Trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh cải cách hành chính, chuyển đổi số và tối ưu hóa nguồn thu ngân sách, một mô hình thu thuế độc đáo từ Đài Loan (Trung Quốc) – "xổ số hóa đơn" – đang thu hút sự chú ý. Liệu cơ chế này, từng giúp Đài Loan tăng thu thuế tới 75% trong năm đầu tiên ra mắt (1951) nhờ việc khuyến khích mọi người dân đòi hóa đơn cho mọi giao dịch, từ "bó rau bát phở", có phải là lời giải cho bài toán chống thất thu thuế tại Việt Nam?

"Vé số may mắn" từ hóa đơn: Bài học từ Đài Loan

Mô hình xổ số hóa đơn của Đài Loan đơn giản nhưng cực kỳ hiệu quả: mỗi hóa đơn mua sắm của người dân, dù giá trị nhỏ hay lớn, đều được gắn một mã số dự thưởng. Hai tháng một lần, các mã số này được quay số, với giải đặc biệt có thể lên tới hàng tỷ đồng (tương đương 6 tỷ VND). Chính cơ chế "tiền thưởng" này đã biến mỗi người dân thành "tai mắt" giúp chính phủ kiểm soát doanh thu, buộc các cơ sở kinh doanh phải xuất hóa đơn, từ đó đẩy mạnh việc kê khai và nộp thuế. Thành công vang dội của mô hình này đã chứng minh rằng một lợi ích đủ lớn có thể thay đổi thói quen tiêu dùng và kinh doanh, góp phần minh bạch hóa nền kinh tế.

Tại Việt Nam, doanh thu xổ số đạt 5,5 tỷ USD (chiếm gần 1,2% GDP) là một lợi thế không nhỏ nếu áp dụng mô hình tương tự. Việc chuyển đổi số mạnh mẽ, đặc biệt là sự phổ biến của hóa đơn điện tử, cũng tạo nền tảng công nghệ thuận lợi để thực hiện.

Doanh nghiệp đứng trước "cơ hội" và "thách thức kép"

"Dưới góc độ của Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam (VYEA), một tổ chức luôn đồng hành cùng sự phát triển của cộng đồng doanh nghiệp, chúng tôi nhận thấy mô hình xổ số hóa đơn mang đến cả cơ hội và thách thức đáng kể cho các doanh nghiệp, đặc biệt là khối doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ (SMEs và MSMEs) cùng các hộ kinh doanh cá thể", ông Đặng Hồng Anh, Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam, cho biết.

- Về Cơ hội: Cách làm này sẽ tạo sân chơi công bằng: Các doanh nghiệp đã và đang tuân thủ nghiêm túc nghĩa vụ hóa đơn, chứng từ sẽ được hưởng lợi từ việc các đối thủ cạnh tranh khó có thể lách luật, tạo ra một môi trường kinh doanh công bằng hơn; Thúc đẩy chuyển đổi số nội bộ: Việc bắt buộc xuất hóa đơn điện tử cho mọi giao dịch sẽ đẩy nhanh quá trình số hóa quản lý tại các doanh nghiệp, giúp họ minh bạch và hiệu quả hơn trong hoạt động; Dự báo thuế tốt hơn: Khi doanh thu được ghi nhận đầy đủ hơn, các cơ quan thuế có thể dự báo và xây dựng chính sách thuế hợp lý hơn, giảm thiểu các đợt thanh tra, kiểm tra đột xuất.

- Về Thách thức: Gánh nặng chi phí tuân thủ ban đầu: Với hàng triệu hộ kinh doanh cá thể, quán ăn vỉa hè, chợ truyền thống, việc yêu cầu họ xuất hóa đơn điện tử cho từng giao dịch nhỏ nhất đòi hỏi đầu tư vào thiết bị (máy POS, điện thoại thông minh), phần mềm, kết nối internet và đào tạo nhân lực. Đây có thể là rào cản lớn, làm tăng chi phí hoạt động và có thể khiến giá hàng hóa, dịch vụ tăng theo.

Thói quen thị trường: Thói quen giao dịch tiền mặt không hóa đơn đã ăn sâu vào tiềm thức người dân và tiểu thương. Việc thay đổi hành vi này cần thời gian và nỗ lực rất lớn. 

Nguy cơ quá tải hệ thống: Với khối lượng giao dịch khổng lồ hàng ngày, hệ thống hóa đơn điện tử cần phải cực kỳ mạnh mẽ, ổn định và không ngừng được nâng cấp để tránh tình trạng quá tải, nghẽn mạng.

Gian lận và lách luật: Dù có cơ chế thưởng, vẫn không thể loại trừ hoàn toàn nguy cơ gian lận hóa đơn hoặc các hình thức thông đồng giữa người bán và người mua để trục lợi hoặc trốn thuế.

Kiến nghị từ góc độ pháp lý và quản lý: Cân bằng để phát triển

Ông Đặng Hồng Anh cho rằng: việc áp dụng "xổ số hóa đơn" tại Việt Nam cần được tiếp cận một cách thận trọng và có lộ trình cụ thể. Không thể sao chép nguyên xi mô hình Đài Loan mà cần có sự điều chỉnh phù hợp với đặc thù kinh tế, xã hội và pháp lý của Việt Nam, cụ thể:

1. Nghiên cứu tiền khả thi sâu rộng: Cần có đánh giá kỹ lưỡng về tác động kinh tế - xã hội, bao gồm chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp (đặc biệt là siêu nhỏ và nhỏ), tác động lên giá cả hàng hóa, dịch vụ và khả năng hấp thụ của thị trường.

2. Lộ trình thí điểm thận trọng: Nếu triển khai, nên bắt đầu bằng các chương trình thí điểm ở phạm vi nhỏ, tại các ngành nghề hoặc khu vực đã có mức độ số hóa cao và thói quen xuất hóa đơn tương đối phổ biến.

3. Hỗ trợ doanh nghiệp tối đa: Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ mạnh mẽ về công nghệ và đào tạo cho các hộ kinh doanh và doanh nghiệp siêu nhỏ để họ có thể dễ dàng tiếp cận và sử dụng hóa đơn điện tử. Các giải pháp e-invoice miễn phí, dễ dùng là yếu tố then chốt.

4. Minh bạch cơ cấu giải thưởng: Nguồn kinh phí, cơ cấu giải thưởng và quy trình quay số, trả thưởng cần được công khai, minh bạch tuyệt đối để tạo niềm tin và động lực cho người dân.

5. Luật hóa rõ ràng: Bất kỳ cơ chế nào cũng cần được luật hóa một cách rõ ràng, đảm bảo tính pháp lý, phù hợp với các quy định hiện hành về thuế, quản lý tài chính và quyền riêng tư.

Việc tăng cường thu ngân sách là cần thiết, nhưng phải đi đôi với việc tạo điều kiện thuận lợi và công bằng cho doanh nghiệp phát triển. Xổ số hóa đơn là một ý tưởng đáng để xem xét, nhưng để nó thực sự trở thành "công cụ vàng" cho Việt Nam, thay vì tạo thêm gánh nặng, cần một sự tính toán kỹ lưỡng và tầm nhìn chiến lược, đảm bảo hài hòa lợi ích của cả Nhà nước, doanh nghiệp và người dân. Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam cam kết sẽ tiếp tục đóng góp tiếng nói của cộng đồng doanh nghiệp vào quá trình hoạch định chính sách quan trọng này.

Theo cafebiz.vn