Để thích ứng với biến đổi khí hậu, con người không thể cưỡng lại quy luật tự nhiên, không thể chống lại thiên nhiên mà phải nghĩ cách, tìm cách chung sống hòa bình với thiên nhiên để phát triển. Sống "thuận thiên" là bước phát triển mang tính khái quát, đúc kết từ những mô hình sống chung như: “Sống chung với lũ”, “sống chung với hạn hán, xâm nhập mặn”,... đã triển khai từ nhiều năm qua. Theo hướng này, phụ nữ miền Tây đã có cách nhìn khác hơn, hành động rõ hơn trên hành trình phát triển kinh tế xanh.
.jpg)
Bà Nguyễn Thị Kim Thoa, chuyên gia tư vấn về nông nghiệp thuận tự nhiên và phát triển cộng đồng
Là một người đồng hành với phụ nữ miền Tây và đang cùng họ nâng cao nhận thức, thay đổi hành động, ThS. Nguyễn Thị Kim Thoa, chuyên gia tư vấn về nông nghiệp thuận tự nhiên và phát triển cộng đồng, người điều hành Dự án "Abavina - Cộng Đồng Nông nghiệp Thuận Thiên" đã chia sẻ về vấn đề này với bạn đọc của Tạp chí Tài nguyên và Môi trường điện tử (Bộ Tài nguyên và Môi trường) như sau.
PV: Xin bà cho biết những lý do con người phải phát triển kinh tế theo thuận thiên?
Tại Hội nghị sơ kết 3 năm thực hiện Nghị quyết số 120/NQ-CP của Chính phủ về phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) thích ứng với BĐKH. Quan điểm nhất quán của Chính phủ về phát triển ĐBSCL là: Tôn trọng quy luật tự nhiên, chọn mô hình thích ứng theo tự nhiên, "thuận thiên" là chính, tránh can thiệp thô bạo vào tự nhiên, phát triển bền vững theo phương châm sống chung với lũ, sống chung với mặn, với khô hạn, thiếu nước, phù hợp với điều kiện thực tế,...
.jpg)
Mô hình canh tác thuận theo tự nhiên
Tinh thần "thuận thiên" đã từng bước đi vào đời sống, trở thành phương châm, kỹ năng của người dân, khẳng định tính tất yếu của xu hướng mới. Trong quá trình chuyển đổi cơ cấu sản xuất, chúng ta đã từng bước “biến nguy thành cơ” để phát triển. Trước đây, ĐBSCL lấy sản xuất lúa gạo là chủ lực, tiếp đó là trái cây, thủy sản, thì nay, với tinh thần "thuận thiên", trục phát triển đã chuyển sang lấy thủy sản làm chủ lực, tiếp đó là trái cây rồi mới tới lúa gạo. Theo đó trong hơn 4 năm qua, thủy sản tăng từ 860.000ha lên hơn 900.000ha; diện tích đất lúa từ 1,82 triệu ha giảm còn 1,7 triệu ha, diện tích trồng cây ăn trái từ 385.000ha lên hơn 450.000ha...
PV: Vậy trong quá trình triển khai dự án Abavina - Cộng đồng Nông nghiệp Thuận thiên" Bà nhận thấy phụ nữ miền Tây họ đang gặp những khó khan gì trong phát triển kinh tế xanh thuận thiên?
Bà Nguyễn Thị Kim Thoa: Do điều kiện kinh tế - xã hội còn khó khăn, thiếu vốn, thiếu cơ hội tiếp cận thị trường, phụ nữ nông thôn miền Tây còn có nhiều hạn chế trong việc chủ động phát triển kinh tế. Vì vậy, họ cần được đào tạo và tư vấn các kỹ năng để chủ động phát triển kinh tế nông nghiệp hiệu quả.
Phụ nữ miền Tây đã chủ động tìm hiểu, tham gia tập huấn để phát triển kinh tế xanh thuận thiên
Về chủ quan, tôi cho rằng, trình độ học vấn và kiến thức về sản xuất nông nghiệp còn hạn chế, đặc biệt là các kỹ thuật về sản xuất xanh, thích ứng với biến đổi khí hậu. Phụ nữ nông thôn miền Tây còn thiếu kiến thức về quản lý tài chính, kinh doanh; thiếu tự tin, ngại tiếp xúc với thị trường. Về khách quan, điều kiện kinh tế - xã hội còn khó khăn, thiếu vốn, thiếu cơ hội tiếp cận thị trường. Ngoài ra, còn có sự phân biệt đối xử giới trong sản xuất nông nghiệp.
PV: Trong thời gian qua, Bà đã có những dự án gì để đào tạo, hỗ trợ phụ nữ nông thôn miền Tây phát triển kinh tế xanh thuận thiên?
Bà Nguyễn Thị Kim Thoa: Chúng tôi có 2 dự án. Dự án "Abavina - Cộng Đồng Nông nghiệp Thuận Thiên" bắt đầu triển khai từ năm 2017 đến nay đã hỗ trợ đào tạo, tập huấn cho hơn 7.000 lượt phụ nữ nông thôn miền Tây về các kiến thức và kỹ năng sản xuất nông nghiệp xanh, thích ứng với biến đổi khí hậu, quản lý tài chính, kinh doanh, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng hợp tác,… qua các lớp đào tạo tại cộng đồng Abavina tại Cần Thơ, Hậu Giang, thông qua việc hợp tác đào tạo với các tổ chức phi chính phủ.
Còn Dự án "Phát triển cộng đồng nông nghiệp Thuận Thiên thích ứng biến đổi khí hậu vùng đồng bằng sông Cửu Long" đang thực hiện theo lộ trình từ năm 2023 - 2025 hướng đến việc hỗ trợ những phụ nữ nông thôn miền Tây muốn áp dụng các phương pháp canh tác và quản lý thân thiện môi trường trong sản xuất nông nghiệp. Chúng tôi cung cấp kiến thức, kỹ thuật và hỗ trợ tư vấn để giúp họ tăng cường hiệu quả sản xuất và bảo vệ môi trường. Chúng tôi đã hợp tác với các tổ chức có quan tâm đến phát triển cộng đồng nông nghiệp thân thiện môi trường và tạo ra cơ hội cho phụ nữ trong lĩnh vực này.
PV: Vậy để xây dựng nhiều mô hình nông nghiệp xanh trên nền tảng truyền thống bản địa, Bà đã dùng phương pháp nào để lan tỏa, thu hút sự tham gia của cộng đồng giới ở khu vực miền Tây?
Bà Nguyễn Thị Kim Thoa: Để tạo điển hình sản xuất và lan tỏa phương pháp thực hành để thúc đẩy hình thành cộng đồng nông nghiệp xanh dựa vào tài nguyên bản địa, Abavina đã thực hiện nhiều biện pháp như: Cùng nông hộ xây dựng phương án sinh kế nông nghiệp dựa vào tài nguyên bản địa được thiết kế tùy chỉnh theo đặc điểm của từng nông hộ, theo hướng tối ưu hoá trên tài nguyên sẵn có và tăng thu nhập.
Cán bộ dự án Abavina luôn sát sao và đồng hành trợ giúp người dân miền Tây trong phát triển kinh tế xanh
Đồng hành, huấn luyện nông hộ biết tổ chức và quản lý kinh tế hộ gia đình, phát triển tư duy tự chủ, năng lực tự chủ và năng lực hợp tác của nông hộ. Liên kết nông hộ tham gia chuỗi cung ứng nông sản của Abavina. Kết nối thị trường và phân phối sản phẩm đầu ra. Thúc đẩy hợp tác phát triển giữa nông hộ và các bên liên quan, thúc đẩy kết nối, học hỏi, hợp tác nguồn lực.
Tạo điển hình sản xuất và lan tỏa phương pháp thực hành để thúc đẩy hình thành cộng đồng nông nghiệp quy mô nhỏ dựa vào tài nguyên bản địa. Theo đó tài nguyên địa phương tối ưu hoá trong mô hình sản xuất tuần hoàn, khai thác bền vững và phục hồi hệ sinh thái.
Cùng với đó, chúng tôi đào tạo phát triển các dòng sản phẩm giá trị gia tăng (nông sản, thảo dược) từ tài nguyên bản địa, tạo giá trị gia tăng cho nông hộ sản xuất, người tiêu dùng và địa phương. Phát triển thị trường, phân phối sản phẩm cho nông hộ và xây dựng thương hiệu nông sản thuận tự nhiên Abavina. Truyền thông và thúc đẩy nhân rộng mô hình cộng đồng nông nghiệp dựa vào tài nguyên bản địa.
Đầu ra cho sản phẩm luôn là vấn đề khó khăn trong quá trình khởi nghiệp, đặc biệt đối với các hộ sản xuất nông thôn. Đơn vị đã đào tạo, hỗ trợ phụ nữ nông thôn miền Tây như thế nào để giải quyết vấn đề này?
Để giải quyết vấn đề đầu ra cho sản phẩm, chúng tôi đã hỗ trợ phụ nữ nông thôn miền Tây theo các hướng rất cụ thể, như hỗ trợ các chị em tham gia các hoạt động kết nối giao thương, giới thiệu sản phẩm tại các hội chợ, hội thảo. Hỗ trợ các chị em xây dựng thương hiệu, nhãn mác cho sản phẩm. Tạo điều kiện để khách hàng gặp trực tiếp khách hàng tiềm năng tại vườn, tại cơ sở kinh doanh, tại sự kiện…
PV: Theo Bà, trong thời gian tới, phụ nữ nông thôn cần được đào tạo thêm những kỹ năng, kiến thức gì để phát triển kinh tế xanh thuận thiên, thích ứng với biến đổi khí hậu?
Bà Nguyễn Thị Kim Thoa: Đây là những kỹ năng, kiến thức cơ bản giúp phụ nữ nông thôn có thể áp dụng các phương pháp sản xuất nông nghiệp thân thiện với môi trường, giảm thiểu tác động xấu đến tài nguyên thiên nhiên và sức khỏe con người. Một số kỹ năng, kiến thức cụ thể bao gồm: Kỹ thuật trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản theo hướng hữu cơ, sinh thái, giảm thiểu sử dụng phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật. Kỹ thuật sử dụng các nguồn tài nguyên thiên nhiên một cách hiệu quả, tiết kiệm. Kỹ thuật xử lý chất thải, rác thải trong sản xuất nông nghiệp. Kỹ năng, kiến thức về kinh doanh, quản lý tài chính.
Phụ nữ miền Tây được dự án Abavina tập huấn về kiến thức thích ứng với biến đổi khí hậu
Để phát triển kinh tế xanh, phụ nữ nông thôn cần có những kỹ năng, kiến thức về kinh doanh, quản lý tài chính để có thể xây dựng và phát triển các mô hình kinh doanh bền vững. Ngoài ra, phụ nữ nông thôn cũng cần được đào tạo về các kỹ năng mềm khác như kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng ra quyết định, kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng quản lý thời gian.
PV: Để góp phần nâng cao năng lực cho giới khu vực miền Tây, đồng thời tiếp thêm sức mạnh cho dự án Abavina, bà có đề xuất gì mới Bộ Tài nguyên và Môi trường?
Bà Nguyễn Thị Kim Thoa: Để góp phần nâng cao năng lực cho giới khu vực miền Tây, đồng thời tiếp thêm sức mạnh cho dự án Abavina, tôi có một số đề xuất mới cho Bộ Tài nguyên và Môi trường như sau:
Tăng cường đào tạo, tập huấn cho người dân khu vực miền Tây về các kiến thức và kỹ năng liên quan đến bảo tồn đa dạng sinh học. Các khóa đào tạo, tập huấn này nên được tổ chức thường xuyên và liên tục, với nội dung phù hợp với nhu cầu thực tiễn của người dân.
Hỗ trợ người dân khu vực miền Tây phát triển các mô hình kinh tế bền vững dựa trên bảo tồn đa dạng sinh học. Các mô hình này cần được thiết kế phù hợp với đặc thù của khu vực miền Tây, và cần được hỗ trợ về vốn, kỹ thuật, và thị trường.
Tăng cường hợp tác giữa các bên liên quan trong việc bảo tồn đa dạng sinh học khu vực miền Tây. Sự hợp tác giữa chính quyền, doanh nghiệp, tổ chức xã hội, và cộng đồng dân cư là rất cần thiết để đảm bảo hiệu quả của các hoạt động bảo tồn.
Các chương trình đào tạo nâng cao năng lực cần được tổ chức theo tinh thần giáo dục khai phóng, đảm bảo sự tham gia bình đẳng của nữ giới trên tất cả các tiến trình của đào tạo.
Tôi tin rằng những đề xuất này sẽ góp phần nâng cao năng lực cho giới khu vực miền Tây, đồng thời tiếp thêm sức mạnh cho dự án Abavina.
PV: Trân trọng cảm ơn bà!
Xu hướng "thuận thiên" thích ứng BĐKH là chiến lược quốc gia, nhưng tinh thần và hành động "thuận thiên" lại phải bắt đầu từ suy nghĩ, việc làm của mỗi con người trong cuộc sống hằng ngày. Biết xả rác đúng chỗ, đúng nơi quy định, biết dành thời gian để tham gia trồng cây gây rừng, biết nhắc nhở nhau tiết kiệm điện, nước, cùng nhau có ý thức bảo vệ môi trường sống từ mỗi gia đình, tổ chức, cơ quan, đơn vị, địa phương... chính là mỗi người đã góp một phần sức lực cho xu thế "thuận thiên", lối sống "thuận thiên". Như vậy, "thuận thiên" là một cách sống, một lối sống có trách nhiệm, có văn hóa với môi trường và mẹ thiên nhiên...
Diệp Anh (T/h)
Hai cơn bão số 10 và 11 đi qua, để lại những vết thương nặng nề cho miền núi phía Bắc và miền Trung. Nhưng trên mảnh đất ngập bùn, người dân vẫn kiên cường dựng lại mái nhà, khơi lại nguồn sống. Từ sự chỉ đạo sát sao của Bộ Nông nghiệp và Môi trường đến sức mạnh đoàn kết của nhân dân, cả nước lại một lần nữa chứng minh: thiên tai có thể quật ngã đất, nhưng không thể quật ngã lòng người Việt Nam.
Trung tâm Khuyến nông Quốc gia (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) vừa ra mắt bộ tài liệu 'Các biện pháp kỹ thuật để thích ứng, giảm thiểu thiệt hại do các loại hình thiên tai đối với sản xuất nông nghiệp'.
Gen Xanh không chỉ là cuộc thi đơn thuần mà còn là có ý nghĩa quan trọng nhằm xây dựng thế hệ trẻ Việt Nam tiên phong trong phòng chống thiên tai và biến đổi khí hậu.
Trong Kỳ 4, chúng ta đã phân tích vai trò của hợp tác quốc tế và tài chính khí hậu, chiếc “đòn bẩy” giúp Việt Nam tiếp cận công nghệ hiện đại, nguồn vốn xanh và tham gia thị trường tín chỉ carbon toàn cầu. Tuy nhiên, dù chính sách có rõ ràng và quốc tế có đồng hành, mọi cam kết sẽ chỉ là con chữ nếu không có những người trực tiếp thực hiện. Và những người đó chính là cộng đồng và doanh nghiệp, những chủ thể ở tuyến đầu biến mục tiêu giảm phát thải mê-tan thành hành động cụ thể.
Sau ba kỳ đầu tiên, chúng ta đã lần lượt phân tích bức tranh toàn cầu và cam kết của Việt Nam, các giải pháp trong nông nghiệp - chất thải và mặt trận then chốt năng lượng. Tuy nhiên, để biến những cam kết này thành hiện thực, Việt Nam không thể chỉ dựa vào nguồn lực trong nước. Hợp tác quốc tế và huy động tài chính khí hậu sẽ là chìa khóa mở ra cánh cửa thực thi, giúp Việt Nam vượt qua rào cản công nghệ, tài chính và quản lý.
Trong Bài 2, Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường đã đi sâu vào tiềm năng và giải pháp giảm phát thải mê-tan trong nông nghiệp và quản lý chất thải - 02 lĩnh vực chiếm hơn 70% tổng phát thải quốc gia. Nhưng để hiện thực hóa cam kết giảm ít nhất 30% lượng phát thải vào năm 2030, Việt Nam không thể bỏ qua một “mặt trận” khác: năng lượng, đặc biệt là khai thác than và dầu khí. Đây là khu vực tiềm ẩn nguy cơ phát thải cao, nhưng cũng chính là nơi có thể giảm mạnh nếu tận dụng tốt công nghệ và chính sách.
