ tưới, giống chịu hạn, chịu úng, cảm biến môi trường). (2) Chế biến nông sản - OCOP (Trà thảo mộc, tinh dầu, mật ong bản địa). (3) Phát triển cây dược liệu vùng núi (nhóm cây ít rủi ro thời tiết, giá trị cao). (4) Du lịch cộng đồng - sinh thái. (5) Chăn nuôi an toàn sinh học.(6) Kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp.
Nhìn tổng thể, các mô hình sinh kế chống chịu khí hậu đang mở ra hướng đi bền vững cho nhiều địa phương. Việc kết hợp giữa nông nghiệp thích ứng, sinh kế phi nông nghiệp và chuyển đổi số giúp người dân không chỉ nâng cao thu nhập mà còn chủ động hơn trước những biến động thời tiết.
Để những mô hình này phát huy tác dụng lâu dài, cần song song tăng cường hạ tầng thiết yếu, nhà ở an toàn, dịch vụ xã hội cơ bản và hệ thống cảnh báo sớm. Đây cũng chính là nội dung sẽ được phân tích trong Kỳ 3: Hạ tầng và dịch vụ xã hội - Nền tảng giữ vững thành quả giảm nghèo.
Việc hình thành vùng trồng dứa liên kết tại xã Kỳ Hoa (Hà Tĩnh) đang mở ra hướng đi mới trong phát triển kinh tế nông nghiệp địa phương.
Khánh Hòa đang bước qua một giai đoạn phát triển đầy nỗ lực và quyết tâm, trong đó công tác xóa đói giảm nghèo nổi lên như điểm nhấn nhân văn và rõ nét nhất. Dựa trên những phong trào thi đua của ngành Nông nghiệp và Môi trường, các địa phương trong tỉnh đã biến sự chỉ đạo thành hành động, biến khó khăn thành động lực, để rồi từng bước cải thiện điều kiện sống của người dân – từ hạ tầng nông thôn đến những mái nhà cụ thể của từng hộ gia đình. Những con số trong báo cáo không khô cứng mà phản ánh rất thật: nơi nào có chính sách đúng, có sự đồng lòng, thì nơi đó có đổi thay bền vững.
Thực tế tại nhiều địa phương cho thấy, khi hạ tầng dân sinh vững vàng, người dân phục hồi sau thiên tai nhanh hơn; khi dịch vụ xã hội bao phủ rộng hơn, cơ hội duy trì thu nhập và ổn định đời sống của hộ nghèo được củng cố mạnh mẽ hơn. Kỳ 3 của bài báo sẽ tập trung vào nhóm yếu tố ít được nói tới nhưng lại đóng vai trò quyết định đối với mục tiêu giảm nghèo bền vững, đó là hệ thống hạ tầng thiết yếu và dịch vụ xã hội.
Mưa lũ dồn dập cuối năm 2025 đã cuốn trôi nhiều thành quả giảm nghèo ở các tỉnh miền Trung và Tây Nguyên, nơi hàng nghìn hộ dân vừa thoát nghèo lại rơi ngay vào cảnh trắng tay. Dù tỷ lệ hộ nghèo đa chiều của cả nước đã giảm xuống còn khoảng 1%, thực tế tại nhiều địa bàn cho thấy sinh kế phụ thuộc thời tiết, hạ tầng mong manh và khả năng chống chịu hạn chế khiến nguy cơ tái nghèo sau thiên tai vẫn luôn thường trực. Đây cũng là thách thức lớn nhất đối với mục tiêu giảm nghèo bền vững giai đoạn 2025-2030.
Tuổi trẻ của Lê Quang Long, người sáng lập dự án thiện nguyện "Những bước chân xanh", không chỉ lấp đầy bằng những chuyến đi mà còn bởi cách anh mang những nụ cười hạnh phúc đến vùng cao, tạo sinh kế bền vững từ nông sản địa phương.
