Trong thời gian qua, công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm trong hoạt động khai thác khoáng sản đã đạt được một số kết quả nhất định. Tuy nhiên, bên cạnh đó công tác này vẫn tồn tại một số khó khăn, hạn chế, cần có những giải pháp phù hợp nhằm phát triển bền vững kinh tế - xã hội.
.jpg)
Thực trạng công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động khai thác khoáng sản
Trong thời gian qua, công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động đã đạt được một số kết quả. Thông qua công tác thanh tra đã phát hiện được những tồn tại, hạn chế trong quản lý, khai thác khoáng sản của các tổ chức, cá nhân hoạt động khoáng sản, như: Không thông báo kế hoạch thăm dò, khai thác; đăng ký ngày bắt đầu xây dựng cơ bản mỏ với cơ quan nhà nước có thẩm quyền; không thực hiện chế độ báo cáo định kỳ; khai thác không có thiết kế mỏ hoặc không đúng thiết kế mỏ đã phê duyệt; không bổ nhiệm giám đốc điều hành mỏ hoặc bổ nhiệm nhưng không đủ tiêu chuẩn quy định; chưa khai báo hoặc khai báo không kịp thời, không đầy đủ cho cơ quan có thẩm quyền cấp phép các loại khoáng sản phát hiện mới trong quá trình thăm dò, khai thác; khai thác vượt quá công suất quy định tại giấy phép khai thác; khai thác ra ngoài diện tích khu vực được phép khai thác theo bề mặt và độ sâu; không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ việc thống kê, kiểm kê trữ lượng khoáng sản đã khai thác, trữ lượng khoáng sản còn lại,… Việc xử lý nghiêm và đúng theo quy định của pháp luật những hành vi vi phạm đã dần lập lại trật tự trong khai thác khoáng sản, giảm dần các vụ vi phạm, tạo môi trường bình đẳng hơn trong hoạt động thăm dò, khai thác khoáng sản; đồng thời, buộc các tổ chức, cá nhân chấp hành đúng các quy định của pháp luật.
Chính quyền các địa phương tổ chức hàng trăm cuộc thanh tra, kiểm tra và tiến hành xử lý vi phạm hành chính với số tiền hàng trăm tỷ đồng, tịch thu phương tiện, tang vật vi phạm hành chính. Nhìn chung, hoạt động khai thác khoáng sản theo giấy phép do UBND tỉnh cấp phép tiếp tục duy trì đối với khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường với khoảng trên 3.000 khu vực dải khắp trên địa bàn các tỉnh, thành phố cả nước, chiếm trên 90% tổng số khu vực khai thác đang hoạt động.
Bên cạnh các kết quả đạt được, công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động khai thác khoáng sản vẫn còn một số tồn tại, hạn chế.
Một là, hoạt động khai thác khoáng sản bị điều chỉnh bởi rất nhiều luật chuyên ngành nên sự chồng chéo rất lớn liên quan đến hoạt động thanh tra, kiểm tra trong khai thác khoáng sản giữa các cơ quan thực hiện nhiệm vụ thanh tra, kiểm tra. Điều này đã gây nên không ít khó khăn cho hoạt động thanh tra, kiểm tra, phát hiện kịp thời, ngăn chặn các hành vi vi phạm hành chính bởi rào cản về việc hạn chế số đợt thanh tra, cơ chế phối hợp trong hoạt động thanh tra cũng như việc xác định thẩm quyền, trách nhiệm trong việc phát hiện, lập biên bản vi phạm hành chính có liên quan.
Hai là, quá trình thực hiện một số các quy định về xử lý vi phạm vẫn còn một số khó khăn. Nội dung xử lý vi phạm hành chính với xử lý hình sự trong lĩnh vực khai thác khoáng sản trong một số trường hợp còn chồng chéo.
Ba là, hoạt động kiểm tra, giám sát thường xuyên đối với hoạt động khai thác chưa được một số địa phương quan tâm đúng mức nên vẫn để xảy ra tình trạng khai thác vượt công suất, vượt trữ lượng, ngoài diện tích và không đúng thiết kế diễn ra trong thời gian dài. Điển hình như đối với hoạt động khai thác cát lợi dụng địa hình sông nước, sự thiếu kiểm tra, giám sát của các cơ quan chức năng dẫn đến gia tăng tình trạng khai thác vượt số lượng, vượt công suất, vượt độ sâu cho phép, không tiến hành thả phao cắm mốc khu vực khai thác.
Bốn là, số lượng công chức làm nhiệm vụ thanh tra, kiểm tra chuyên ngành khoáng sản còn thiếu; phương tiện, thiết bị công cụ hỗ trợ để phục vụ công tác thanh tra, kiểm tra cũng như giám sát hoạt động khoáng sản, bảo vệ môi trường trong khai thác khoáng sản chưa đáp ứng yêu cầu trong khi hoạt động thanh tra chuyên ngành khoáng sản có tính chất chuyên môn, nghiệp vụ rất đặc thù; đòi hỏi những người làm công tác thanh tra, kiểm tra ngoài việc am hiểu pháp luật về khoáng sản, pháp luật về xử lý vi phạm hành chính còn phải có chuyên môn sâu trong lĩnh vực địa chất – khoáng sản; nắm vững quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật có liên quan cũng như kỹ năng sử dụng công cụ hỗ trợ cho nghiệp vụ thanh tra, kiểm tra. Theo đó, có một số nội dung thanh tra, kiểm tra đòi hỏi phải xác định chính xác các thông tin, số liệu về trữ lượng mỏ, sản lượng khai thác thực tế, xác định chính xác phạm vi, ranh giới trên mặt và dưới sâu của các mỏ trên đất liền cũng như trên các lòng sông, suối hoặc ngoài biển cần thiết phải có những phương tiện, công cụ, thiết bị máy móc hiện đại nhằm hỗ trợ cho việc thanh tra, kiểm tra.
Giải pháp cho vấn đề thanh tra, kiểm tra hoạt động khoáng sản
Để khắc phục tình trạng khó khăn trong công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động khoáng sản, cần thực hiện một số giải pháp sau.
Thứ nhất, cần có sự phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng có liên quan kiểm soát chặt chẽ tại các cửa khẩu, cảng biển và bến thủy nội địa; tăng cường tuyên truyền rộng rãi bằng nhiều hình thức tới các tổ chức, cá nhân các quy định của pháp luật về khoáng sản; tích cực tham gia phòng ngừa, ngăn chặn các loại tội phạm và hành vi vi phạm khai thác tài nguyên, khoáng sản trái phép.
Thứ hai, cần phân cấp rõ ràng, cụ thể chức năng, nhiệm vụ giữa các cơ quan làm công tác thanh tra, kiểm tra. Phân cấp chức năng, nhiệm vụ trong công tác này không chỉ giữa cấp trung ương và địa phương mà còn giữa Bộ TN&MT với các bộ, ngành liên quan trong phối hợp thực hiện. Phối hợp giữa các cơ quan, đơn vị chức năng các cấp trong thực hiện các nội dung thanh tra, kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm hoạt động khai thác khoáng sản được quy định trong Luật Khoáng sản năm 2010 và các luật khác liên quan.
Thứ ba, UBND tỉnh cần chú trọng, quan tâm hơn nữa đến công tác ban hành các văn bản quy phạm pháp luật quản lý hoạt động khoáng sản, bảo vệ khoáng sản chưa khai thác; quy định cụ thể trách nhiệm của các ngành, UBND cấp huyện, cấp xã; hình thức xử lý đối với tập thể, cá nhân để xảy ra tình trạng khai thác khoáng sản trái phép; việc phối hợp, trao đổi thông tin và xử lý vi phạm trong hoạt động khai thác khoáng sản giữa các lực lượng kiểm tra chuyên ngành, như: Bộ đội Biên phòng, Công an, các sở, ngành và chính quyền địa phương…
Thứ tư, Bộ Tư pháp chủ trì, phối hợp với Bộ TN&MT tiến hành rà soát, nghiên cứu, tham mưu về thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực khoáng sản theo quy định pháp luật. Chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan nghiên cứu đánh giá những tồn tại, vướng mắc liên quan đến quy định xử lý hình sự chồng chéo về nội dung với xử lý vi phạm hành chính. Điển hình như trường hợp phân định rõ khung hình phạt giữa tổ chức, cá nhân có giấy phép khai thác khoáng sản nhưng thực hiện không đúng nội dung giấy phép với tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản không có giấy phép.
Thứ năm, tăng cường xử lý nghiêm minh, kịp thời các hành vi vi phạm trong việc khai thác khoáng sản trái phép đặc biệt là khai thác cát, sỏi lòng sông. Xử lý nghiêm đối với các tàu thuyền không có đăng ký, đăng kiểm, không đủ điều kiện hoạt động tham gia giao thông đường thủy, đặc biệt là các tàu thuyền có hoạt động khai thác, vận chuyển cát, sỏi lòng sông. Kiểm tra, quản lý nguồn gốc, chất lượng khoáng sản vận chuyển trên đường và tiêu thụ trên địa bàn.
Thứ sáu, nâng cao trình độ chuyên môn, chất lượng đội ngũ cán bộ làm công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát ở các cơ quan trung ương và địa phương. Cần phân công bảo đảm đủ số lượng cán bộ đảm nhận công tác này ở những địa bàn, khu vực phức tạp, nảy sinh nhiều vi phạm. Tổ chức thường xuyên các lớp học đào tạo, bồi dưỡng nâng cao nghiệp vụ chuyên ngành cho đội ngũ làm công tác này.
HƯƠNG TRÀ
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 21 (Kỳ 1 tháng 11) năm 2024
Hơn 80 năm qua, ngành Địa chất Việt Nam đã đóng vai trò quan trọng trong khai thác và quản lý tài nguyên khoáng sản, góp phần phát triển kinh tế bền vững. Bài viết tổng hợp hành trình phát triển, những chính sách đổi mới và phong trào thi đua tiêu biểu, đồng thời định hướng chiến lược cho giai đoạn 2026-2030, hướng ngành Địa chất Việt Nam phát triển hiện đại, minh bạch và bền vững.
Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo tiếp tục tăng cường công tác quản lý Nhà nước đối với hoạt động sản xuất, kinh doanh than và cung cấp than cho sản xuất điện trong tình hình mới.
Tiếp nối phần khai mạc và định hướng từ cơ quan quản lý, Toạ đàm “Luật Địa chất và Khoáng sản - Nền tảng phát huy hiệu quả nguồn lực địa chất khoáng sản và công nghiệp khai khoáng” bước sang thảo luận chuyên sâu. Các đại biểu đại diện doanh nghiệp, hiệp hội và báo chí - truyền thông đã cùng phân tích những điểm mới, khó khăn và giải pháp để đưa Luật đi vào đời sống.
Ngày 16/9 tại Hà Nội, Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam tổ chức Toạ đàm “Luật Địa chất và Khoáng sản - Nền tảng phát huy hiệu quả nguồn lực địa chất khoáng sản và công nghiệp khai khoáng”. Mở đầu chương trình, đại diện cơ quan quản lý đã phân tích sâu vai trò, ý nghĩa và các giải pháp chiến lược để Luật 2024 đi vào thực tiễn.
Ngày 16/9/2025, tại Hà Nội, Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam tổ chức Tọa đàm “Luật Địa chất và Khoáng sản - Nền tảng phát huy hiệu quả nguồn lực địa chất khoáng sản và công nghiệp khai khoáng”. Tọa đàm có sự tham dự của các chuyên gia đại diện cơ quan quản lý Nhà nước, hiệp hội doanh nghiệp, cơ quan báo chí - truyền thông cùng tập trung thảo luận về Luật Địa chất và Khoáng sản, đề xuất các giải pháp nhằm triển khai thực thi hiệu quả Luật trong đời sống.
Để Luật Địa chất và Khoáng sản 2024 nhanh chóng đi vào đời sống, vai trò của Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam được xem là then chốt. Không chỉ tham mưu, xây dựng chính sách, Cục còn trực tiếp tuyên truyền, hỗ trợ địa phương, giám sát khai thác và tìm giải pháp tháo gỡ khó khăn, bảo đảm Luật được triển khai đồng bộ, hiệu quả và bền vững.
