Sau hơn 8 năm triển khai Luật Tài nguyên nước trên địa bàn tỉnh Sơn La, việc chấp hành quy định của Luật và nhận thức của các tổ chức, cá nhân đã có nhiều chuyển biến; từng bước nâng cao hiệu quả khai thác, sử dụng và bảo vệ tài nguyên nước, đáp ứng được nhu cầu về nguồn nước cho phát triển kinh tế - xã hội.
Công trình thủy điện Sơn La.
Chuyển biến tích cực về chấp hành pháp luật tài nguyên nước
Sau khi Luật TNN năm 2012 được ban hành và có hiệu lực thi hành (ngày 1/1/2013), UBND tỉnh đã giao Sở TN&MT chủ trì, tổ chức tuyên truyền, phổ biến Luật tới các sở, ban, ngành và UBND cấp huyện để tổ chức thực hiện có hiệu quả công tác QLNN về TNN trên địa bàn tỉnh. Sở TN&MT đã tham mưu cho UBND tỉnh Sơn La ban hành Quyết định phê duyệt Quy hoạch phân bổ TNN mặt, TNN dưới đất tỉnh đến năm 2020, định hướng 2025; Quy hoạch TNN (nội dung bảo vệ TNN) tỉnh Sơn La từ năm 2015-2020, tầm nhìn 2030; tích hợp vào quy hoạch tỉnh nội dung phòng, chống và khắc phục hậu quả tác hại do nước gây ra. Các quy hoạch được phê duyệt là cơ sở để tổ chức thực hiện các quy định pháp luật trong lĩnh vực TNN.
Đến nay, trên địa bàn tỉnh chưa có các vùng ô nhiễm nước cần xử lý. Tuy nhiên, từ năm 2017 đến nay, với việc phát triển sản xuất nông nghiệp như: Cà phê, mía,... đã làm phát sinh lượng nước thải dẫn đến nguy cơ ô nhiễm nguồn nước tại một số thời điểm, ảnh hưởng đến đời sống, sinh hoạt của nhân dân khu vực TP. Sơn La, huyện Mai Sơn. Trước thực trạng đó, UBND tỉnh đã chỉ đạo Sở TN&MT phối hợp với UBND các huyện, thành phố tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật về bảo vệ TNN, môi trường; hướng dẫn xử lý chất thải cho các cơ sở sản xuất, chế biến trên địa bàn các huyện có nguy cơ cao như sản xuất mía đường, cà phê, dong, sắn, chăn nuôi.
Từ năm 2017 đến nay, Sở TN&MT đã tổ chức 4 hội nghị tập huấn tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật trong lĩnh vực TNN; đa dạng hóa các hình thức thông tin tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng, qua các cuộc thanh, kiểm tra, góp phần nâng cao hiểu biết của các cơ quan chuyên môn thuộc cấp tỉnh, cấp huyện và nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật của nhân dân. Ban hành nhiều văn bản, sổ tay hướng dẫn BVMT đối với hoạt động sơ chế cà phê bằng phương pháp ướt quy mô hộ gia đình; tổ chức thu thập thông tin hộ gia đình sơ chế, chế biến cà phê bằng phương pháp ướt trên địa bàn tỉnh. Đồng thời, thành lập các đoàn kiểm tra việc chấp hành các quy định pháp luật trong lĩnh vực môi trường, TNN từ cấp tỉnh đến cấp huyện, xã; kiên quyết xử lý các hành vi vi phạm; tăng cường nắm bắt thông tin, phản ánh của các cơ quan thông tin, báo chí; kịp thời ngăn chặn, xử lý các dấu hiệu vi phạm pháp luật về môi trường, TNN.
Tăng cường bảo vệ các nguồn nước cấp cho sinh hoạt
Để bảo vệ các nguồn nước cấp cho mục đích sinh hoạt, UBND tỉnh đã phê duyệt dự án Lập phương án cắm mốc hàng lang bảo vệ nguồn nước sinh hoạt đối với Nhà máy cấp nước số 1, số 2 TP. Sơn La (nguồn nước hang Thẳm Tát Tòng, suối Nậm La) và Nhà máy cấp nước Mai Sơn (nguồn nước suối Nậm Pàn). Theo đó, các cơ sở sản xuất, kinh doanh nằm trong phạm vi hành lang bảo vệ nguồn nước phải tuân thủ đầy đủ các quy định của pháp luật mới được phép hoạt động.
Thực hiện quy định tại Luật TNN năm 2012 và Nghị định số 167/2018/NĐ-CP, UBND tỉnh Sơn La đã phê duyệt dự án “Điều tra, đánh giá khoanh định vùng hạn chế khai thác nước dưới đất trên địa bàn tỉnh Sơn La. Kết quả đã khoanh định được 160 vùng hạn chế khai thác nước dưới đất với tổng diện tích gần 77.000 ha, gồm 41 vùng hạn chế 1, 87 vùng hạn chế 3 và 32 vùng hạn chế hỗn hợp.
Tỉnh Sơn La cũng đã thực hiện công bố dòng chảy tối thiểu trên các sông, suối nội tỉnh và ngưỡng khai thác nước dưới đất. Duy trì kế hoạch quan trắc chất lượng môi trường nước hàng năm trên địa bàn tỉnh và tại các vị trí đầu nguồn cấp nước, lấy nước của các nhà máy nước trên địa bàn TP. Sơn La, huyện Mai Sơn, Thuận Châu nhằm theo dõi, giám sát môi trường nước mặt, kịp thời đưa ra cảnh báo với các khu vực có nguy cơ ô nhiễm để có biện pháp ngặn chặn và xử lý.
Trong năm 2017, UBND tỉnh Sơn La đã ban hành Quyết định số 669/QĐ-UBND phê duyệt danh mục nguồn nước phải lập hành lang bảo vệ trên địa bàn tỉnh. Trên địa bàn tỉnh Sơn La hiện đã thực hiện cắm mốc hành lang bảo vệ nguồn nước đối với 6/9 hồ chứa thủy điện, 9/10 hồ chứa thủy lợi.
Thực hiện quy định tại Thông tư 24/2016/TT-BTNMT của Bộ TN&MT tính đến tháng 7/2021, trên địa bàn tỉnh Sơn La đã có 79 nguồn nước được UBND tỉnh phê duyệt vùng bảo hộ vệ sinh khu vực lấy nước sinh hoạt. Các chủ giấy phép đã tổ chức xác định phạm vi ranh giới và cắm mốc trên thực địa để bảo vệ nguồn nước.
Đối với cơ sở sản xuất, kinh doanh nằm ở khu vực đầu nguồn nước sinh hoạt, hằng năm trước niên vụ sản xuất, UBND tỉnh giao Sở TN&MT tổ chức đoàn kiểm tra, rà soát việc thực hiện các quy định pháp luật về BVMT, TNN, xả nước thải vào nguồn nước. Đối với các cơ sở không đủ điều kiện sẽ không được phép hoạt động.
Siết chặt công tác thanh tra, kiểm tra về tài nguyên nước
Giai đoạn từ năm 2013 đến tháng 7/2021, UBND tỉnh Sơn La đã cấp 187 giấy phép theo thẩm quyền, trong đó, 12 giấy phép đã hết hạn, thu hồi 4 giấy phép. Hiện có 171 giấy phép còn hiệu lực, gồm: 3 giấy phép hành nghề khoan nước dưới đất; 76 giấy phép khai thác nước dưới đất; 36 giấy phép khai thác nước mặt; 56 giấy phép xả nước thải vào nguồn nước.
Nhằm xây dựng hệ thống thông tin kết nối hỗ trợ cơ quan QLNN kiểm tra, giám sát hoạt động khai thác, sử dụng TNN và quản lý, lưu trữ thông tin, dữ liệu TNN, khí tượng thủy văn, hiện nay, Sở TN&MT tỉnh Sơn La đang triển khai thực hiện Dự án xây dựng hệ thống quản lý, giám sát khai thác, sử dụng TNN và quản lý, lưu trữ thông tin, dữ liệu khí tượng thủy văn trên địa bàn tỉnh, dự kiến sẽ hoàn thành trong năm 2022.
Tính đến tháng 7/2021, trên địa bàn tỉnh Sơn La có 51 dự án thủy điện vừa và nhỏ đã hoàn thành và đang hoạt động. Toàn bộ các dự án đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt Quy trình vận hành hồ chứa theo quy định.
Thực hiện quy định tại khoản 7, Điều 60 Luật TNN 2012, UBND tỉnh Sơn La đã ban hành Quyết định số 1219/QĐ-UBND về phê duyệt Danh mục hồ, ao, các di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh gắn với nguồn nước đã được xếp hạng không được san lấp trên địa bàn tỉnh Sơn La và tổ chức công bố Danh mục để các sở, ban, ngành; UBND cấp huyện; các cơ quan thông tin trên địa bàn tỉnh biết để tổ chức thực hiện theo quy định.
Cho đến nay, UBND tỉnh Sơn La đã ban hành 60 quyết định phê duyệt tiền cấp quyền khai thác TNN với tổng số tiền phải nộp là 3.974,9 triệu đồng; số cuộc thanh tra, kiểm tra việc thi hành các quy định của luật là 31 cuộc, 112 đơn vị được kiểm tra, số đơn vị vi phạm là 36 đơn vị. Tổng số tiền xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực TNN là 1.577,3 triệu đồng. UBND cấp huyện tổ chức kiểm tra và xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực TNN là 281,725 triệu đồng.
Các lỗi vi phạm chủ yếu gồm: Không có giấy phép khai thác, sử dụng TNN, xả nước thải vào nguồn nước. Qua công tác tuyên truyền, hướng dẫn, đôn đốc của Sở TN&MT những năm gần đây, hành vi vi phạm này đã cơ bản được khắc phục. Ngoài ra, còn các lỗi: Chưa lắp thiết bị quan trắc, giám sát tự động, trực tuyến; quan trắc, giám sát không đầy đủ về số thông số, tần suất theo quy định; thực hiện không đầy đủ các nội dung quy định tại giấy phép đã được cấp.
NGUYỄN ĐẮC LỰC
Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường Sơn La
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, thiếu nước và ô nhiễm gia tăng, việc quản lý tài nguyên nước đòi hỏi không chỉ là con người và chính sách, mà cần thêm một yếu tố quyết định: dữ liệu và công nghệ. Với quyết tâm chuyển đổi số toàn diện, Cục Quản lý tài nguyên nước đang xây dựng nền móng cho một nền quản trị thông minh, nơi mỗi quyết định về tài nguyên nước được hậu thuẫn bởi dữ liệu thời gian thực, hệ thống phân tích dự báo và nền tảng ra quyết định dựa trên công nghệ số.
Xây dựng thể chế hiện đại, cắt giảm thủ tục hành chính, phân cấp mạnh mẽ cho địa phương là những nền tảng quan trọng để ngành tài nguyên nước bước vào giai đoạn quản trị mới, hiệu lực, hiệu quả và lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm.
Trong bối cảnh thời tiết cực đoan, khô hạn kéo dài, thách thức từ biến đổi khí hậu và nhu cầu sử dụng nước ngày một gia tăng, việc chủ động điều hòa, phân bổ nguồn nước không còn là giải pháp tình thế, mà đã trở thành yêu cầu cấp thiết cho an ninh nguồn nước quốc gia. Sáu tháng đầu năm 2025, Cục Quản lý tài nguyên nước (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã triển khai hàng loạt giải pháp điều tiết linh hoạt, dựa trên dữ liệu thời gian thực, mang lại hiệu quả rõ rệt trong cấp nước hạ du, kiểm soát dòng chảy và quản lý tài nguyên bền vững.
Tài nguyên nước, một trong những yếu tố sống còn của sự sống trên Trái đất đang đứng trước những thách thức to lớn. Suy giảm chất lượng nước, cạn kiệt nguồn nước ngọt, khai thác quá mức, ô nhiễm do công nghiệp và sinh hoạt,… là những mối nguy hại ngày càng nghiêm trọng, không chỉ ở quy mô địa phương mà đã mang tính toàn cầu.
Hiện nay, hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải và sông Nhuệ mỗi ngày có hàng triệu m3 nước thải từ sinh hoạt, làng nghề, cơ sở sản xuất xả vào gây ô nhiễm nguồn nước.
Thứ trưởng Phùng Đức Tiến cho rằng, sử dụng hợp lý tài nguyên nước là yếu tố then chốt trong việc nâng cao hiệu quả nuôi trồng thủy sản.
