Quản lý Tài nguyên nước hiệu quả để phát triển bền vững

Trong thời gian vừa qua, lĩnh vực tài nguyên nước đã khẳng định được vị trí, vai trò của công tác quản lý nhà nước trên phạm vi toàn quốc. Việc bảo vệ, khai thác, sử dụng tài nguyên nước, phòng chống và khắc phục hậu quả tác hại do nước gây ra tuân theo chiến lược, quy hoạch tài nguyên nước đã được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt, gắn với bảo vệ môi trường, cảnh quan, bảo đảm quốc phòng, an ninh trật tự và an toàn xã hội.

Đoàn công tác của Bộ TN&MT chụp ảnh lưu niệm cùng các Thượng nghị sĩ và nhóm hữu nghị Pháp - Việt tại trụ sở của Thượng viện Pháp trong chuyến tham quan, học tập kinh nghiệm về quản lý TNN phục vụ xây dựng Luật TNN (sửa đổi) năm 2022

Tài nguyên nước được quản lý bảo đảm, bảo vệ, khai thác, sử dụng hợp lý tiết kiệm, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững KT-XH và bảo đảm QP-AN. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về TNN đã được Bộ TN&MT tập trung xây dựng, từng bước hoàn thiện, tạo lập hành lang pháp lý cơ bản cho công tác quản lý TNN từ trung ương đến địa phương.

Luật TNN năm 2012 hiện hành đã được Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam Khóa XIII, Kỳ họp thứ 3 thông qua ngày 21/6/2012, có hiệu lực thi hành từ 1/1/2013, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong công tác quản lý TNN ở nước ta. Để triển khai thi hành Luật TNN, Cục Quản lý TNN đã tham mưu, xây dựng trình Bộ TN&MT trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ ban hành hoặc Bộ ban hành theo thẩm quyền 63 văn bản để quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành và triển khai Luật, trong đó, có 12 nghị định, 16 quyết định của Thủ tướng, 35 thông tư.

Tại các địa phương, đã có 54 tỉnh, thành phố ban hành được 357 văn bản hướng dẫn, thi hành Luật TNN 2012 và các quy định của Nghị định, Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, tập trung vào các nội dung: Hành lang bảo vệ nguồn nước; hạn chế khai thác nước dưới đất; quy định quản lý TNN ở địa phương; danh mục nguồn nước; thanh tra, kiểm tra TNN.

Cùng với đó, công tác điều tra cơ bản, chiến lược, quy hoạch TNN, bảo vệ TNN, phòng chống tác hại do nước gây ra,... cũng được triển khai mạnh mẽ tại trung ương và địa phương. Trong đó, điểm nhấn quan trọng là Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 1989/QĐ-TTg ngày 1/11/ 2010 ban hành danh mục lưu vực sông (LVS) liên tỉnh; Quyết định 1383/ QĐ-TTg ngày 4/8/2021 phê duyệt Đề án tổng kiểm kê TNN quốc gia, giai đoạn đến năm 2025. Bộ trưởng Bộ TN&MT đã ký Quyết định số 341/QĐ-BTNMT ngày 23/3/2012 ban hành Danh mục LVS nội tỉnh; Quyết định số 1757/QĐ-BTNMT ngày 11/8/2020 ban hành danh mục nguồn nước liên tỉnh, Danh mục nguồn nước liên quốc gia (nguồn nước mặt); Quyết định số 1354/QĐ-BTNMT công bố giá trị dòng chảy tối thiểu ở hạ lưu các hồ chứa, đập dâng của các công trình thủy lợi, thủy điện đối với 555 hồ chứa, đập dâng của 511 công trình thủy lợi, thủy điện.

Bộ trưởng Bộ TN&MT Trần Hồng Hà phát biểu tại Lễ mít tinh quốc gia Ngày Nước thế giới năm 2017 tại tỉnh Bắc Ninh

Để triển khai công tác lập quy hoạch, lĩnh vực TNN có 15 quy hoạch (bao gồm: quy hoạch TNN (quốc gia), quy hoạch tổng thể điều tra cơ bản TNN và 13 quy hoạch tổng hợp LVS). Đến nay, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt 4 quy hoạch (gồm quy hoạch tổng thể điều tra cơ bản TNN và 3 quy hoạch tổng hợp LVS), đang trình Thủ tướng Chính phủ xem xét phê duyệt quy hoạch TNN quốc gia và dự kiến trong năm 2022 sẽ trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt thêm 2 quy hoạch tổng hợp LVS, các LVS còn lại dự kiến sẽ trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt trong năm 2023 và 2024.

Về bảo vệ TNN, tới thời điểm hiện tại, đã có 38/63 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương phê duyệt Danh mục nguồn nước phải lập hành lang bảo vệ; 15/63 tỉnh đang thực hiện dự án điều tra, đánh giá, lập danh mục nguồn nước phải lập hành lang bảo vệ để trình UBND tỉnh phê duyệt. Hầu hết các hồ thủy điện đang hoạt động (trên 1 triệu m3) đã và đang hoàn thành việc cắm mốc hành lang bảo vệ nguồn nước.

Công tác quản lý LVS, quản lý các hoạt động khai thác, sử dụng TNN, điều hòa phân bổ nguồn nước trên các LVS đã được Bộ TN&MT chỉ đạo Cục Quản lý TNN triển khai thực hiện mạnh mẽ. TNN được quản lý theo quy hoạch tổng hợp, hướng đến việc đảm bảo an ninh TNN quốc gia và tính liên vùng, sử dụng hiệu quả nguồn TNN LVS, phù hợp với quy hoạch tổng thể quốc gia, quy hoạch vùng, chiến lược, kế hoạch phát triển KT-XH, QP-AN thông qua các Quy hoạch tổng hợp LVS đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Trong thời gian qua, chất lượng nguồn nước các LVS chính đã và đang dần được kiểm soát về mức độ gia tăng ô nhiễm, đặc biệt là các đoạn sông ô nhiễm nghiêm trọng mức độ ô nhiễm đang dần được cải thiện như sông cầu tại tỉnh Thái Nguyên, sông Thị Vải tại tỉnh Đồng Nai, sông Đồng Nai tại các tỉnh Đồng Nai, Bình Dương,...

Bộ trưởng Bộ TN&MT Trần Hồng Hà trao Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ cho ông Nguyễn Minh Khuyến - Phó Cục trưởng Cục Quản lý TNN đã có thành tích xuất sắc tiêu biểu, năm 2019

Hiện nay, đã có khoảng hơn 24 nghìn công trình khai thác, sử dụng nước và xả nước thải vào nguồn nước đã được quản lý từ trung ương đến địa phương thông qua biện pháp, công cụ cấp phép. Trong đó, Bộ TN&MT đã cấp 1.787 giấy phép TNN cho các tổ chức và cá nhân. Ở địa phương, theo số liệu báo cáo tại 54 tỉnh đã cấp 23.794 Giấy phép TNN cho các tổ chức và cá nhân.

Việc thực hiện thu tiền cấp quyền ngoài việc tăng nguồn thu cho NSNN, còn góp phần quan trọng trong việc nâng cao ý thức trách nhiệm của tổ chức, cá nhân trong khai thác, sử dụng TNN tiết kiệm, hiệu quả. Theo số liệu thống kê của Bộ TN&MT, tính đến tháng 5/2022, Bộ TN&MT đã phê duyệt được 846 công trình tính tiền cấp quyền khai thác TNN với tổng số tiền 11.760 tỷ đồng; tại các địa phương, các tỉnh đã phê duyệt được tổng số tiền trên 540 tỷ đồng. Kết quả thu thuế TNN từ khi có Luật TNN đến nay đạt hơn 48.004 tỷ đồng.

Để tăng cường công tác giám sát khai thác, sử dụng nước, đến nay đã có hơn 400/1.200 công trình thuộc quy mô cấp phép của Bộ TN&MT hoàn thành việc kết nối giám sát trực tuyến về hệ thống giám sát TNN do Cục Quản lý TNN quản lý, vận hành. Bên cạnh đó, thông tin, số liệu về nguồn nước, vận hành của khoảng 134 hồ chứa, đập dâng lớn, quan trọng trên 11 LVS lớn được quản lý, giám sát thông qua hệ thống quản lý thông tin, dữ liệu vận hành đã phục vụ đắc lực trong công tác giám sát, vận hành các hồ chứa.

Thứ trưởng Bộ TN&MT Trần Quý Kiên trao Bằng Khen của Bộ trưởng cho bà Nguyễn Thị Phương - Phó Trưởng phòng Chính sách và Pháp chế (Cục Quản lý TNN) đã có thành tích trong công tác trả lời kiến nghị cử tri, chất vấn của Đại biểu Quốc hội nhiệm kỳ Quốc hội Khóa XIV

Triển khai các quy định của Luật TNN, công tác thanh tra, kiểm tra TNN đã trở thành một hoạt động thường xuyên trong công tác quản lý ở các cấp. Ở trung ương, từ năm 2013 đến nay đã thực hiện 24 cuộc thanh tra, kiểm tra TNN đối với 157 cơ sở khai thác sử dụng nước và xả nước thải vào nguồn nước trên địa bàn 40 tỉnh, đã phát hiện và ngăn chặn kịp thời các hành vi vi phạm về khai thác sử dụng nước chưa có giấy phép, khai thác vượt quy định giấy phép; không thực hiện quan trắc giám sát theo quy định của giấy phép góp phần nâng cao nhận thức về trách nhiệm trong khai thác sử dụng và bảo vệ TNN và xử phạt là 8.443 tỷ đồng. Ở địa phương, 54 tỉnh đã triển khai 2.741 cuộc thanh tra, kiểm tra về TNN đối với 15.232 đối tượng khai thác, sử dụng TNN, xả nước thải vào nguồn nước, qua đó, phát hiện và xử lý 1.424 hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực TNN với tổng số tiền phạt là 43,68 tỷ đồng.

Công tác tổ chức tập huấn chuyên môn, tuyên truyền, nâng cao nhận thức chính sách, pháp luật về TNN được Cục Quản lý TNN quan tâm, chú trọng. Từ 2013 đến nay, Cục đã tổ chức gần 30 hội thảo, lớp tập huấn nhằm tuyên truyền, nâng cao nhận thức pháp luật TNN cho cán bộ làm công tác quản lý TNN và các tổ chức, cá nhân khai thác sử dụng TNN tại các tỉnh, thành phố. Đồng thời, phối hợp với địa phương xây dựng tài liệu tuyên truyền, tổ chức các hoạt động hưởng ứng Ngày Nước thế giới 22/3 hàng năm, góp phần làm thay đổi nhận thức, hành vi, thói quen và cách ứng xử với TNN ở hiện tại và tương lai.

Công tác hợp tác quốc tế nhằm bảo đảm an ninh nước quốc gia được quan tâm, chú trọng. Đặc biệt, trong năm 2014, Cục Quản lý TNN đã tập trung hoàn thiện hồ sơ gia nhập công ước để Bộ trình Thủ tướng Chính phủ trình Chủ tịch nước quyết định việc gia nhập Công ước về Luật Sử dụng các nguồn nước liên quốc gia cho mục đích phi giao thông thủy. Việc gia nhập Công ước của Việt Nam vào đầu năm 2014, với tư cách là thành viên thứ 35, đã chính thức đưa Công ước về Luật Sử dụng các nguồn nước liên quốc gia cho mục đích phi giao thông thủy sau 17 năm thông qua (từ năm 1997) chính thức có hiệu lực thi hành từ Quý III năm 2014.

Trong những năm qua, cục Quản lý TNN luôn tích cực, chủ động tìm kiếm các nguồn tài trợ quốc tế phục vụ cho công tác xây dựng thể chế tăng cường năng lực cho hoạt động quản lý TNN. Đến nay, có khoảng 15 dự án quốc tế về TNN đã và đang thực hiện. Cục đã tham gia nhiều hội nghị, diễn đàn quốc tế nhằm tìm hiểu, trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm và tìm kiếm cơ hội hợp tác song phương trong lĩnh vực TNN. Hiện nay, Ngân hàng Thế giới và các tổ chức quốc tế cũng đang đẩy mạnh hỗ trợ Việt Nam hoàn thiện khung pháp lý về quản lý TNN như xây dựng Luật TNN sửa đổi, góp ý Đề án bảo đảm an ninh TNN, góp ý Quy hoạch TNN quốc gia, xây dựng Chương trình Nước Quốc gia,...

Nhìn chung, kể từ khi Bộ TN&MT được thành lập năm 2002 đến nay, công tác QLNN về TNN đã được thống nhất quản lý từ trung ương xuống địa phương. Thực hiện các nhiệm vụ được Bộ giao, Cục Quản lý TNN đã nỗ lực hoàn thành một khối lượng công việc to lớn, đặc biệt là trong lĩnh vực xây dựng thể chế, chính sách phục vụ công tác QLNN về TNN: Hoàn thành tốt và có hiệu quả các nhiệm vụ, dự án do Chính phủ, Bộ giao; tổ chức triển khai có hiệu quả các hoạt động điều tra cơ bản, cấp phép, thanh tra kiểm tra, hướng dẫn các địa phương quản lý hiệu quả nguồn TNN và tổ chức phổ biến, tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng trong quản lý, bảo vệ và khai thác sử dụng TNN, từng bước khẳng định vai trò của công tác QLNN về TNN trong nền KT-XH cũng như vai trò, giá trị của TNN trong nền kinh tế quốc dân.

Để ghi nhận những nỗ lực, đóng góp của Cục Quản lý TNN đối với ngành TN&MT, trong những năm qua, Cục đã được Chủ tịch nước tặng Huân chương Lao động hạng Ba (năm 2011) và hạng Nhì (năm 2018), Cờ thi đua của Thủ tướng Chính phủ qua các năm (2013, 2015, 2019), Bằng khen của Bộ trưởng Bộ TN&MT (2014, 2015),... cùng nhiều danh hiệu, thi đua khen thưởng cao quý khác.

Cục Quản lý Tài nguyên nước