Những năm gần đây, khoa học công nghệ đã thúc đẩy đổi mới và hiện đại hóa công nghệ sản xuất trong các doanh nghiệp nhằm nâng cao năng suất lao động, hiệu quả khai thác, chế biến; nâng cao tỷ lệ thu hồi, giảm tổn thất tài nguyên trong quá trình chế biến, khai thác khoáng sản; nâng cao mức độ an toàn lao động, đảm bảo các quy định về bảo vệ môi trường. Trong khai thác khoáng sản, đã có những dự án có công nghệ và thiết bị cơ bản đạt trình độ tiên tiến, tiệm cận và ngang tầm với các nước trong khu vực với những đồng bộ thiết bị lớn, hiện đại, ứng dụng định vị GPS trong quản lý các vận tải, phần mềm quản lý cấp phát nhiên liệu, phần mềm giao nhật lệnh sản xuất, nghiệm thu sản phẩm.
Trước tình hình trên, ngày 01/4/2023, Chính phủ đã ban hành Quyết định số 334/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược địa chất, khoáng sản và công nghiệp khai khoáng đến 2030, tầm nhìn đến 2045. Quyết định nêu rõ các mục tiêu tổng quát như: Tài nguyên khoáng sản được quản lý chặt chẽ, khai thác, chế biến, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả, gắn với nhu cầu phát triển của nền kinh tế, bảo vệ môi trường, thích ứng với biển đổi khí hậu và hướng tới mục tiêu đạt mức trung hòa carbon. Đẩy mạnh đầu tư, hình thành ngành khai thác, chế biến đồng bộ, hiệu quả với công nghệ tiên tiến, thiết bị hiện đại phù hợp với xu thế của thế giới.
Đối với các loại khoáng sản có trữ lượng lớn, chiến lược, quan trọng (bô-xít, titan, đất hiếm, crômit, niken, đông, vàng), các doanh nghiệp được cấp phép khai thác mỏ phải có đủ năng lực và phải đầu tư các dự án chế biến phù hợp sử dụng công nghệ tiên tiến, thiết bị hiện đại, bảo vệ môi trường bền vững.
Hạn chế và tiến tới chấm dứt khai thác các mỏ trữ lượng thấp, phân tán, nhỏ lẻ, tập trung tài nguyên khoáng sản từ các mỏ/ điểm mỏ quy mô nhỏ thành các cụm mỏ quy mô đủ lớn để đầu tư đồng bộ từ thăm dò, khai thác, chế biến áp dụng công nghệ tiên tiến, thiết bị hiện đại.
Quy hoạch 866: Đẩy mạnh công nghệ khai thác, chế biến khoáng sản
Gần đây, Quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng các loại khoáng sản thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn 2050 (gọi tắt là Quy hoạch khoáng sản, Quy hoạch 866) cũng đặt ra nhiều yêu cầu về hàm lượng công nghệ trong khai thác, chế biến khoáng sản
Theo ông Đào Công Vũ, Phó Viện trưởng Viện Khoa học và Công nghệ Mỏ - Luyện kim, trong mục tiêu, định hướng của Quy hoạch khoáng sản đã nêu rõ là phải phát triển lĩnh vực thăm dò, khai thác, chế biến khoáng sản gắn với khoa học công nghệ tiên tiến, hiện đại, gắn với quá trình chuyển đổi nền kinh tế theo hướng kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn; đẩy mạnh đầu tư, khai thác chế biến đồng bộ hiệu quả với công nghệ hiện đại, phù hợp với xu hướng của thế giới. Đến nay, tại Việt Nam, ngành khai thác, chế biến khoáng sản đã có nhiều nhà máy hiện đại, áp dụng khai thác tiên tiến với mức độ cơ giới hóa cao, tiến tới giảm sâu lao động thủ công,… Tuy nhiên, với định hướng và mục tiêu lớn trong Quy hoạch 866, sẽ có nhiều thách thức đối với doanh nghiệp trong thực hiện.
Ví dụ như các loại khoáng sản trữ lượng lớn, chiến lược thì phải đầu tư công nghệ chế biến phù hợp, hình thành các tổ hợp khai thác gắn với chế biến và sử dụng công nghệ tiên tiến hiện đại, bảo vệ môi trường. Với một số loại khoáng sản như bô xít, Titan,… thì chỉ cấp phép khi doanh nghiệp đầu tư chế biến sâu.
Bên cạnh đó, ông Vũ cho rằng, đầu tư chế biến sâu không dễ mà Quy hoạch 866 về mặt pháp lý là mở rất rộng. Vì vậy, rất cần sự hỗ trợ của cơ quan quản lý nhà nước trong việc hỗ trợ doanh nghiệp có định hướng đầu tư đúng theo quy hoạch, đảm bảo các yếu tố theo định hướng của Quy hoạch 866.
Ông Vũ phân tích thêm, trong công tác quản lý nhà nước phải xác định rõ ràng hơn đơn vị, bộ phận chịu trách nhiệm nếu xét duyệt các dự án đầu tư, khai thác, chế biến khoáng sản sử dụng công nghệ lạc hậu, tiềm ẩn nguy cơ về ô nhiễm môi trường. Quy hoạch 866 có nêu đối với việc cấp phép thăm dò khai thác, khoáng sản hay việc cấp chứng nhận đầu tư chế biến khoáng sản phải lấy kiến của cơ quan quản lý nhà nước. Việc có những ràng buộc về hàm lượng khoa học công nghệ trong khai thác, chế biến khoáng sản sẽ nâng cao hơn vai trò của cơ quan quản lý quy hoạch, nhưng đồng thời đưa ra thách thức cho doanh nghiệp trong đề xuất đầu tư, trong thực hiện các thủ tục hành chính, đặc biệt là vai trò của cơ quan quản lý trong xét duyệt dự án.
Ông Vũ đề xuất, cần phải quy trách nhiệm cụ thể cho cơ quan quản lý trong việc thực hiện định hướng áp dụng khoa học công nghệ trong Quy hoạch 866. Ngoài ra, cần có chính sách, quy định gắn trách nhiệm rõ ràng đối với các cơ quan xét duyệt, thẩm định công nghệ dự án đạt được mục tiêu của Quy hoạch 866”.
Đầu tư chế biến khoáng sản giảm ô nhiễm môi trường
Với các yêu cầu mục tiêu phát triển ngành khoáng sản theo Quy hoạch 866, ông Vũ hy vọng, các địa phương, các doanh nghiệp cùng phối hợp, hợp tác liên kết với tổ chức nghiên cứu khoa học công nghệ trong nước để cùng hình thành ngành khai thác, chế biến khoáng sản đồng bộ, hiệu quả với công nghệ tiên tiến, thiết bị hiện đại, phù hợp với xu thế thế giới theo hướng kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn.
Đồng tình với quan điểm cần tăng cường chế biến sâu trong lĩnh vực khai thác, chế biến khoáng sản, để tăng giá trị gia tăng cho sản phẩm, hạn chế xuất thô, theo ông Nguyễn Minh Đường - Chủ tịch Hội Tuyển khoáng Việt Nam cho biết, cùng với sự phát triển của đất nước, trong những năm gần đây ngành công nghiệp khoáng sản có nhiều thay đổi tích cực như: Đầu tư được nhiều nhà máy chế biến sâu khoáng sản quy mô lớn với công nghệ và thiết bị tiên tiến, tự động hóa cao, áp dụng chuyên đổi số trong quá trình điều hành sản xuất nhằm tăng năng lực sản xuất, tiết kiệm tài nguyên, hạn chế ô nhiễm môi trường và tăng hiệu quả sản xuất. Tiêu biểu như: Các nhà máy tuyển than vùng Quảng Ninh của Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV); Nhà máy tuyển nổi quặng đồng và Nhà máy luyện đồng số 2 của Tổng Công ty khoáng sản TKV; các nhà máy tuyển quặng bôxít và chế biến Alumin tại Bảo Lộc - Lâm Đồng và Nhân Cơ Đắk Nông của Tập đoàn TKV,...
Lực lượng cán bộ nghiên cứu khoa học về chế biến khoáng sản ở các đơn vị tư vấn, các viện nghiên cứu ngày càng nâng cao trình độ và năng lực chuyên môn, ngoài thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu các đề tài khoa học công nghệ cấp Nhà nước, cấp Bộ, cấp Tập đoàn, cấp cơ sở, các đơn vị này còn tham gia lập các dự án đầu tư, tự thiết kế hoặc tham gia liên danh nhà thầu thực hiện các gói thầu chính đối với các nhà máy chế biến khoáng sản quy mô lớn.
Đổi mới sáng tạo đối với ngành chế biến và sử dụng khoáng sản bao hàm nhiều vấn đề như: Bắt buộc các doanh nghiệp chế biến khoáng sản phải thay thế công nghệ lạc hậu bằng công nghệ tiên tiến hiện đại, giảm tối thiểu lượng tiêu hao nguyên liệu và năng lượng, nâng cao tỷ lệ thu hồi khoáng sản có ích, thu hồi các khoáng sản đi kèm, áp dụng công nghệ ít hoặc không phế thải cũng như nghiên cứu chế biến để tận thu triệt để các khoáng sản có ích còn trong các bãi thải trước dây, thực hiện đúng các quy định, tiêu chuẩn về bảo vệ môi trường, áp dụng chuyển đổi số trong quá trình điều hành sản xuất,...
Theo đại diện Hội Tuyển khoáng Việt Nam, để thực hiện được mục tiêu chế biến và sử dụng khoáng sản gắn với phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, việc đào tạo được đội ngũ cán bộ khoa học công nghệ, cán bộ kỹ thuật chuyên ngành nhằm đáp ứng được yêu cầu mới rất cần thiết. Ngoài ra, cần phải cải tiến phương thức đào tạo, đào tạo lại, đào tạo nâng cao trình độ cho đội ngũ nhân lực của ngành chế biến khoáng sản để có khả năng tiếp cận với các thành tựu khoa học và công nghệ mới, làm chủ các trang thiết bị nghiên cứu, phương tiện sản xuất hiện đại gắn với mô hình kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế của đất nước.
THANH TÚ
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 5 năm 2024
Sáng 25/6 tại Hà Nội, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Quý Kiên chủ trì cuộc họp Hội đồng thẩm định đề án thăm dò khoáng sản.
Công tác quản lý nhà nước về tài nguyên khoáng sản trong thời gian vừa qua tại tỉnh Nam Định đã được chú trọng thực hiện có hiệu quả. Phóng viên Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường đã có cuộc trao đổi với bà Nguyễn Thị Thu Hường, Trưởng phòng Biển và Khoáng sản - Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Nam Định xung quanh vấn đề này.
Nếu trữ lượng thực tế vượt thiết kế, Công ty cam kết khai thác đúng sản lượng cấp phép, báo cáo cơ quan chức năng nhằm khai thác hiệu quả, tránh lãng phí tài nguyên.
Hơn 123,775 tỷ đồng chi phí đánh giá, thăm dò khoáng sản đã được hoàn trả cho Nhà nước.
Trong nhiều năm qua, những con tàu âm thầm hút cát trên sông Chu, sông Mã như một phần "dòng chảy ngầm" của kinh tế địa phương. Nhưng thời thế đã đổi. Cát giờ không chỉ là vật liệu xây dựng, mà là phép thử cho năng lực quản trị, là lời nhắc nhở cách nhìn nhận lại nguồn tài nguyên tưởng chừng vô tận nhưng đang cạn kiệt từng ngày.
