Bài học kinh nghiệm trong nhiều năm qua đã và đang giúp Thanh Hóa có những giải pháp hiệu quả, phối hợp nhuần nhuyễn giữa phòng chống - ứng phó - thích ứng với biến đổi khí hậu và các loại hình thiên tai, đặc biệt là tình trạng sạt lở đất tại các huyện miền núi.
Gian nan bài toán sạt lở khu vực miền núi
Những năm gần đây, những diễn biến bất thường của thời tiết, thiên tai vẫn tiếp tục xảy ra và có chiều hướng gia tăng tại Thanh Hóa, đặc biệt là tình trạng sạt lở đất tại các huyện miền núi, đe dọa trực tiếp đến tính mạng, tài sản của nhiều người dân. Thực tế cho thấy, khu vực miền núi Thanh Hóa có địa hình rất dốc, đồi núi cao xen kẽ giữa sông suối, hồ đập. Đây cũng là khu vực hội tụ của nhiều trận mưa lớn hàng năm, vì vậy rất dễ gây ra sạt lở đất.
Kết quả nghiên cứu cho thấy, các huyện miền núi tỉnh Thanh Hóa có 938 điểm sạt lở đất, trong đó huyện Bá Thước (44 điểm), huyện Cẩm Thủy (5 điểm), huyện Hà Trung (2 điểm), huyện Lang Chánh (188 điểm), huyện Mường Lát (77 điểm), huyện Ngọc Lặc (19 điểm), huyện Như Thanh (39 điểm), huyện Như Xuân (99 điểm), huyện Quan Hóa (111 điểm), huyện Quan Sơn (76 điểm), huyện Thạch Thành (9 điểm). Đáng chú ý, huyện Thường Xuân có tới 269 điểm, đây được xem là điểm nóng về vấn đề nguy cơ sạt lở đất.
Ông Cầm Thanh Xứng, Chủ tịch UBND xã Luận Thành cho biết: Thường Xuân nói chung và Luận Thành nói riêng là địa phương có địa hình huyện chủ yếu là đồi núi, dạng bát úp, bị chia cắt nhiều, độ dốc lớn, mật độ dân cư sinh sống trên các sườn đồi, lưng chừng hoặc chân núi tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn. Do các tác động của biến đổi khí hậu, mưa lớn mà hiện nay trên địa bàn xã có khoảng 116 hộ có nguy cơ bị sạt lở, 59 hộ có nguy cơ ảnh hưởng bởi lũ và 16 hộ có nguy cơ bị ngập lụt. Mỗi khi có mưa lớn, UBND xã phải rất vất vả huy động tối đa lực lượng tuyên truyền vận động người dân di dời đến nơi an toàn, bố trí người canh gác đảm bảo an toàn tuyệt đối. Tình trạng sạt lở đất rất khó dự báo và luôn thường trực diễn ra, đây là vấn đề cấp thiết đối với địa phương, khiến rất nhiều hộ dân bất an, lo lắng.
.jpg)
Anh Lương Văn Bảy, thôn Cao Tiến, xã Luận Thành, huyện Thường Xuân
Anh Lương Văn Bảy, thôn Cao Tiến, xã Luận Thành, huyện Thường Xuân: Khu vực nhà tôi nằm sát chân núi, mỗi khi mưa xuống, gia đình phải di chuyển sang nhà họ hàng để ngủ vì lo sạt lở. Từ khi đơn vị thi công Dự án sạt lở đất khu dân cư Làng Khoán, thôn Cao Tiến thực hiện hạ đồi, nguy cơ sạt lở đã giảm đi nhiều. Tuy nhiên, sau đợt mưa lớn vừa qua, đất đá trên đỉnh đồi bị mềm và hiện tượng đất đá trượt sạt lại tiếp diễn. Rất mong chính quyền các cấp cho đơn vị thi công tiếp tục hạ đồi, vận chuyển bớt đá thải ra khỏi khu vực sát nhà dân.
Chị Hoàng Thị Hoa, thôn Cao Tiến, xã Luận Thành, huyện Thường Xuân không giấu nổi sự lo lắng kể lại: Nhà tôi nằm ngay sát chân núi, quả núi cao, dốc treo leo, đợt mưa năm ngoái đã khiến đất đá sạt vào nhà vào giữa đêm chặn rãnh thoát, bùn đất chảy tràn lan trong nhà, vợ chồng tôi đã phải thức trắng đêm để đào rãnh, khơi thông, đồng thời sơ tán cả gia đình đến nơi an toàn. Rất mong các cấp chính quyền có phương án hỗ trợ gia đình hạ thấp quả đồi sau nhà, tạo mặt bằng an toàn cho gia đình.
.jpg)
Chị Hoàng Thị Hoa, thôn Cao Tiến, xã Luận Thành, huyện Thường Xuân
Cuối năm 2021, UBND tỉnh Thanh Hóa đã phê duyệt Đề án sắp xếp, ổn định dân cư khu vực có nguy cơ cao xảy ra lũ ống, lũ quét, sạt lở đất tại các huyện miền núi của tỉnh giai đoạn 2021 - 2025. Thực hiện bố trí tái định cư xen ghép cho 1.122 hộ dân; tái định cư tập trung và tái định cư liền kề cho 1.724 hộ dân/51 khu (34 khu tái định cư liền kề cho 846 hộ dân; 17 khu tái định cư tập trung cho 878 hộ dân). Xây dựng kết cấu hạ tầng và phúc lợi công cộng ở các vùng bố trí ổn định dân cư đảm bảo thực hiện theo các tiêu chí nông thôn mới; đảm bảo phát triển kinh tế, văn hóa - xã hội, an ninh quốc phòng và xây dựng cơ sở hạ tầng thiết yếu.
Tuy nhiên, trong quá trình thẩm định một số dự án có vị trí bố trí tái định cư cho các hộ dân, chưa phù hợp với quy hoạch sử dụng đất phải chờ điều chỉnh quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất mới bảo đảm điều kiện thẩm định; một số dự án theo yêu cầu các huyện, phải có cam kết vốn đối ứng kinh phí giải phóng mặt bằng để xác định tổng mức đầu tư dự án bảo đảm quy định. Một số huyện đang gặp khó khăn và không bố trí được kinh phí để thực hiện giải phóng mặt bằng.
Nguyên nhân của những khó khăn, vướng mắc cũng được chỉ ra là do các huyện miền núi có đặc điểm địa hình đồi núi cao, độ dốc lớn, chia cắt bởi nhiều sông, suối nên việc lựa chọn vị trí tái định cư bảo đảm an toàn gặp khó khăn khi quỹ đất ở rất hạn chế. Nhiều khu dự kiến bố trí tái định cư cho các hộ dân cách xa trung tâm xã, huyện; cơ sở hạ tầng chưa được xây dựng đồng bộ, giao thông đi lại khó khăn, địa hình phức tạp, độ dốc cao, khối lượng đất đá rất lớn dẫn đến chi phí san nền, chi phí vận chuyển vật liệu, đầu tư cơ sở hạ tầng khu tái định cư.
Biện pháp ứng phó trước mắt hiện nay được nhiều địa phương thực hiện là tổ chức rà soát, di dời các hộ dân tại những nơi có nguy cơ sạt lở trước và trong mỗi đợt mưa lũ. Song đây mới chỉ là biện pháp tạm thời, giải quyết được vấn đề về sức khỏe, tính mạng người dân nhưng về tài sản, nhà ở thì chưa đáp ứng được sự an toàn tuyệt đối.
Phương án thi công hạ thấp độ cao, chống sạt lở có nhiều hiệu quả
Trước nhu cầu cấp thiết trong vấn đề sạt lở, tạo sự an toàn cho người dân, UBND tỉnh Thanh Hóa đã nắm bắt, lắng nghe tâm tư của người dân. Đồng thời, giao Sở Tài nguyên và Môi trường chủ trì phối hợp với các Sở có liên quan, cùng UBND huyện Thường Xuân tổ chức kiểm tra thực địa, nghiên cứu, đánh giá, thẩm định, lên phương án thi công hạ thấp độ cao tạo mặt bằng nhà ở và trồng cây cho các hộ dân đảm bảo an toàn, đáp ứng nguyện vọng chính đáng của nhân dân. Các dự sẽ được thực hiện theo hình thức xã hội hóa, nhà nước và người dân sẽ không phải bỏ chi phí. Đây được xem là giải pháp hiệu quả, có tính bền vững, lâu dài, đáp ứng được tiêu chí về đảm bảo an toàn tính mạng và tài sản của người dân.
Các vị trí thi công đều do người dân nộp đơn lên chính quyền địa phương đề nghị được san gạt, hạ thấp độ cao nhằm mở rộng xây dựng nhà ở, chống sạt lở và tạo thuận lợi cho người dân trong quá trình canh tác hoa màu, trồng cây ăn quả, cây lâu năm. Sau khi được các sở, ban, ngành rà soát kỹ lưỡng hiện trạng, đánh giá điều kiện thực tế tại các khu vực cấp thiết, UBND tỉnh Thanh Hóa đã chấp thuận giải quyết đề nghị thi công án chống sạt lở đảm bảo đúng quy định của pháp luật.
Thi công hạ thấp độ cao, bạt mái taluy đem lại hiệu quả chống sạt lở
Một số phương án đã đem lại hiệu quả rõ rệt điển hình như: Thi công chống sạt lở đất khu dân cư Làng Khóa, thôn Cao Tiến, xã Luận Thành của Công ty Mạnh Tùng Petro và Công ty Mạnh Tùng Khang; Hạ thấp độ cao mặt bằng xây dựng nhà ở riêng lẻ và trồng cây lâu năm tại Luận Thành của Công ty Trường An; Hạ thấp mặt bằng tại Ngọc Phụng, Luận Thành và thị trấn Thường Xuân của Công ty Tuấn Vũ; thực hiện phương án hạ thấp độ cao hộ gia đình tại xã Kiên Thọ, huyện Ngọc Lặc của Công ty Quang Chính; hạ thấp độ cao hộ gia đình tại xã Nguyệt Ấn, xã Lam Sơn, huyện Ngọc Lặc của Công ty Phúc Anh, …
Quá trình thực hiện, đơn vị thi công luôn được chính quyền địa phương giám sát chặt chẽ, thường xuyên kiểm tra, đôn đốc về vấn đề môi trường, thi công đúng mốc giới. Nhìn chung đến nay, cơ bản các Công ty đã thực hiện, chấp hành tương đối tốt các quy định.
Không thể phủ nhận những hiệu quả mà phương án thi công hạ thấp độ cao, chống sạt lở tại các huyện miền núi mà tỉnh Thanh Hóa đã triển khai trong thời gian qua. Thực tế cho thấy, sau khi thực hiện phương án thi công chống sạt lở cho khu dân cư, tình trạng sạt lở đất gây ảnh hưởng đến tính mạng người dân ở các địa phương đã không còn xảy ra. Tại các khu vực thi công xong đã tạo mặt bằng bằng phẳng, phần trên núi còn lại được bạt taluy giật cấp, tạo sườn núi thoải, giảm đáng kể nguy cơ trượt sạt đất đá.
Hiện nay các hộ dân đã yên tâm sinh sống, sản xuất, nỗi lo về những ngày phải di dời đã không còn. Bà Lương Thị Tiến, thôn Cao Tiến, xã Luận Thành, huyện Thường Xuân phấn khởi cho biết: Trước đây, nhà tôi chỉ cách chân núi hơn chục mét, đằng sau nhà là cả một quả núi cao ngút, mỗi lần mưa xuống là tôi sợ lắm, thức trắng đêm nơm nớp lo đất trên đồi sạt xuống. Nhưng từ khi người dân đề xuất với chính quyền địa phương, đất đá thải được vận chuyển ra khỏi khu vực nguy hiểm giúp ra đình tôi yên tâm, lại vừa có mặt bằng rộng đề trồng cây. Bây giờ mưa xuống không phải lo tìm nơi di dời nữa.
.jpg)
Bà Lương Thị Tiến, thôn Cao Tiến, xã Luận Thành, huyện Thường Xuân
Không chỉ xóa bỏ những điểm “nóng” về sạt lở, sau khi thi công hoàn thành sẽ để lại những mặt bằng rộng, bằng phẳng thuận tiện cho người dân trồng cây, xây dựng nhà cửa kiên cố, dựng chuồng trại, phát triển kinh tế.
Ông Quách Công Cát, thôn Nguyệt Thịnh, xã Nguyệt Ấn, huyện Ngọc Lặc chia sẻ: Gia đình tôi có 2.000 m2 đất ở và hơn 01 ha đất trồng cây, do sinh sống gần khu vực núi đất nên cứ vào mùa mưa, lũ thì vô cùng lo lắng về tình sạt lở đất. Vách đất cao chỉ cách nhà chừng 3m, có thể sạt vào nhà bất cứ lúc nào, thật may mắn vì chính quyền địa phương đã thực hiện phương án chống sạt lở, giờ đây vách đất đã cách nhà vài chục mét, vì vậy cuộc sống của gia đình đã ổn định và an tâm hơn nhiều. Sau khi đơn vị thi công dự án xong, gia đình có mặt bằng đẹp để tiến hành trồng cây, tăng gia sản xuất để có thêm thu nhập.
.jpg)
Ông Quách Công Cát, thôn Nguyệt Thịnh, xã Nguyệt Ấn, huyện Ngọc Lặc
Mặt khác, với đặc thù là các huyện miền núi có hệ thống giao thông đi lại khó khăn, việc, nguồn vật liệu phục xây dựng khan hiếm, chi phí san nền, chi phí vận chuyển tương đối lớn, đây trở thành rào cản để kêu gọi đầu tư, thu hút các dự án, hay tối thiểu là phục vụ xây dựng công trình xã hội, nhà ở cho người dân địa phương. Trong khi đó, sau khi thực hiện thi công phương án hạ thấp độ cao, chống sạt lở sẽ dôi dư một lượng đất đá thải, được tận dụng để san lấp các công trình tại địa phương. Đồng thời, đơn vị thi công có trách nhiệm nộp tiền thuế tài nguyên vào ngân sách nhà nước theo đúng quy định của pháp luật.
Trao đổi với Phòng TN&MT huyện Ngọc Lặc cho biết: Là khu vực huyện miền núi nên hầu như các hộ gia đình có đất ở và đất trồng cây ở trên đồi cao nên xây dựng nhà ở đều sát vào chân đồi, mỗi khi mùa mưa lũ nguy cơ sạt lở đất vào nhà là rất cao. Xuất phát từ nhu cầu thực tế và người dân có đơn đề nghị, địa phương sẽ có trách nhiệm kiểm tra, đánh giá để thực hiện phương án chống sạt lở, hạ thấp độ cao. Quan điểm của huyện là hộ gia đình nào có nguy cơ sạt lở thì mới đồng ý cho cải tạo và yêu cầu xã phải giám sát chặt chẽ khu vực thi công và nghiêm cấm việc khai thác khoáng sản. Đến nay, trên địa bàn huyện cũng đã thi công xử lý chống sạt lở được một số hộ gia đình ở các xã Kiên Thọ, Nguyệt Ấn, Minh Sơn,… đã nghiệm thu, cơ bản đáp ứng được hiệu quả, người dân cũng không còn nỗi lo về sạt lở đất, họ cũng có mặt bằng để canh tác, trồng cây và xây thêm công trình phụ trợ.
Hoàng Anh
Gen Xanh không chỉ là cuộc thi đơn thuần mà còn là có ý nghĩa quan trọng nhằm xây dựng thế hệ trẻ Việt Nam tiên phong trong phòng chống thiên tai và biến đổi khí hậu.
Trong Kỳ 4, chúng ta đã phân tích vai trò của hợp tác quốc tế và tài chính khí hậu, chiếc “đòn bẩy” giúp Việt Nam tiếp cận công nghệ hiện đại, nguồn vốn xanh và tham gia thị trường tín chỉ carbon toàn cầu. Tuy nhiên, dù chính sách có rõ ràng và quốc tế có đồng hành, mọi cam kết sẽ chỉ là con chữ nếu không có những người trực tiếp thực hiện. Và những người đó chính là cộng đồng và doanh nghiệp, những chủ thể ở tuyến đầu biến mục tiêu giảm phát thải mê-tan thành hành động cụ thể.
Sau ba kỳ đầu tiên, chúng ta đã lần lượt phân tích bức tranh toàn cầu và cam kết của Việt Nam, các giải pháp trong nông nghiệp - chất thải và mặt trận then chốt năng lượng. Tuy nhiên, để biến những cam kết này thành hiện thực, Việt Nam không thể chỉ dựa vào nguồn lực trong nước. Hợp tác quốc tế và huy động tài chính khí hậu sẽ là chìa khóa mở ra cánh cửa thực thi, giúp Việt Nam vượt qua rào cản công nghệ, tài chính và quản lý.
Trong Bài 2, Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường đã đi sâu vào tiềm năng và giải pháp giảm phát thải mê-tan trong nông nghiệp và quản lý chất thải - 02 lĩnh vực chiếm hơn 70% tổng phát thải quốc gia. Nhưng để hiện thực hóa cam kết giảm ít nhất 30% lượng phát thải vào năm 2030, Việt Nam không thể bỏ qua một “mặt trận” khác: năng lượng, đặc biệt là khai thác than và dầu khí. Đây là khu vực tiềm ẩn nguy cơ phát thải cao, nhưng cũng chính là nơi có thể giảm mạnh nếu tận dụng tốt công nghệ và chính sách.
Trong Kỳ 1 của loạt bài, Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường đã phác họa bức tranh toàn cầu về khí mê-tan - loại khí có sức nóng gấp 28 lần CO₂ trong chu kỳ 100 năm và tới 80 lần trong 20 năm cũng như cam kết mạnh mẽ của Việt Nam khi tham gia Global Methane Pledge, đặt mục tiêu giảm ít nhất 30% phát thải vào năm 2030 so với 2020. Bước sang Kỳ 2, bài viết đi sâu vào hai lĩnh vực phát thải lớn nhất của Việt Nam: nông nghiệp và quản lý chất thải, nơi chiếm hơn 70% tổng lượng mê-tan quốc gia. Đây không chỉ là thách thức, mà còn là cơ hội vàng để Việt Nam hiện thực hóa cam kết toàn cầu, đồng thời đem lại lợi ích thiết thực cho kinh tế và xã hội.
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, khí mê-tan, loại khí nhà kính có sức nóng gấp 28 lần CO₂ - đang trở thành tâm điểm trong các nỗ lực toàn cầu. Việt Nam, cùng hơn 150 quốc gia, đã tham gia Cam kết giảm phát thải mê-tan toàn cầu (Global Methane Pledge) với mục tiêu cắt giảm ít nhất 30% vào năm 2030 so với mức năm 2020. Bên lề Hội thảo “Tuyên truyền, nâng cao nhận thức về giảm phát thải khí mê-tan” tổ chức ngày 25/9/2025 tại Hà Nội, nhiều chuyên gia và nhà quản lý đã chia sẻ về lộ trình hành động, những thách thức cũng như cơ hội để Việt Nam thực hiện thành công cam kết này.
