Vai trò quan trọng của công nghệ viễn thám trong giám sát tài nguyên và môi trường

Thực hiện chức năng nhiệm vụ được Bộ TN&MT giao, Cục đã và đang thực hiện các nhiệm vụ ứng dụng viễn thám phục vụ giám sát tài nguyên thiên nhiên, BVMT, phòng chống thiên tai giám sát bằng công nghệ viễn thám (CNVT). Trong khuôn khổ Đề án: “Ứng dụng viễn thám giám sát thường xuyên phục vụ các lĩnh vực thuộc Bộ TN&MT” Đề án đã được Bộ phê duyệt thực hiện. Mục tiêu chung của đề án là: Sử dụng viễn thám cung cấp thường xuyên, đột xuất thông tin về tình hình khai thác, sử dụng tài nguyên thiên nhiên và môi trường phục vụ các lĩnh vực của Bộ, trong đó tập trung vận hành CSDL ảnh vệ tinh, các lớp thông tin địa lý là sản phẩm của của các đề án, dự án, nhiệm vụ đã được thực hiện trước đây. Cụ thể đã đạt các kết quả: Cung cấp thông tin khai thác sử dụng tài nguyên nước xuyên biên giới phía thượng nguồn lưu vực sông Hồng, sông Mê Công; Giám sát thực hiện quy hoạch phân vùng thăm dò, khai thác quặng bô-xít; Cung cấp báo cáo giám sát theo mùa các thông số về nhiệt độ, hàm lượng diệp lục, hàm lượng muối bề mặt nước biển và đưa ra thông tin về cảnh báo môi trường biển; Cung cấp thông tin, dữ liệu lớp phủ mặt đất phục vụ tính toán phát thải khí nhà kính phục vụ xây dựng báo cáo quốc gia và đóng góp của Việt Nam cho công ước khí hậu; Báo cáo giám sát diện tích đất ngập nước và các khu bảo tồn thiên nhiên phục vụ công tác bảo tồn đa dạng sinh học; Giám sát lớp phủ mặt đất phục vụ tính toán phát thải khí nhà kính thuộc lĩnh vực quản lý của Bộ; Giám sát tình hình biến động các đảo trọng điểm xa bờ; Báo cáo giám sát nhanh thiên tai ngập lụt trên lãnh thổ Việt Nam, trong năm 2023 vừa qua đã thực hiện giám sát thiên tai ở các tỉnh, thành phố: Lào Cai, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam.

Hiện nay, Cục giao cho Trung tâm Giám sát TN&MT và BĐKH bố trí nhân lực thường xuyên theo dõi và sẵn sàng ứng phó trong việc đáp ứng nhanh các vụ việc cần đến vai trò công nghệ cao trong cung cấp dữ liệu, số liệu, hình ảnh trực quan trong công tác phản ứng nhanh về các sự cố môi trường và thiên tai khi có yêu cầu từ Trung tâm KTTV quốc gia để hỗ trợ trong công tác dự báo, cảnh báo cũng như các đơn vị trong và ngoài Bộ TN&MT.

Một trong những nhiệm vụ quan trọng của Cục là cung cấp dữ liệu ảnh vệ tinh Spot 6/7 hỗ trợ, hướng dẫn, tạo hành lang pháp lý để tăng cường công tác QLNN và đẩy mạnh việc ứng dụng CNVT trong các hoạt động QLNN về TN&MT ở địa phương; tiếp tục ban hành văn bản QPPL về lĩnh vực viễn thám, trong đó hướng dẫn và quy định rõ trách nhiệm trong ứng dụng và công tác QLNN về viễn thám tại địa phương; hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, quy định kỹ thuật về phát triển và ứng dụng CNVT phù hợp với từng lĩnh vực ngành TN&MT đáp ứng được yêu cầu của công tác QLNN về viễn thám.

Bên cạnh đó, Cục cũng tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ về quản lý, khai thác, sử dụng CNVT trong giám sát, quản lý TN&MT cho cán bộ chuyên môn của các Sở; hỗ trợ địa phương trong xây dựng kế hoạch, đề án, dự án về viễn thám trong địa bàn; đầu tư kinh phí, triển khai các chương trình, đề án, dự án ứng dụng viễn thám tại địa phương để đẩy mạnh được việc ứng dụng CNVT và nâng cao được trình độ quản lý về lĩnh vực viễn thám tại địa phương.

Cục cũng chú trọng tới việc đầu tư trang thiết bị, cung cấp CSDL, chuyển giao CNVT, hỗ trợ nghiệp vụ chuyên môn, tạo thuận lợi cho địa phương trong việc khai thác và sử dụng dữ liệu viễn thám; xây dựng CSDL viễn thám quốc gia thống nhất với CSDL TN&MT cung cấp các dữ liệu ảnh viễn thám đã qua sử dụng, đa dạng hóa và làm phong phú nguồn dữ liệu trong CSDL viễn thám tại địa phương.

Cùng với đó, Cục Viễn thám quốc gia cũng cung cấp dữ liệu ảnh vệ tinh Spot 6/7 phục vụ công tác nghiên cứu khoa học để phát triển lĩnh vực viễn thám. Các đề tài nghiên cứu khoa học đã góp phần xác lập các cơ sở khoa học thực tiễn phục vụ xây dựng các văn bản QPPL, cơ chế, chính sách, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển ngành viễn thám, các quy chuẩn, tiêu chuẩn viễn thám; Nghiên cứu KHCN nhằm ứng dụng công nghệ tiên tiến trong việc phát triển cơ sở hạ tầng viễn thám, công nghệ quan trắc giám sát TNMT, thiên tai bằng CNVT.

Hệ thống CSDL viễn thám quốc gia, siêu dữ liệu viễn thám bao gồm dữ liệu ảnh vệ tinh Spot 6/7 đang được xây dựng và cập nhật cùng với việc xây dựng Chính phủ điện tử hướng tới cung cấp dịch vụ công trực tuyến về dữ liệu viễn thám cho mọi tổ chức và cá nhân có nhu cầu sử dụng. Hạ tầng viễn thám cũng được hoàn thiện đồng bộ với quy hoạch mạng lưới quan trắc TN&MT, trong đó sẽ đầu tư trang bị hai trung tâm thu nhận dữ liệu viễn thám từ vệ tinh tại Hà Nội và Bình Dương. Hệ thống truyền dẫn dữ liệu viễn thám cũng được hoàn thiện bảo đảm cung cấp và xử lý dữ liệu viễn thám kịp thời phục vụ công tác QLNN và các trường hợp khẩn cấp như phòng tránh thiên tai, thảm họa hoặc các sự cố môi trường.

Trong 6 tháng đầu năm 2024, các nhiệm vụ, kế hoạch công tác đã được triển khai đồng bộ trong các đơn vị trực thuộc Cục, các nhiệm vụ QLNN và các nhiệm vụ Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ được tập trung chỉ đạo sát sao bảo đảm tiến độ, kế hoạch đề ra. 

Về công tác xây dựng văn bản QPPL: Cục chỉ đạo triển khai xây dựng 02 thông tư thuộc chương trình xây dựng văn bản QPPL năm 2024: Thông tư quy định kỹ thuật vận hành CSDL viễn thám quốc gia; Thông tư quy định kỹ thuật thành lập dữ liệu chuyên đề bằng ảnh viễn thám quang học. Hiện hai thông tư này đã gửi lấy ý kiến của các bộ, ngành, địa phương và tiến hành tiếp thu, giải trình các ý kiến góp ý.

Tiếp tục rà soát, đánh giá tác động của các văn bản QPPL về viễn thám và các lĩnh vực có liên quan để đề xuất lộ trình điều chỉnh, bổ sung nội dung QLNN về viễn thám.

Về xây dựng báo cáo sơ kết chiến lược: Đã nhận được các công văn cử cán bộ tham gia Ban soạn thảo của các đơn vị thuộc Bộ, còn thiếu một số đơn vị, sẽ đôn đốc gửi trong tuần này; đã nhận được 28 báo cáo của các địa phương, chưa có báo cáo của các Bộ khác. 

Cục chỉ đạo các phòng chức năng thực hiện các nhiệm vụ QLNN như: Quản lý hạ tầng viễn thám, CSDL, CNVT, đặc biệt đẩy mạnh ứng dụng viễn thám ở các địa phương. Hiện Cục đang triển khai khảo sát thực tế và chuẩn bị các dữ liệu, quy trình kỹ thuật, làm việc với các bên có liên quan để xây dựng đề án giám sát ô nhiễm môi trường lưu vực hệ thống sông Bắc Hưng Hải; Cục cũng đang triển khai nhiệm vụ đánh giá số lượng và chất lượng rừng khu vực 5 tỉnh Tây Nguyên theo yêu cầu của Bộ trưởng; Tiến hành tiếp nhận trang thiết bị để chuẩn bị lắp đặt hệ thống thu nhận tín hiệu vệ tinh KOMPSAT 3A của Hàn Quốc thuộc dự án đầu tư công tại số 79 Văn Tiến Dũng; Phối hợp với các đối tác đẩy nhanh tiến độ dự án hợp tác Asean - Ấn Độ; Cung cấp dịch vụ công về viễn thám: Cục có một dịch vụ công “Cung cấp, khai thác và sử dụng dữ liệu viễn thám quốc gia” đã được Bộ TN&MT công bố. Số lượng dịch vụ công đã được thực hiện trong trong 6 tháng đầu năm 8 dịch vụ công về viễn thám; thực hiện các đề án, dự án, nhiệm vụ chuyên môn.

Rà soát, sửa đổi, xây dựng mới một số văn bản quản lý, giúp cho quá trình chỉ đạo, điều hành của lãnh đạo Cục được thông suốt, đồng bộ. Xây dựng cơ chế phối hợp giữa các bộ phận, các đơn vị trực thuộc Cục bảo đảm thực hiện đúng các quy trình, thủ tục theo quy định. Các văn bản chỉ đạo, điều hành cũng được xây dựng chi tiết, cụ thể quy định rõ trách nhiệm của người đứng đầu đối với chất lượng, hiệu quả công việc. Thực hiện phân công, phân cấp, nâng cao tinh thần tự chịu trách nhiệm trong quản lý, điều hành. Thực hiện phân cấp hợp lý giữa Cục với các đơn vị trực thuộc, phân định rõ thẩm quyền trách nhiệm phù hợp với chức năng, nhiệm vụ được giao.

Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ viễn thám

Nhiệm vụ then chốt của ngành Viễn thám trong giai đoạn tiếp theo là phát triển và đẩy mạnh ứng dụng CNVT, đưa CNVT thực sự trở thành công nghệ ứng dụng phục vụ đa ngành, đa lĩnh vực; tăng cường hợp tác trong và ngoài nước; liên kết và thực hiện xã hội hóa về ứng dụng CNVT.

Theo đó, giai đoạn từ nay đến năm 2030, ngành Viễn thám sẽ tiếp tục khẳng định và nâng cao vai trò quan trọng trong các hoạt động phát triển KT-XH, bảo vệ QP-AN của đất nước. Trong đó, chú trọng việc xây dựng và hình thành chính sách quốc gia và khung pháp lý về ứng dụng và phát triển viễn thám, trước mắt xây dựng và hoàn thiện Nghị định về quản lý hoạt động viễn thám tạo hành lang pháp lý cho hoạt động viễn thám; hoàn thiện chiến lược phát triển viễn thám trong 10 năm tầm nhìn đến 20 năm; tăng cường đầu tư đổi mới trang thiết bị, công nghệ, bảo đảm ngang bằng với các nước tiên tiến trong khu vực, tăng cường phối hợp hoạt động ứng dụng và phát triển viễn thám ở cấp Trung ương; đồng thời, từng bước kiện toàn về mặt tổ chức, cơ sở vật chất và năng lực chuyên môn của cơ quan QLNN về viễn thám ở địa phương.

Thời gian tới, Cục tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng viễn thám phục vụ rộng rãi và thường xuyên cho nhu cầu của các bộ, ngành, địa phương, các cơ sở của khu vực doanh nghiệp tư nhân. Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ về quản lý, khai thác, sử dụng CNVT trong giám sát, quản lý TN&MT cho cán bộ chuyên môn của các Sở trong cả nước.

Trong năm 2023, Cục đã nhận được 17 hồ sơ trong đó có 6 hồ sơ trên cổng dịch vụ công trực tuyến và 11 hồ sơ nhận trược tiếp. Trong đó có 2 hồ sơ hỗ trợ tư pháp phục vụ công bố các hình ảnh viễn thám trong công tác tư pháp tại địa phương.

Hiện lĩnh vực viễn thám có 01 dịch vụ công là “Cung cấp, khai thác và sử dụng dữ liệu viễn thám quốc gia”, quy trình này đã thực hiện thông qua dịch vụ công trực tuyến cấp độ 3. Do đặc thù dịch vụ công này liên quan đến các điều kiện chi tiết, Cục đã phân cấp cho 2 đơn vị sự nghiệp trực tiếp tiếp nhận hồ sơ và làm việc với khách hàng có nhu cầu sử dụng dữ liệu viễn thám. Trong nhiều năm nay Cục chưa nhận được ý kiến phản hồi tiêu cực về việc cung cấp dịch vụ công.

Thực hiện đơn giản hoá thủ tục hành chính, rà soát, đánh giá, công bố công khai, minh bạch các thủ tục hành chính theo quy định; kiểm soát việc ban hành mới, sửa đổi, bổ sung các thủ tục hành chính bảo đảm các thủ tục hành chính được ban hành là cần thiết, đơn giản, rõ ràng, dễ hiểu và giảm tối đa chi phí cho cá nhân, tổ chức thực hiện thủ tục hành chính, đồng thời giảm chi phí trong giải quyết thủ tục hành chính, tăng cường tính hiệu quả trong xử lý công việc.

Phương hướng, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp chỉ đạo, điều hành những tháng cuối năm 2024

Trình Bộ ban hành 2 thông tư trong chương trình xây dựng văn bản QPPL năm 2024 bảo đảm đúng theo thời gian, kế hoạch đã phê duyệt.

Phối hợp với Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường trình Bộ TN&MT Đề án giám sát ô nhiễm môi trường lưu vực hệ thống sông Bắc Hưng Hải trong tháng 10/2024. Cục đang tiến hành điều tra ngoại nghiệp, xây dựng cơ sở dữ liệu về hiện trạng các điểm xả thải, các điểm máy bơm phục vụ tưới tiêu nước tại khu vực lưu vực sông Bắc Hưng Hải và hiện trạng khu công nghiệp làng nghề trên hệ thống lưu vực sông. Dự kiến các số liệu quan trắc về môi trường, các điểm xả thải, các trạm bơm và hệ thống tưới tiêu khu vực Bắc Hưng Hải sẽ được hoàn thiện trong tháng 8/2024 phục vụ báo cáo Bộ trưởng.

Thực hiện việc đánh giá diện tích rừng khu vực 5 tỉnh Tây Nguyên trong tháng 8/2024. Cục Viễn thám quốc gia đã tiến hành đặt chụp ảnh SPOT 6 độ phân giải 1,5 m và tiến hành xử lý cung cấp cho đơn vị thực hiện đánh giá diện tích rừng 5 tỉnh Tây nguyên trong tháng 8/2024 theo chỉ đạo của Bộ trưởng.

Tiếp tục nhiệm vụ rà soát, cập nhật, bổ sung, hoàn thiện và trình ban hành các quy trình ISO đã có và thẩm định các quy trình mới trong kế hoạch năm 2024.

Triển khai các hạng mục nhiệm vụ của dự án hợp tác với ITALIA trong kế hoạch năm 2024, trong đó có các gói thầu về thiết bị công nghệ và dự án thử nghiệm; Tiếp tục làm việc với ISRO để đẩy nhanh tiến độ dự án ASEAN - Ấn Độ tại Bình Dương, hoàn thiện thiết kế cơ sở và chuẩn bị hồ sơ mời thầu phần đầu tư xây dựng.

TS. TRẦN TUẤN NGỌC
Cục trưởng Cục Viễn thám quốc gia
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 13 (Kỳ 1 tháng 7) năm 2024