Phú Thọ là một trong những địa phương có tiềm năng khoáng sản phong phú của vùng trung du miền núi phía Bắc, với hàng trăm mỏ đá, cát, sỏi, đất san lấp và khoáng sản đặc thù như cao lanh, felspat, quặng sắt. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của hạ tầng và công nghiệp, công tác quản lý khai thác khoáng sản đang đối mặt với nhiều thách thức: thủ tục pháp lý chồng chéo, khai thác trái phép, ô nhiễm môi trường và thiếu hụt nguồn vốn phục hồi sau khai thác. Trước thực tế đó, tỉnh Phú Thọ đang nỗ lực triển khai hàng loạt giải pháp đồng bộ – từ đấu giá quyền khai thác, siết chặt quản lý, đến số hóa dữ liệu và hoàn thiện cơ chế chính sách – nhằm hướng tới mục tiêu phát triển ngành khoáng sản hiệu quả, minh bạch và bền vững.
Đa dạng loại hình khoáng sản
Theo báo cáo của UBND tỉnh Phú Thọ, hiện toàn tỉnh có 219 dự án khai thác và thu hồi khoáng sản đang còn hiệu lực, thuộc nhiều nhóm vật liệu khác nhau như đá xây dựng, cát sỏi lòng sông, đất san lấp, sét gạch ngói, cao lanh, felspat, quặng sắt, than đá và dolomit.
Trong đó, các mỏ đá làm vật liệu xây dựng thông thường chiếm tỷ trọng lớn nhất với 93 mỏ, tổng trữ lượng hơn 380 triệu m³, công suất khai thác hàng năm đạt gần 12 triệu m³. Tiếp theo là 45 mỏ cát, sỏi lòng sông, có trữ lượng gần 50 triệu m³; 11 mỏ đất san lấp với trữ lượng hơn 11,6 triệu m³; cùng 24 vị trí thu hồi đất dôi dư phục vụ san lấp, cải tạo công trình.
Các loại khoáng sản đặc thù như sét gạch ngói (22 mỏ), cao lanh, felspat (13 mỏ), quặng sắt (6 mỏ), than đá (2 mỏ) và talc, dolomit (3 mỏ) cũng góp phần quan trọng trong chuỗi cung ứng nguyên liệu phục vụ xây dựng, sản xuất vật liệu và công nghiệp địa phương.
Theo ông Nguyễn Khắc Định - Trưởng phòng Khoáng sản, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Phú Thọ, việc thống kê, rà soát lại toàn bộ hệ thống mỏ giúp cơ quan quản lý nắm rõ hiện trạng, từ đó có giải pháp điều tiết, cấp phép hợp lý hơn.
“Chúng tôi đang thực hiện tổng rà soát và cập nhật cơ sở dữ liệu khoáng sản trên địa bàn, hướng đến xây dựng hệ thống thông tin số hóa về khai thác, vận hành, giám sát và đấu giá quyền khai thác nhằm đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và thân thiện môi trường”, ông Định cho biết.
Đẩy mạnh đấu giá quyền khai thác – minh bạch hóa quy trình cấp phép
Theo kế hoạch đã được UBND tỉnh phê duyệt, 117 mỏ nằm trong Kế hoạch đấu giá quyền khai thác khoáng sản năm 2025, chủ yếu tập trung vào nhóm khoáng sản đá, cát sỏi lòng sông và đất đắp nền.
Trong khu vực Phú Thọ (cũ), tỉnh đã ban hành Quyết định số 1585/QĐ-UBND ngày 26/6/2025, đưa 106 điểm mỏ ra đấu giá quyền khai thác, bao gồm 77 mỏ đất, 11 mỏ đá và 18 mỏ cát. Sở Nông nghiệp và Môi trường đang hoàn thiện hồ sơ, khảo sát và xác định giá khởi điểm, bước giá, tiền đặt trước theo đúng quy trình đấu giá công khai.
Ông Nguyễn Khắc Định - Trưởng phòng Khoáng sản, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Phú Thọ
Nhiều khó khăn, vướng mắc trong triển khai Luật Địa chất và Khoáng sản năm 2024:
Việc thực thi Luật Địa chất và Khoáng sản năm 2024 và các nghị định hướng dẫn đã mang lại khung pháp lý mới, song cũng xuất hiện nhiều vướng mắc trong áp dụng thực tế.
Một trong những bất cập lớn là quy định về đăng ký thu hồi khoáng sản trong các dự án đầu tư công. Theo luật, chỉ “chủ đầu tư hoặc nhà đầu tư” mới được cấp giấy xác nhận thu hồi khoáng sản. Tuy nhiên, đối với các dự án sử dụng vốn ngân sách, chủ đầu tư là cơ quan hành chính hoặc đơn vị sự nghiệp công nên không đủ điều kiện pháp lý để thực hiện khai thác thu hồi, mà trên thực tế phải thông qua nhà thầu thi công.
Ngoài ra, các dự án đầu tư công cấp tỉnh không thuộc nhóm dự án “quan trọng quốc gia” nên không được áp dụng quy trình cấp phép rút gọn, gây chậm tiến độ thi công do thủ tục kéo dài. Cùng với đó, các tiêu chí khoanh định khu vực không đấu giá trong Nghị định số 193/2025/NĐ-CP đã thay đổi, loại bỏ tiêu chí dành cho dự án đầu tư công, khiến nhiều mỏ phục vụ hạ tầng phải đưa ra khỏi danh mục khai thác ưu tiên.
Đây là điểm nghẽn lớn trong thực tiễn. Chúng tôi kiến nghị Trung ương sớm điều chỉnh, bổ sung quy định để bảo đảm tính linh hoạt, tạo điều kiện cho các địa phương vừa phát triển hạ tầng, vừa quản lý hiệu quả nguồn tài nguyên.
Bên cạnh đó, các địa phương sáp nhập như Hòa Bình và Vĩnh Phúc (cũ) cũng triển khai đồng loạt kế hoạch đấu giá với tổng số hàng chục mỏ đất san lấp, tạo nguồn cung hợp pháp, đáp ứng nhu cầu xây dựng hạ tầng và giảm áp lực khai thác trái phép.
Công tác đấu giá quyền khai thác là một bước tiến lớn trong quản lý tài nguyên khoáng sản, giúp hạn chế cơ chế ‘xin - cho’ và tạo nguồn thu bền vững cho ngân sách.
“Tuy nhiên, để đảm bảo hiệu quả, các bước khảo sát, xác định giá khởi điểm cần được thực hiện chặt chẽ, khách quan, đặc biệt là đối với các mỏ cát sỏi lòng sông vốn chịu tác động mạnh của dòng chảy và thời tiết cực đoan”, ông Nguyễn Khắc Định nhấn mạnh.
Tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm – siết chặt khai thác trái phép
Cũng theo báo cáo của UBND tỉnh Phú Thọ, sau sáp nhập địa giới hành chính, Phú Thọ có diện tích rộng, địa hình đồi núi phức tạp, dẫn tới tình trạng khai thác đất san lấp trái phép vẫn còn diễn ra ở một số nơi. Một số đơn vị chậm báo cáo khối lượng khai thác, vận chuyển; hoặc khai thác vượt phạm vi, ảnh hưởng đến môi trường và kết cấu hạ tầng giao thông.
Tại các khu vực có mật độ mỏ đá lớn, nhiều phản ánh của người dân liên quan đến nổ mìn, rung chấn, bụi, tiếng ồn. Dù các doanh nghiệp đã ký cam kết không vận chuyển quá tải, nhưng tình trạng xe chở vật liệu vượt tải trọng vẫn tái diễn, gây hư hỏng đường giao thông và ô nhiễm không khí.
“Tỉnh đã kiện toàn Tổ công tác liên ngành kiểm tra việc tuân thủ pháp luật trong hoạt động khai thác khoáng sản. Những đơn vị khai thác không đúng thiết kế, gây ô nhiễm, chậm triển khai hoặc nợ đọng thuế, phí sẽ bị đình chỉ, thu hồi giấy phép”. ông Định cho biết.
Ngoài ra, công tác quản lý vận chuyển đất dôi dư, giấy phép thu hồi khoáng sản nhóm IV (đất đắp nền) cũng được tăng cường. Các địa phương được yêu cầu thành lập tổ tuần tra kiểm soát, phối hợp với Sở Nông nghiệp và Môi trường kiểm tra, xử lý vi phạm, ngăn chặn việc khai thác vượt ranh giới hoặc ngoài phạm vi cấp phép.
Song song với việc hoàn thiện cơ chế, UBND tỉnh Phú Thọ đã chỉ đạo đẩy mạnh công tác đấu giá quyền khai thác, bình ổn giá vật liệu xây dựng, tăng cường công bố giá thị trường để tránh đầu cơ, thao túng giá.
Định hướng của tỉnh Phú Thọ trong giai đoạn tới là phát triển ngành khai thác khoáng sản bền vững, đảm bảo hài hòa giữa kinh tế – môi trường – xã hội. Các dự án khai thác phải gắn với phục hồi môi trường sau khai thác, trồng cây xanh và cải tạo mặt bằng theo quy hoạch.
Tỉnh cũng khuyến khích ứng dụng công nghệ khai thác hiện đại, giảm phát thải, tăng cường giám sát bằng thiết bị tự động, camera, GPS để theo dõi khối lượng, hành trình vận chuyển vật liệu.
“Khai thác khoáng sản là lĩnh vực nhạy cảm, nếu làm tốt sẽ đóng góp tích cực cho phát triển hạ tầng và ngân sách; nếu buông lỏng quản lý sẽ gây hệ lụy môi trường nghiêm trọng. Chúng tôi xác định rõ, mọi hoạt động khai thác phải gắn với trách nhiệm xã hội, phục hồi môi trường và phát triển bền vững”, ông Nguyễn Khắc Định nhấn mạnh.
Bức tranh khai thác khoáng sản của Phú Thọ đang cho thấy một hướng đi mới – quản lý chặt chẽ hơn, minh bạch hơn và bền vững hơn. Từ việc tăng cường đấu giá, kiểm tra giám sát đến hoàn thiện thể chế, tỉnh Phú Thọ đang từng bước khẳng định vai trò của mình trong quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường, và thúc đẩy phát triển kinh tế xanh trong khai thác khoáng sản.
>>>>>> Xin vui lòng xem thêm:
- Điện Biên: Kỳ vọng đổi mới từ Luật Địa chất - Khoáng sản năm 2024
- Lạng Sơn siết chặt quản lý khoáng sản: Từ thực tiễn địa phương đến kỳ vọng Luật mới
- Phú Thọ: Thúc đẩy quản lý, khai thác và sử dụng bền vững tài nguyên nước
- Quản lý tài nguyên khoáng sản tại Hà Tĩnh: Thực trạng và giải pháp tháo gỡ từ thực tiễn, chính sách
- Quảng Ninh: Chủ động quản lý khoáng sản, hướng tới phát triển bền vững
Việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và Khoáng sản nhằm kịp thời tháo gỡ các vướng mắc, góp phần đẩy nhanh triển khai các dự án trọng điểm quốc gia; đồng thời là giải pháp thiết thực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, góp phần hoàn thành mục tiêu tăng trưởng GDP 8% trong năm 2025, tạo nền tảng vững chắc hướng tới tốc độ tăng trưởng hai con số trong các năm tiếp theo.
Ngày 31/10, tại phường Bắc Giang (tỉnh Bắc Ninh), Cục Địa chất và Khoáng sản (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phối hợp Sở Nông nghiệp và Môi trường các tỉnh: Bắc Ninh, Hưng Yên và Lạng Sơn tổ chức hội nghị trực tiếp và trực tuyến tuyên truyền, phổ biến Luật Địa chất và Khoáng sản số 54/2024/QH15 và các văn bản thi hành cho cán bộ quản lý, lãnh đạo các xã, phường, đơn vị tư vấn, doanh nghiệp đang hoạt động trong lĩnh vực khoáng sản.
Trong làn mưa cuối mùa phủ kín núi rừng xứ Lạng, những người địa chất vẫn miệt mài bên giàn khoan, vượt qua bùn đất, sạt lở và những đêm dài lạnh giá để hoàn thành nhiệm vụ. Công trình khoan địa chất tại Lạng Sơn - thuộc Đề án đánh giá tài nguyên khoáng sản chiến lược do Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam chủ trì, không chỉ là một mốc kỹ thuật, mà còn là minh chứng cho tinh thần kiên cường, kỷ luật và niềm tự hào nghề nghiệp của những con người đang âm thầm “đánh thức” nguồn tài nguyên quý giá trong lòng đất Tổ quốc
Ngành công nghiệp khai khoáng đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế nhưng sự chồng lấn giữa thuế tài nguyên và tiền cấp quyền khai thác khoáng sản đang làm tăng chi phí, giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp. Do đó, các chuyên gia, nhà khoa học cho rằng, để phát huy hiệu quả tiềm năng của ngành cần có hệ sinh thái chính sách phù hợp, trong đó chính sách tài chính đóng vai trò then chốt.
Uỷ ban Thường vụ Quốc hội nhất trí với sự cần thiết sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản nhằm kịp thời tháo gỡ các vướng mắc phát sinh trong thực tiễn, đồng thời cho rằng dự thảo Luật lần này cần nhấn mạnh đến công tác quản lý, tránh lợi dụng sơ hở, gây thất thoát, lãng phí tài nguyên cũng như để xảy ra tình trạng tiêu cực.
Hơn 80 năm qua, ngành Địa chất Việt Nam đã đóng vai trò quan trọng trong khai thác và quản lý tài nguyên khoáng sản, góp phần phát triển kinh tế bền vững. Bài viết tổng hợp hành trình phát triển, những chính sách đổi mới và phong trào thi đua tiêu biểu, đồng thời định hướng chiến lược cho giai đoạn 2026-2030, hướng ngành Địa chất Việt Nam phát triển hiện đại, minh bạch và bền vững.
