Trà Shan Tuyết, giống chè cổ thụ đặc hữu vùng núi cao đang bước ra ngoài phạm vi của một sản vật truyền thống để tiến vào lĩnh vực y sinh hiện đại. Những kết quả phân tích do TS. Đỗ Minh Hà, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên – Đại học Quốc gia Hà Nội trình bày tại Hội thảo “Phát triển và nâng tầm giá trị trà Shan Tuyết” tổ chức ở Lào Cai cho thấy hệ hợp chất phong phú, hàm lượng polyphenol vượt trội và hoạt tính chống oxy hóa mạnh là nền tảng để định vị Shan Tuyết như một nguồn dược chất tự nhiên quý, có thể phát triển theo mô hình kinh tế nông nghiệp – y sinh – dược liệu.
GIẢI THÍCH THUẬT NGỮ
Y sinh là gì?
Y sinh (biomedical) là lĩnh vực ứng dụng các kiến thức sinh học, hóa sinh, công nghệ và phân tích hoạt chất để phục vụ chăm sóc sức khỏe con người. Khác với y học – vốn tập trung vào chẩn đoán và điều trị bệnh – y sinh chú trọng nghiên cứu các hợp chất tự nhiên, cơ chế sinh học, hoạt tính chống oxy hóa – chống viêm và khả năng hỗ trợ chức năng cơ thể.
Sức mạnh chống oxy hóa vượt trội là nền tảng để bước vào lĩnh vực y sinh
Tại Hội thảo “Phát triển và nâng tầm giá trị trà Shan Tuyết” tổ chức tại Lào Cai, tham luận của TS. Đỗ Minh Hà, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên – Đại học Quốc gia Hà Nội (ĐHKHTN – ĐHQGHN) thu hút sự chú ý của cộng đồng khoa học nhờ hệ dữ liệu phân tích sâu, khẳng định giá trị sinh học nổi bật của trà Shan Tuyết.
Điều đáng chú ý nhất nằm ở hoạt tính chống oxy hóa mạnh mẽ. Dịch chiết nước của Shan Tuyết đạt IC50 chỉ 3,97 µg/ml theo phép thử ABTS* – mức thấp ấn tượng, thể hiện khả năng trung hòa gốc tự do vượt trội. Trong khi đó, trà xanh phổ biến chỉ đạt IC50 65,82 µg/ml.
TS. Đỗ Minh Hà khẳng định:
“Hàm lượng polyphenol tổng số trong trà Shan Tuyết cao vượt trội, đặc biệt trong dịch chiết nước. Đây là cơ sở khoa học chắc chắn cho việc định vị Shan Tuyết như một nguồn dược liệu tự nhiên quý giá.”
Theo kết quả định lượng, polyphenol của Shan Tuyết đạt 292,35 mg GAE/g lá khô – gần gấp đôi so với trà xanh. Không chỉ giàu polyphenol, trà Shan Tuyết còn sở hữu hệ hợp chất rộng gồm catechin, quercetin, kaempferol, quinic acid, tannin,… vốn là nhóm hoạt chất quan trọng trong chống oxy hóa, chống viêm và bảo vệ tế bào. Nhóm flavonol và catechin hấp thụ mạnh ở vùng UV–Vis từ 280–350 nm cho thấy cấu trúc phân tử giàu nhóm hydroxyl – yếu tố quyết định hoạt lực sinh học.
“Những hợp chất đặc thù chỉ có trong Shan Tuyết – như cynaroside, isomaltulose, scopoletin, aesculin hay các acid béo thiết yếu – mở ra cánh cửa để sản phẩm này bước từ lĩnh vực nông nghiệp truyền thống sang lĩnh vực y sinh – dược liệu. Đây là lợi thế mà rất ít giống trà trên thế giới có được.”
— TS. Đỗ Minh Hà, ĐHKHTN – ĐHQGHN
Từ sản vật truyền thống đến nguyên liệu y sinh hiện đại
Qua phân tích sâu bằng sắc ký lỏng hiệu năng cao, trà Shan Tuyết có những đặc trưng rõ rệt của một nguyên liệu hoạt chất tự nhiên có thể chuẩn hóa. Sự hiện diện song song của catechin, quercetin, kaempferol, các dẫn xuất coumarin và acid béo thiết yếu cho thấy loại trà này có thể bước vào chuỗi sản phẩm chăm sóc sức khỏe dựa trên hoạt chất tự nhiên, thực phẩm chức năng chống oxy hóa – chống viêm, dinh dưỡng trị liệu hỗ trợ tim mạch, gan, đường huyết.
TS. Hà nhận định: “Nếu đầu tư đúng hướng, trà Shan Tuyết có thể trở thành nguyên liệu quan trọng cho ngành công nghiệp chiết xuất hoạt chất tự nhiên của vùng cao.”
Đây là bước chuyển từ “trà uống” sang “trà – dược liệu”, góp phần gia tăng giá trị và mở ra thị trường mới nhiều tiềm năng. Trong phạm vi nghiên cứu về trà Shan Tuyết, “y sinh” được hiểu là hướng phát triển các sản phẩm chiết xuất từ trà để ứng dụng trong chăm sóc sức khỏe, dinh dưỡng trị liệu và dược liệu hiện đại, tạo giá trị gia tăng cao hơn so với sản phẩm trà truyền thống.
Với những phát hiện này, trà Shan Tuyết hoàn toàn có thể vượt ra khỏi danh mục “đặc sản vùng cao” thông thường để trở thành nguyên liệu mang tính khoa học hóa, hướng đến thị trường thực phẩm chức năng, dược liệu, dinh dưỡng y học.
GIÁ TRỊ DƯỢC CHẤT CỦA SHAN TUYẾT
• Polyphenol: 292,35 mg GAE/g
• Hoạt tính chống oxy hóa mạnh: IC50 = 3,97 µg/ml
• Hợp chất đặc hữu: scopoletin, aesculin, isomaltulose, theaflavin digallate
• Tiềm năng ứng dụng: hỗ trợ tim mạch – gan – đường huyết, chống lão hóa, tăng đề kháng
Vườn chè Shan tuyết Suối Giàng vừa là vùng nguyên liệu quý giá, vừa là không gian văn hóa đặc sắc, lưu giữ nét đẹp của người Mông nơi rẻo cao Yên Bái.
Giữa núi rừng Suối Giàng mây phủ, nơi những gốc chè Shan tuyết cổ thụ hàng trăm năm tuổi vẫn âm thầm bén rễ cùng đời sống người Mông, anh Giàng A Dê, một người con của thôn Pang Cáng, đang thổi làn gió mới vào vùng đất này. Mô hình du lịch cộng đồng gắn với văn hóa trà Shan tuyết của anh Dê đang trở thành điểm sáng trong hành trình bảo tồn và phát huy giá trị di sản Suối Giàng.
Sáng 26/9, Đoàn công tác của Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường có buổi làm việc với UBND xã Văn Chấn, tỉnh Lào Cai về công tác chuẩn bị cho sự kiện Lễ hội trà Shan Tuyết Suối Giàng.
