Nghị định thư Montreal về các chất làm suy giảm tầng ô-dôn được phê chuẩn thông qua từ năm 1987 và hiện đã có 198 nước phê chuẩn tham gia. Tiếp tục triển khai Nghị định thư Montreal về các chất làm suy giảm tầng ô-dôn sẽ đóng góp tích cực cho mục tiêu chung hạn chế sự nóng lên toàn cầu.
Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu Tăng Thế Cường và Giám đốc Công ty 3M Việt Nam Jeoung Hoon Kang ký kết Bản ghi nhớ hợp tác thúc đẩy các hoạt động triển khai Nghị định thư Montreal về các chất làm suy giảm tầng ô-dôn
Thực hiện Nghị định thư Montreal bảo vệ tầng ô-dôn, giảm thiểu biến đổi khí hậu
Sau hành trình 36 năm thực hiện, Nghị định thư Montreal đã đóng góp lớn trong việc hàn gắn lỗ thủng tầng ô-dôn, ngăn ngừa những hệ lụy tác động đến sức khỏe con người và các hệ sinh thái trên hành tinh. Đến nay, tầng ô-dôn đang được khôi phục theo đúng lộ trình và dự báo đến năm 2066, Nam Cực sẽ được phục hồi trở lại như năm 1980. Hiện đã có 99% các chất làm suy giảm tầng ô-dôn đã được loại trừ hoàn toàn, Nghị định thư Montreal đã bảo vệ hàng triệu người khỏi bệnh ung thư da, đục thủy tinh thể, bảo vệ hệ sinh thái và làm chậm quá trình BĐKH.
Năm 1979, các nhà khoa học mới bắt đầu hiểu được những thiệt hại tiềm tàng do sự suy giảm tầng ô-dôn gây ra. Các nhà khoa học càng lo lắng hơn khi thấy lỗ thủng tầng ô-dôn ở Nam Cực mở rộng từ 1,1 triệu km2 vào năm 1979 lên đến 22,4 triệu km2 năm 1987. Chính phủ các quốc gia đã quyết tâm hợp tác để cùng nhau bảo vệ, khôi phục tầng ô-dôn, cùng nhau đưa ra một kế hoạch dài hạn để loại trừ dần các chất làm suy giảm tầng ô-dôn, làm giảm tốc độ mở rộng của lỗ thủng tầng ô-dôn.
Qua việc triển khai thực hiện Nghị định thư Montreal, lỗ thủng tầng ô-dôn ngày càng được thu hẹp; diện tích lỗ thủng tầng ô-dôn ở Nam Cực năm 1991 vào khoảng 10 triệu dặm vuông, năm 2016 khoảng 8,9 triệu dặm vuông, nhưng đến tháng 9 năm 2017 lỗ thủng tầng ô-dôn này thu hẹp lại chỉ còn khoảng 7,6 triệu dặm vuông. Nếu không thực hiện Nghị định thư Montreal, thiệt hại đối với động thực vật và con người đã gia tăng nghiêm trọng, tỷ lệ ung thư da sẽ tăng lên trên toàn thế giới. Dự báo, đến năm 2065, lượng bức xạ tia cực tím UV dẫn đến đột biến ADN có thể tăng lên 500%, khoảng 2/3 tổng lượng ô-dôn trên thế giới có thể biến mất và chúng ta sẽ chứng kiến nhiệt độ toàn cầu tăng thêm 2,50C vào cuối thế kỷ này.
Bên cạnh những nỗ lực loại trừ thành công các chất làm suy giảm tầng ô-dôn theo mục tiêu đề ra, chúng ta đang phải đối mặt với thách thức mới gắn với xu hướng gia tăng sử dụng các chất có tiềm năng làm nóng lên toàn cầu cao (các chất HFC), là những chất được sử dụng để thay thế cho các chất làm suy giảm tầng ô-dôn trong các lĩnh vực liên quan như sản xuất điều hòa không khí, xốp, thiết bị lạnh, sửa chữa bảo dưỡng thiết bị lạnh, mỹ phẩm, dập cháy,... Bản sửa đổi, bổ sung Kigali thuộc Nghị định thư Montreal được thông qua năm 2016 thể hiện cam kết của cộng đồng quốc tế trong việc cắt giảm dần các chất HFC nhằm hạn chế sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu (0,50C) vào cuối thế kỷ này và hy vọng sẽ đạt mục tiêu gấp đôi nếu được triển khai cùng với các giải pháp tiết kiệm năng lượng.
Đối với Việt Nam, TS. Tăng Thế Cường, Cục trưởng Cục BĐKH cho biết, sau gần 30 năm tham gia cam kết quốc tế về bảo vệ tầng ô-dôn, chúng ta đã chủ động và tích cực triển khai thực hiện Công ước Vienna và Nghị định thư Montreal và đạt được nhiều kết quả quan trọng, đóng góp cho việc bảo vệ tầng ô-dôn và giảm thiểu các tác động tiêu cực của BĐKH. Thực hiện nhiệm vụ cơ quan đầu mối quốc gia thực hiện Công ước Vienna, Nghị định thư Montreal về bảo vệ tầng ô-dôn, trong thời gian qua, Bộ TN&MT đã tham mưu cho cấp có thẩm quyền ban hành và ban hành theo thẩm quyền nhiều cơ chế chính sách, pháp luật và triển khai các hành động cụ thể để nhanh chóng bắt kịp với nỗ lực của các quốc gia thành viên khác trong kiểm soát, loại trừ dần các chất làm suy giảm tầng ô-dôn. Trong nhiều năm qua, Việt Nam đã chung tay với cộng đồng quốc tế nỗ lực triển khai các hoạt động bảo vệ tầng ô-dôn, kiểm soát và loại trừ các chất làm suy giảm tầng ô-dôn (CFC, Halon, CTC, HCFC, Methyl Bromide), chất gây hiệu ứng nhà kính (HFC). Đã loại trừ hoàn toàn tiêu thụ các chất CFC, Halon, CTC từ ngày 01/01/2010 và hạn chế nhập khẩu các chất Methyl bromide (chỉ sử dụng cho mục đích khử trùng).
Trong giai đoạn 2020-2025, thực hiện loại trừ 35% mức tiêu thụ cơ sở các chất hydrochlorofluorocarbons (HCFC), lượng hạn ngạch nhập khẩu các chất HCFC áp dụng cho Việt Nam chỉ còn 2.600 tấn, sẽ giảm dần trong giai đoạn sau đó để dừng nhập khẩu các chất HCFC vào năm 2040. Thực hiện Nghị quyết số 64/NQ-CP, Bộ TN&MT sẽ chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan triển khai thực hiện tốt Bản sửa đổi, bổ sung Kigali về quản lý các chất HFC trong khuôn khổ Nghị định thư Montreal. Xây dựng kế hoạch quản lý loại trừ các chất HFC thực hiện nghĩa vụ loại trừ dần các chất gây hiệu ứng nhà kính được kiểm soát theo Nghị định thư Montreal từ năm 2024, sẽ không gia tăng lượng tiêu thụ HFC trong giai đoạn 2024-2028, loại trừ 10% lượng tiêu thụ các chất HFC vào năm 2029 cho đến năm 2035 và tiếp tục theo lộ trình của Nghị định thư Montreal.
Nội luật hóa các cam kết quốc tế nâng cao hiệu quả công tác quản lý
Để thực hiện mục tiêu chung theo Nghị định thư Montreal, cần có sự hỗ trợ hơn nữa của các đối tác quốc tế, hợp tác chặt chẽ giữa các chính phủ, giữa các bộ, ngành, địa phương và đặc biệt là sự tham gia thực hiện của doanh nghiệp. Việt Nam đã chủ động và tích cực thực hiện các điều ước, thỏa thuận đã tham gia, ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết và nội luật hóa các cam kết quốc tế để nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý Nhà nước về biến đổi khí hậu, bảo vệ tầng ô-dôn. Dưới đây là một số kết quả quan trọng đạt được những năm gần đây:
Về xây dựng và ban hành các chính sách, pháp luật về bảo vệ tầng ô-dôn, nội dung về bảo vệ tầng ô-dôn được quy định tại Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và các văn bản hướng dẫn thi hành Luật. Nghị định số 06/2022/NĐ-CP quy định về giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ô-dôn đã quy định lộ trình quản lý, loại trừ các chất theo trách nhiệm và nghĩa vụ của Việt Nam thực hiện Nghị định thư Montreal; trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân có liên quan đến các chất được kiểm soát; quy định nguyên tắc quản lý và trách nhiệm phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong quản lý các chất được kiểm soát. Thông tư số 01/2022/TT-BTNMT quy định chi tiết thi hành Luật Bảo vệ môi trường về ứng phó với BĐKH, trong đó đã quy định chi tiết danh mục, hướng dẫn sử dụng, thu gom, vận chuyển, tái chế, tái sử dụng và xử lý các chất được kiểm soát bởi Nghị định thư Montreal. Ngày 07/7/2022, Chính phủ ban hành Nghị định số 45/2022/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường bao gồm các điều quy định về mức phạt áp dụng đối với các hành vi vi phạm về sử dụng các chất được kiểm soát tại các Điều 45, 46.
Về phối hợp liên ngành trong tổ chức thực thi quy định pháp luật, Cục BĐKH đã phối hợp với Cục Điều tra chống buôn lậu thuộc Tổng cục Hải quan và các đơn vị chức năng trực thuộc tổ chức nhiều cuộc hội thảo phổ biến quy định quản lý và việc kiểm soát xuất, nhập khẩu các chất làm suy giảm tầng ô-dôn theo Nghị định thư Montreal cho hơn cán bộ hải quan tại các vùng, miền trong cả nước. Dự kiến đến hết năm 2023 sẽ tổ chức tập huấn nghiệp vụ cho 330 cán bộ hải quan tại các vùng, miền trên cả nước. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước cần tăng cường phối hợp liên ngành trong kiểm tra, giám sát thực thi pháp luật; tăng cường kiểm soát xuất nhập khẩu và sử dụng các chất được kiểm soát; hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi công nghệ không sử dụng các chất theo lộ trình kiểm soát; triển khai các chương trình tăng cường năng lực, đào tạo nâng cao tay nghề cho cán bộ kỹ thuật trong lĩnh vực dịch vụ bảo dưỡng sửa chữa thiết bị lạnh và điều hòa không khí; đào tạo, cấp chứng chỉ kỹ năng nghề cho đội ngũ kỹ thuật viên.
Về đào tạo nguồn nhân lực, trên cơ sở Bản ghi nhớ hợp tác đã ký kết tháng 10 năm 2021, Cục BĐKH phối hợp với Hội Khoa học kỹ thuật Lạnh và Điều hòa không khí, Viện khoa học công nghệ Nhiệt - Lạnh triển khai hoạt động đào tạo giảng viên nguồn, tập huấn dành cho cán bộ kỹ thuật đến từ các trường cao đẳng, trung cấp nghề và các cơ sở sửa chữa, bảo dưỡng thiết bị lạnh trên cả nước. Kết thúc chương trình đã đạt được mục tiêu đề ra: tổ chức đào tạo giảng viên nguồn cho gần 188 giảng viên đến từ các trường cao đẳng, trung cấp nghề; tập huấn cho 3.068 kỹ thuật viên từ các cơ sở sửa chữa, bảo dưỡng trên cả nước. Dự kiến đến hết 2023, trang bị tổng số 300 bộ đồ nghề sửa chữa cho 300 cơ sở sửa chữa, bảo dưỡng điều hoà không khí và 110 bộ đồ nghề giảng dạy cho 110 trường cao đẳng, trung cấp nghề đào tạo về lĩnh vực sửa chữa, bảo dưỡng thiết bị lạnh và điều hoà không khí; 20 bộ thiết bị đo dò gas cho các doanh nghiệp sử dụng thiết bị lạnh công nghiệp để các doanh nghiệp thực hiện quản lý rò rỉ HCFC-22 trong quá trình sản xuất.
Về hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện chuyển đổi công nghệ không sử dụng các chất làm suy giảm tầng ô-dôn, sau hơn 4 năm triển khai, đã hỗ trợ 10 doanh nghiệp thực hiện chuyển đổi công nghệ không sử dụng các chất làm suy giảm tầng ô-dôn, trong đó có 6/10 tiểu dự án đã hoàn thành và đi vào hoạt động. Điển hình trong các lĩnh vực gồm: Sản xuất thiết bị lạnh (Công ty Phương Nam, Công ty SAREE); Sản xuất xốp (Công ty Yantai Moon, Công ty SAREE, Trần Hữu Đức, Công ty Đa Linh, Tân Á Hưng Yên); Sản xuất điều hòa không khí (Công ty Nagakawa và Hòa Phát); Thiết lập trạm trộn hệ nước (Công ty Vật liệu xanh).
Về hỗ trợ kỹ thuật, triển khai nhiều hoạt động hỗ trợ công tác quản lý nhà nước như xây dựng tiêu chuẩn đánh giá năng lực và chứng nhận kỹ thuật viên lĩnh vực dịch vụ bảo dưỡng điều hòa không khí, tiêu chuẩn quốc gia về sử dụng các chất trợ nở có tính cháy trong sản xuất xốp, tiêu chuẩn sử dụng môi chất lạnh có tính cháy trong sản xuất điều hòa không khí treo tường, và tài liệu kỹ thuật hướng dẫn chuyển đổi công nghệ loại trừ HCFC-22, xác minh số liệu tiêu thụ HCFC các năm từ 2019 đến 2023,... và thiết lập cơ sở dữ liệu hoạt động đào tạo và tăng cường năng lực thực thi Nghị định thư Montreal.
TS. Tăng Thế Cường cho biết, trước nhu cầu sử dụng các chất được kiểm soát ngày càng gia tăng, trong giai đoạn tới Việt Nam cần triển khai đồng bộ nhiều hoạt động, từ hoàn thiện thể chế, tiếp tục ban hành quy định pháp luật về quản lý các chất được kiểm soát, xây dựng và các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia phục vụ công tác quản lý để đáp ứng lộ trình thực hiện cam kết quốc tế về bảo vệ tầng ô-dôn.
Việt Nam cần nghiên cứu, ban hành quy định hạn chế hoặc ngừng sử dụng các chất được kiểm soát có tiềm năng làm nóng lên toàn cầu cao, nhất là khi đã có các chất thay thế mới thân thiện hơn với khí hậu. Chẳng hạn, cần sớm loại trừ HFC-407C trong điều hòa không khí dành cho tàu hỏa; loại trừ HFC-23 trong các hệ thống phòng cháy chữa cháy; loại trừ HCFC-22 trong sản xuất thiết bị lạnh và điều hoà không khí,... Cần tích cực hơn trong triển khai quản lý vòng đời các chất được kiểm soát; thúc đẩy các hoạt động tái chế, tái sử dụng và tiêu huỷ các chất được kiểm soát bởi Nghị định thư Montreal
Trong năm 2023 này, dự kiến Thủ tướng Chính phủ sẽ phê duyệt Kế hoạch quốc gia về quản lý, loại trừ các chất làm suy giảm tầng ô-dôn, chất gây hiệu ứng nhà kính được kiểm soát có ý nghĩa rất quan trọng, là cơ sở để thực hiện Nghị định thư Montreal. Kế hoạch sẽ đề ra lộ trình đến năm 2045, các chất làm suy giảm tầng ô-dôn và các chất gây hiệu ứng nhà kính được kiểm soát theo Nghị định thư Montreal được quản lý hiệu quả và loại trừ dần theo lộ trình thông qua việc chuyển đổi sang công nghệ sử dụng các chất có tiềm năng làm nóng lên toàn cầu thấp hoặc bằng 0, phấn đấu đạt mục tiêu giảm phát thải 11,2 triệu tấn CO2tđ. Việt Nam cũng cần có chiến lược làm mát ở khu vực đô thị và công nghiệp để thực hiện các mục tiêu làm mát quốc gia.
Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ QLNN cần tăng cường phối hợp liên ngành trong kiểm tra, giám sát thực thi pháp luật; tăng cường kiểm soát xuất nhập khẩu và sử dụng các chất được kiểm soát; hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi công nghệ không sử dụng các chất theo lộ trình kiểm soát; triển khai các chương trình tăng cường năng lực, đào tạo nâng cao tay nghề cho cán bộ kỹ thuật trong lĩnh vực dịch vụ bảo dưỡng sửa chữa thiết bị lạnh và điều hòa không khí; đào tạo, cấp chứng chỉ kỹ năng nghề cho đội ngũ kỹ thuật viên,... Đó là những việc cần làm để thực hiện tiến trình khôi phục tầng ô-dôn.
NGUYỄN LINH
Bộ Tài nguyên và Môi trường
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 19 (Kỳ 1 tháng 10 năm 2023)
Hai cơn bão số 10 và 11 đi qua, để lại những vết thương nặng nề cho miền núi phía Bắc và miền Trung. Nhưng trên mảnh đất ngập bùn, người dân vẫn kiên cường dựng lại mái nhà, khơi lại nguồn sống. Từ sự chỉ đạo sát sao của Bộ Nông nghiệp và Môi trường đến sức mạnh đoàn kết của nhân dân, cả nước lại một lần nữa chứng minh: thiên tai có thể quật ngã đất, nhưng không thể quật ngã lòng người Việt Nam.
Trung tâm Khuyến nông Quốc gia (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) vừa ra mắt bộ tài liệu 'Các biện pháp kỹ thuật để thích ứng, giảm thiểu thiệt hại do các loại hình thiên tai đối với sản xuất nông nghiệp'.
Gen Xanh không chỉ là cuộc thi đơn thuần mà còn là có ý nghĩa quan trọng nhằm xây dựng thế hệ trẻ Việt Nam tiên phong trong phòng chống thiên tai và biến đổi khí hậu.
Trong Kỳ 4, chúng ta đã phân tích vai trò của hợp tác quốc tế và tài chính khí hậu, chiếc “đòn bẩy” giúp Việt Nam tiếp cận công nghệ hiện đại, nguồn vốn xanh và tham gia thị trường tín chỉ carbon toàn cầu. Tuy nhiên, dù chính sách có rõ ràng và quốc tế có đồng hành, mọi cam kết sẽ chỉ là con chữ nếu không có những người trực tiếp thực hiện. Và những người đó chính là cộng đồng và doanh nghiệp, những chủ thể ở tuyến đầu biến mục tiêu giảm phát thải mê-tan thành hành động cụ thể.
Sau ba kỳ đầu tiên, chúng ta đã lần lượt phân tích bức tranh toàn cầu và cam kết của Việt Nam, các giải pháp trong nông nghiệp - chất thải và mặt trận then chốt năng lượng. Tuy nhiên, để biến những cam kết này thành hiện thực, Việt Nam không thể chỉ dựa vào nguồn lực trong nước. Hợp tác quốc tế và huy động tài chính khí hậu sẽ là chìa khóa mở ra cánh cửa thực thi, giúp Việt Nam vượt qua rào cản công nghệ, tài chính và quản lý.
Trong Bài 2, Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường đã đi sâu vào tiềm năng và giải pháp giảm phát thải mê-tan trong nông nghiệp và quản lý chất thải - 02 lĩnh vực chiếm hơn 70% tổng phát thải quốc gia. Nhưng để hiện thực hóa cam kết giảm ít nhất 30% lượng phát thải vào năm 2030, Việt Nam không thể bỏ qua một “mặt trận” khác: năng lượng, đặc biệt là khai thác than và dầu khí. Đây là khu vực tiềm ẩn nguy cơ phát thải cao, nhưng cũng chính là nơi có thể giảm mạnh nếu tận dụng tốt công nghệ và chính sách.
