Những thành tựu nổi bật trong công tác quy hoạch và điều tra tài nguyên nước góp phần phục vụ quản lý, phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm an ninh nguồn nước

Trung tâm Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước quốc gia là tổ chức sự nghiệp công lập trực thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường, có chức năng quy hoạch, điều tra cơ bản, quan trắc và bảo vệ tài nguyên nước trong phạm vi cả nước; cung cấp các dịch vụ công về tài nguyên và môi trường. Trung tâm được thành lập theo Nghị định số 25/2008/NĐ-CP và bổ sung theo Nghị định số 21/NĐ-CP, Nghị định số 36/2017/NĐ-CP; được Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức tại các Quyết định số 1027/QĐ-BTNMT, Quyết định số 816/QĐ-BTNMT, Quyết định số 1168/QĐ-BTNMT và Quyết định số 1268/QĐ-BTNMT, ngày 25/5/2017 của Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường.

Trung tâm Quy hoạch và Điều tra TNN Quốc gia gồm: 6 phòng ban thuộc khối Cơ quan Trung tâm, 3 Liên đoàn đóng tại các địa bàn trọng yếu Bắc, Trung, Nam và 4 Trung tâm thành viên. Trung tâm đã có truyền thống trên 45 năm hoạt động, với lực lượng nhân lực hùng hậu 687 người, trong đó có, 192 nữ (27,95%), trình độ đào tạo: Tiến sĩ 10 người (1,46%), Thạc sĩ 113 người (16,45%), Đại học 313 người (45,56%), Cao đẳng, Trung cấp và công nhân các loại 251 người (36,53%) giỏi chuyên môn, nghiệp vụ được đào tạo trong và ngoài nước. Kết hợp với hệ thống trang thiết bị hiện đại, đa dạng, năng lực tài chính vững chắc, Trung tâm đã và đang triển khai nhiều dự án với quy mô lớn trong các lĩnh vực quy hoạch, điều tra, bảo vệ, quan trắc TNN; xây dựng cơ sở dữ liệu, thông tin TNN, lập bản đồ TNN,… đảm bảo tiến độ và chất lượng cao. Cùng với đó, Trung tâm đã đẩy mạnh hợp tác quốc tế nhằm thúc đẩy các nghiên cứu và triển khai hiệu quả các dự án về TNN. Song song với thực hiện các nhiệm vụ, dự án theo chức năng Nhà nước giao, Trung tâm đã mở rộng quan hệ hợp tác, triển khai nhiều công trình đề án, dự án, đề tài thuộc lĩnh vực TNN, địa chất công trình, địa chất khoáng sản,… với các đơn vị, tổ chức khác nhau ở khắp các tỉnh thành trong cả nước, mang lại hiệu quả rất thiết thực cho các địa phương.

Trong gần 15 năm từ 2008 - 2022, Trung tâm đã hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ chuyên môn, ngày càng vững mạnh trong công tác điều tra, đánh giá, quy hoạch, quan trắc, cảnh báo, dự báo TNN, góp phần phục vụ hiệu quả công tác QLNN về TNN.

Về công tác quy hoạch tài nguyên nước

Trong thời gian gần đây, công tác quy hoạch TNN đã được quan tâm và đầu tư nhiều hơn nhất là sau khi Luật TNN năm 2012 có hiệu lực. Căn cứ Kế hoạch hành động nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng tổng hợp TNN giai đoạn 2014 - 2020 ban hành kèm theo Quyết định số 182/QĐ-TTg, Trung tâm đã xây dựng Đề án “Quy hoạch TNN các LVS liên tỉnh” để Bộ trình Thủ tướng Chính phủ vào tháng 12/2014. Năm 2015, Trung tâm được Bộ giao lập Quy hoạch TNN LVS Srêpok và LVS Bằng Giang - Kỳ Cùng.

Trong năm 2016, thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về việc giao Bộ TN&MT chủ trì phối hợp với các bộ, ngành tổ chức xây dựng Quy hoạch tổng thể khai thác sông Hồng. Trung tâm đã tập trung nguồn lực, phối hợp các bộ, ngành, cơ quan có liên quan xây dựng hoàn thành lập nhiệm vụ Quy hoạch TNN LVS Hồng - Thái Bình để Bộ trình Thủ tướng Chính phủ vào tháng 12/2016. Đồng thời, năm 2017, Trung tâm đã triển khai Lập nhiệm vụ Quy hoạch TNN LVS Cửu Long.

Năm 2021, Trung tâm đã thực hiện xong 3 nhiệm vụ lập quy hoạch và đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Quy hoạch tổng hợp LVS Bằng Giang - Kỳ Cùng thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050” tại Quyết định số 1969/QĐ-TTg, “Quy hoạch tổng hợp LVS Srêpốk thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050” tại Quyết định số 2138/QĐ-TTg, “Quy hoạch tổng hợp LVS Sê San thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050” tại Quyết định số 2204/QĐ-TTg. Hiện tại, Trung tâm đang triển khai thực hiện 02 Dự án “Quy hoạch tổng hợp LVS Hồng - Thái Bình thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050”, “Quy hoạch tổng hợp LVS Cửu Long thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050”. Đến nay, Trung tâm đã hoàn thành việc xây dựng kịch bản tính toán phục vụ lập quy hoạch theo giai đoạn hiện trạng và trong kỳ quy hoạch (2025, 2030, 2050) với các yếu tố tác động như nguồn nước thượng lưu, BĐKH, cơ sở hạ tầng, hiện trạng khai thác, sử dụng nước. Trung tâm sẽ hoàn thành nhiệm vụ lập Quy hoạch và trình Bộ trong năm 2022.

Về công tác điều tra cơ bản tài nguyên nước

Công tác điều tra cơ bản TNN của Trung tâm được xem là nhiệm vụ cơ bản, trọng tâm và được triển khai thực hiện tương đối sâu rộng và đồng bộ trong Trung tâm, ngày càng được đẩy mạnh và nâng cao chất lượng về mọi mặt, trong đó nổi bật là:

Điều tra bổ sung và biên hội, thành lập bản đồ TNN dưới đất tỷ lệ 1/200.000 cho các tỉnh trên toàn quốc. Trung tâm đã hoàn thành công tác biên hội, thành lập bản đồ TNN dưới đất tỷ lệ 1/200.000 và tổng hợp, xây dựng hồ sơ, sản phẩm kết quả điều tra, đánh giá cho 52 tỉnh, thành phố. Các kết quả của dự án giúp định hướng quy hoạch TNN, xây dựng các kế hoạch dài hạn về điều tra, đánh giá TNN dưới đất và phục vụ cho công tác QLNN về TNN.

Điều tra, đánh giá TNN tỷ lệ 1/100.000 và 1/50.000 trên một số LVS lớn, liên tỉnh và các vùng kinh tế trọng điểm. Trung tâm đã hoàn thành đánh giá tổng quan TNN dưới đất trên diện tích 15 tỉnh trung du và miền núi Bắc Bộ, vùng kinh tế trọng điểm ĐBSCL, lưu vực các sông biên giới Việt Nam - Lào thuộc LVS Mã, sông Cả; LVS Vu Gia - Thu Bồn; vùng Thủ đô Hà Nội, vùng vành đai kinh tế biển ven vịnh Bắc Bộ, LVS Lô- Gâm, Bắc Sông Tiền,...

Công tác điều tra, đánh giá phục vụ cung cấp nước cho vùng núi cao, vùng khan hiếm nước, phòng chống hạn hán, xâm nhập mặn và ứng phó với biến đổi khí hậu ở ĐBSCL, Nam Trung Bộ, Tây Nguyên và một số khu vực phía Bắc. Điều tra, đánh giá nguồn nước tại các vùng đặc biệt thiếu nước sinh hoạt thuộc các tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận, vùng cao nguyên đá thị trấn Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang; 05 đảo và cụm đảo Thanh Lân, Trà Bản, tỉnh Quảng Ninh; đảo Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi; đảo Hòn Tre, Hòn Chuối, tỉnh Kiên Giang và 40 vùng sâu thuộc 10 tỉnh Nam Bộ để phục vụ trực tiếp nhu cầu cấp nước của cộng đồng dân cư tại nhiều vùng lãnh thổ, góp phần ổn định chính trị xã hội, giữ vững an ninh và phát triển kinh tế.

Trung tâm đã và đang triển khai thực hiện Dự án số 1 “Điều tra, tìm kiếm nguồn nước dưới đất tại các vùng cao, vùng khan hiếm nước” (thuộc Chương trình điều tra, tìm kiếm nguồn nước dưới đất để cung cấp nước sinh hoạt ở các vùng núi cao, vùng khan hiếm nước) để phòng, chống hạn, xâm nhập mặn ở khu vực miền Trung, Tây Nguyên và ĐBSCL. Dự án được Trung tâm triển khai thực hiện từ năm 2016 đến nay và đã tìm kiếm được nhiều nguồn nước dưới đất, xác định được trữ lượng, chất lượng và lập bản đồ TNN dưới đất tại nhiều vùng trên cả nước. Từ những kết quả đạt được, năm 2019, Trung tâm đã tổ chức 2 Hội nghị bàn giao các sản phẩm Giai đoạn I của Dự án cho 2 Bộ (Bộ NN&PTNT, Bộ KH&CN) và 29 tỉnh (Đợt 1 đã bàn giao toàn bộ hồ sơ kỹ thuật và hiện trạng 8 cụm giếng khoan cho tỉnh Bạc Liêu để địa phương có kế hoạch sớm đưa các nguồn nước phục vụ cấp nước cho nhân dân. Đợt 2 tại Ngày Nước thế giới 2019 đã bàn giao 108 vùng cho Bộ NN&PTNT, Bộ KH&CN và 10 tỉnh phía Bắc).

Đồng thời, Trung tâm đã chủ trì, phối hợp cùng các đơn vị thuộc Bộ xây dựng để triển khai thực hiện dự án Điều tra, đánh giá tổng thể nguồn nước, cảnh báo, dự báo phòng chống khô hạn, xâm nhập mặn ứng phó với BĐKH khu vực Nam Trung Bộ, Tây Nguyên và ĐBSCL.

Về công tác bảo vệ tài nguyên nước

Thực hiện Chiến lược Quốc gia về TNN tới năm 2020 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 81/2006/QĐ-TTg, Trung tâm đã hoàn thành triển khai Đề án “Bảo vệ nước dưới đất ở các đô thị lớn”. Kết quả của Đề án đã đánh giá đầy đủ về hiện trạng TNN dưới đất ở 17 đô thị, đồng thời, đề xuất được các giải pháp kỹ thuật để bảo vệ, phòng ngừa, hạn chế, giảm thiểu tình trạng cạn kiệt, ô nhiễm và nhiễm mặn nước dưới đất cho 17 đô thị. Đề án đã làm sáng tỏ được cấu trúc địa chất thủy văn, điều kiện tồn tại, sự phân bố của các tầng chứa nước ở 17 đô thị; đánh giá đầy đủ nhất về hiện trạng chất lượng nguồn nước dưới đất, phân vùng các khu vực nước dưới đất có chất lượng tốt, đảm bảo cấp nước cho ăn uống, sinh hoạt và phát triển kinh tế của từng đô thị; thống kê đầy đủ và chi tiết tình hình khai thác sử dụng nước dưới đất, các nguồn gây ô nhiễm nước dưới đất, đồng thời, đánh giá được các nguy cơ ô nhiễm, nhiễm mặn và các tác động ảnh hưởng đến TNN dưới đất tại 8 đô thị. Kết quả thực hiện Đề án đã xác định được từng vấn đề cụ thể cần phải bảo vệ ở mỗi đô thị.

Bên cạnh đó, Trung tâm đã hợp tác với Cộng hòa Liên bang Đức thực hiện dự án hỗ trợ kỹ thuật nguồn vốn ODA về Tăng cường năng lực quy hoạch và điều tra nước ngầm ở các khu đô thị tại Việt Nam (thực hiện ở một số tỉnh Đồng bằng Bắc Bộ và Nam Trung Bộ) và tăng cường bảo vệ nước ngầm tại các tỉnh ĐBSCL (khu vực bán đảo Cà Mau).

Về công tác triển khai thực hiện các nhiệm vụ trọng tâm cấp bách trong lĩnh vực tài nguyên nước

Trung tâm đã khẩn trương, kịp thời triển khai thực hiện các nhiệm vụ cấp bách nhằm ứng phó xâm nhập mặn, hạn hán ở ĐBSCL và Tây Nguyên. Đầu năm 2020, trước thực trạng xâm nhập mặn, hạn hán nghiêm trọng tại ĐBSCL, Tây Nguyên và các tỉnh công bố tình huống khẩn cấp về hạn mặn, Bộ TN&MT đã thành lập Tổ công tác hỗ trợ các địa phương trong việc điều tra, tìm kiếm nguồn nước ngọt phục vụ cấp nước sinh hoạt do Tổng Giám đốc Trung tâm Quy hoạch và Điều tra TNN Quốc gia làm Tổ trưởng để hỗ trợ về kỹ thuật, nhân lực, thiết bị và chuyên môn kỹ thuật cho các địa phương.

Trung tâm đã phối hợp với các tỉnh trong vùng hạn hán, xâm nhập mặn để kịp thời hỗ trợ và tổ chức bàn giao 13 công trình cấp nước miễn phí tại 9 tỉnh ĐBSCL, Tây Nguyên: Bến Tre, Bạc Liêu, Cà Mau, Gia Lai, Kiên Giang, Tiền Giang, Long An, Trà Vinh, Kon Tum. Có thể nói rằng, trong điều kiện dịch bệnh Covid-19, việc lắp đặt hệ thống nước sạch để cấp nước cho địa phương là việc làm hết sức có ý nghĩa, giúp người dân địa phương vượt qua những khó khăn do hạn hán, xâm nhập mặn. Đồng thời, góp phần giải quyết bài toán thiếu nước của địa phương, giảm chi phí cho người dân, đảm bảo các vấn đề về an sinh xã hội. Việc làm này thể hiện sự quan tâm đặc biệt của Bộ TN&MT và cũng là thành công mà Trung tâm Quy hoạch và Điều tra TNN Quốc gia gặt hái được trong nhiều năm nỗ lực điều tra, tìm kiếm nguồn nước.

Về công tác hợp tác quốc tế

Trung tâm đã đặc biệt quan tâm công tác hợp tác quốc tế và ngày càng mở rộng. Trong thời gian qua, Trung tâm đã chủ trì tổ chức được 26 Hội thảo khoa học trong nước, 6 Hội thảo quốc tế. Trung tâm đã và đang thực hiện 8 dự án hợp tác quốc tế, tiêu biểu như: Ký thỏa thuận thực hiện Dự án “Tăng cường bảo vệ nước ngầm” do Đức tài trợ; Hội thảo tổng kết dự án IGPVN do Đức tài trợ; Hội thảo quốc tế pha 2 trong khuôn khổ Dự án “Quản lý tổng hợp TNN ở Việt Nam, dự án thí điểm tại LVS Đồng Nai” do Pháp tài trợ,…

Đồng thời, Trung tâm đã và đang thực hiện hiệu quả 8 Dự án hợp tác quốc tế tiêu biểu như: Dự án hỗ trợ kỹ thuật nguồn vốn ODA “Tăng cường năng lực quy hoạch và điều tra nước ngầm tại các khu đô thị Việt Nam” (IGPVN) do Chính phủ CHLB Đức tài trợ; Dự án hợp tác với Pháp “Quản lý tổng hợp TNN ở Việt Nam, dự án thí điểm tại LVS Đồng Nai”; Dự án hợp tác với Phần Lan “Phát triển và thực hiện các biện pháp thích ứng BĐKH ở các vùng ven biển ở Việt Nam (VIETADAPT)”,… Bên cạnh đó, Trung tâm còn mở rộng hợp tác với các tổ chức thuộc 16 quốc gia (Đan Mạch, Thụy Điển, Nga, Úc, Nhật Bản, Thái Lan, Lào, Campuchia, Bỉ, Singapore, Hàn Quốc, Hà Lan, Pháp, Đức, Phần Lan, Hoa Kỳ); phối hợp với nhiều trường đại học, tổ chức quốc tế, công ty đa quốc gia tổ chức các buổi hội thảo trao đổi kinh nghiệm và các khóa tập huấn ngắn ngày nhằm mở rộng quan hệ quốc tế, tăng cường kiến thức chuyên môn và tìm kiếm các cơ hội hợp tác trong tương lai.

Tham gia xây dựng và triển khai hiệu quả các văn bản quy phạm trong lĩnh vực tài nguyên nước

Trong thời gian từ năm 2012 đến nay, Trung tâm đã chủ trì xây dựng, trình Bộ trưởng Bộ TN&MT ký ban hành 16 Thông tư về lĩnh vực TNN. Các Thông tư đã ban hành đều đạt yêu cầu, có chất lượng, giúp cho công tác QLNN về TNN hiệu quả hơn và phục vụ cho công tác điều tra, đánh giá, quy hoạch, quan trắc, bảo vệ TNN.

Đặc biệt, việc ban hành Thông tư số 42/2015/TT-BTNMT quy định kỹ thuật quy hoạch TNN có ý nghĩa quan trọng đối với công tác lập quy hoạch TNN, một trong những nhiệm vụ cơ bản của Trung tâm, kể từ thời điểm Thông tư có hiệu lực, các dự án Quy hoạch TNN được thực hiện trên lãnh thổ Việt Nam đều phải tuân thủ các quy trình kỹ thuật mà Thông tư đã quy định. Thông tư Quy định kỹ thuật quy hoạch TNN được ví như bộ cẩm nang trong lĩnh vực quy hoạch TNN.

Hiện tại, Trung tâm đang xây dựng dự thảo 1 thông tư dự kiến trình Bộ ban hành năm 2022 “Thông tư quy định kỹ thuật và định mức kinh tế - kỹ thuật quan trắc, dự báo, cảnh báo TNN”.

Có thể nói rằng, trải qua gần 15 năm xây dựng và phát triển Trung tâm, với truyền thống trên 45 năm hoạt động, với lực lượng nhân lực hùng hậu, giỏi chuyên môn, nghiệp vụ được đào tạo trong và ngoài nước. Kết hợp với hệ thống trang thiết bị hiện đại, đa dạng, năng lực tài chính vững chắc, Trung tâm đã hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ chuyên môn, vững mạnh trong công tác điều tra, đánh giá, quy hoạch, quan trắc, cảnh báo, dự báo TNN, góp phần phục vụ hiệu quả công tác QLNN về TNN.

Trung tâm Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước Quốc gia