Tà Xùa khai mở giá trị nông nghiệp đặc sản: Từ rừng chè cổ thụ đến du lịch sinh thái cộng đồng

Xã Tà Xùa (tỉnh Sơn La) nằm ở độ cao hơn 1.500 mét, nơi mây mù như tấm voan trắng quàng lên những sườn núi, tạo nên vẻ đẹp hoang sơ mà quyến rũ đến lạ. Giữa biển mây cuồn cuộn ấy, vùng đất được ví như “cô gái đẹp đang ngủ say” vẫn âm thầm nuôi dưỡng những giá trị riêng: có khí hậu lạnh quanh năm, sương mù dày đặc, tất cả hội tụ để hình thành nên những sản vật đặc hữu. Từ sơn tra, dược liệu cho đến những cây chè cổ thụ tạo nên dòng Shan tuyết danh tiếng, Tà Xùa không chỉ có cảnh sắc mê hoặc mà còn là nơi sinh ra những nông sản quý hiếm bậc nhất miền núi phía Bắc. Những sản phẩm ấy đã trở thành sinh kế chủ lực cho người dân, đồng thời mở ra hướng phát triển kinh tế bền vững gắn với bảo tồn hệ sinh thái. Nhằm làm rõ định hướng phát triển trong thời gian tới, phóng viên Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường đã có cuộc trao đổi với ông Đỗ Văn Xiêm, Chủ tịch UBND xã Tà Xùa để hiểu rõ hơn hành trình khai thác và phát huy giá trị nông nghiệp đặc sản của vùng đất giữa mây trời này.

Phóng viên: Thưa ông, được biết Tà Xùa sở hữu điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng đặc biệt của vùng núi cao, tạo nên nhiều sản phẩm đặc sản như chè Shan tuyết cổ thụ và dược liệu khí hậu lạnh. Ông đánh giá như thế nào về vai trò và tiềm năng của các sản phẩm này trong định hướng phát triển kinh tế – xã hội của địa phương?

Ông Đỗ Văn Xiêm: Các sản phẩm đặc sản quý hiếm của Tà Xùa, tiêu biểu là chè Shan tuyết cổ thụ và dược liệu khí hậu lạnh, đóng vai trò trụ cột then chốt và sở hữu tiềm năng đột phá trong định hướng phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Hiện tại, các sản phẩm này đang là nền tảng vững chắc cho sự phát triển của xã:

Về Kinh tế: Chè shan tuyết là sinh kế chính của đại đa số hộ dân, là nguồn thu nhập ổn định và bền vững nhất, góp phần quan trọng vào công tác xóa đói giảm nghèo tại xã.

Về Thương hiệu: Những sản phẩm này đã tạo ra thương hiệu địa phương "Chè Shan Tuyết Tà Xùa" nổi tiếng, từ đó trở thành cơ sở quan trọng để thu hút du khách và các nhà đầu tư.

Về Xã hội và Môi trường: Việc canh tác chè cổ thụ gắn liền với việc bảo tồn rừng, giữ gìn nguồn nước, và duy trì bản sắc văn hóa canh tác truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn.

Trong thời gian tới, tiềm năng của các sản phẩm này sẽ được khai thác mạnh mẽ theo hướng nâng cao giá trị và mở rộng thị trường: (1) Định hướng chiến lược là chuyển đổi từ sản phẩm thô sang sản phẩm giá trị gia tăng cao thông qua chế biến sâu. Điều này nhằm mục tiêu hướng tới thị trường xuất khẩu khó tính (như EU, Mỹ, Nhật Bản). (2) Sản phẩm sẽ được phát triển thành thương hiệu quốc gia về chè đặc sản quý hiếm, gắn với nhãn hiệu OCOP cao cấp và được bảo chứng bằng các Tiêu chuẩn Quốc gia (TCVN) nghiêm ngặt. (3) Việc phát triển sản phẩm sẽ đi đôi với việc xây dựng chuỗi giá trị tích hợp nông nghiệp - du lịch - dịch vụ, từ đó tạo thêm nhiều việc làm tại chỗ và nâng cao chất lượng cuộc sống bền vững cho người dân.

Xã Tà Xùa kiên quyết áp dụng chiến lược tiêu chuẩn hóa (từ vùng nguyên liệu) và đổi mới công nghệ (trong chế biến), chè Tà Xùa sẽ hoàn toàn có khả năng thoát khỏi vị thế bán nguyên liệu, trở thành sản phẩm có "giá" và "giá trị" cao trên bản đồ thương mại quốc tế.

Phóng viên: Song song với phát triển sản xuất, việc bảo tồn rừng, giữ gìn nguồn nước, bảo vệ giống bản địa và duy trì kỹ nghệ canh tác truyền thống là yêu cầu quan trọng. Xã Tà Xùa hiện đang triển khai những giải pháp gì để cân bằng giữa phát triển sản phẩm đặc sản và bảo vệ hệ sinh thái tự nhiên?

Ông Đỗ Văn Xiêm: Việc bảo tồn hệ sinh thái tự nhiên (rừng, nguồn nước, giống bản địa) là yêu cầu tiên quyết và là nền tảng sống còn cho chất lượng của chè Shan tuyết cổ thụ và dược liệu. Xã Tà Xùa đang triển khai các giải pháp sau để đảm bảo sự cân bằng này:

1. Tiêu chuẩn hóa vùng nguyên liệu (Tuân thủ Canh tác Hữu cơ):

Kiểm soát đầu vào: Nghiêm cấm sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, phân bón hóa học trong vùng chè cổ thụ. Khuyến khích áp dụng quy trình canh tác hữu cơ theo tiêu chuẩn đã được chứng nhận để bảo vệ đất, nguồn nước, đồng thời tạo ra sản phẩm đạt chuẩn xuất khẩu. Truy xuất nguồn gốc: Xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc từ vườn chè đến sản phẩm cuối cùng, giúp kiểm soát nghiêm ngặt chất lượng, bảo vệ thương hiệu và tạo niềm tin của người tiêu dùng.

2. Bảo tồn giống và kỹ nghệ truyền thống:

Bảo vệ giống bản địa: Triển khai các đề án bảo tồn và phục tráng giống chè shan tuyết cổ thụ, duy trì tính độc đáo về hương vị và dược tính. Duy trì kỹ nghệ: Vận động và hỗ trợ các hợp tác xã, hộ gia đình duy trì các công đoạn chế biến truyền thống nhưng được kiểm soát chặt chẽ về vệ sinh an toàn thực phẩm.

3. Gắn trách nhiệm bảo vệ rừng với sinh kế:

Giao khoán quản lý rừng: Tăng cường giao khoán rừng cho cộng đồng, gắn quyền lợi kinh tế với trách nhiệm bảo vệ sinh thái. Quản lý nguồn nước: Lập quy hoạch và giám sát việc sử dụng nguồn nước, đảm bảo không làm cạn kiệt hay ô nhiễm nguồn nước sạch.

Phóng viên: Vâng, theo tôi được biết, nhu cầu thị trường đối với sản phẩm đặc sản địa phương ngày càng tăng, đồng thời xu hướng du lịch nông nghiệp; du lịch cộng đồng đang mở ra nhiều cơ hội mới. Vậy, trong thời gian tới, xã Tà Xùa sẽ ưu tiên những định hướng, mô hình nào để mở rộng thị trường tiêu thụ, đồng thời phát triển du lịch nông nghiệp nhằm tạo sinh kế bền vững cho người dân?

Ông Đỗ Văn Xiêm: Trong thời gian tới, Tà Xùa sẽ tập trung vào các định hướng và mô hình sau:

1. Chiến lược Nâng cao giá trị sản phẩm (Thoát khỏi bán thô):

Chế biến sâu và đa dạng hóa: Nghiên cứu áp dụng công nghệ chế biến sâu để tạo ra các sản phẩm giá trị gia tăng cao từ chè và dược liệu. Tiêu chuẩn hóa chế biến: Khuyến khích doanh nghiệp, hợp tác xã áp dụng công nghệ hiện đại để đồng nhất chất lượng sản phẩm, đáp ứng các tiêu chuẩn nghiêm ngặt của thị trường.

2. Phát triển Du lịch nông nghiệp và Du lịch cộng đồng:

Mô hình Farmstay/Homestay gắn chè: Phát triển lưu trú trong vùng chè cổ thụ để du khách trải nghiệm thu hái, chế biến chè thủ công. Du lịch sinh thái dược liệu: Xây dựng các khu tham quan trải nghiệm trồng và thu hoạch dược liệu khí hậu lạnh. Hợp tác xã du lịch cộng đồng: Thành lập tổ dịch vụ du lịch do người dân bản địa quản lý.

3. Mở rộng thị trường và Xúc tiến thương mại:

Xây dựng thương hiệu số: Tăng cường quảng bá sản phẩm chè và du lịch Tà Xùa trên các nền tảng số. Liên kết vùng: Chủ động liên kết với các tỉnh bạn để hình thành Tuyến du lịch Chè – Văn hóa Tây Bắc, mở rộng quy mô thị trường.

Phóng viên: Xin cảm ơn ông về những chia sẻ, trao đổi ngày hôm nay, chúc cho các dự định và định hướng của xã Tà Xùa sớm được đưa vào thực hiện thành công!

Những chia sẻ của Chủ tịch UBND xã Tà Xùa cho thấy địa phương đang đi theo hướng phát triển nông nghiệp đặc sản gắn với bảo tồn sinh thái và du lịch cộng đồng. Đây cũng là hướng đi phù hợp với điều kiện tự nhiên, văn hóa và nhu cầu thị trường hiện nay.