Cải cách toàn diện, đáp ứng yêu cầu thực tiễn

Từ năm 2014, Chính phủ đã ban hành một chuỗi nghị định liên quan đến khai thác, sử dụng tài nguyên biển như Nghị định số 51/2014/NĐ-CP, số 40/2016/NĐ-CP và số 11/2021/NĐ-CP. Tuy nhiên, qua thời gian triển khai, nhiều bất cập dần bộc lộ như quy định thiếu cụ thể, chồng chéo trách nhiệm, thủ tục hành chính rườm rà, chưa theo kịp thực tiễn đầu tư và biến động môi trường biển.

TS. Phạm Thị Gấm, Trưởng phòng Chính sách Pháp chế, Cục Biển và Hải đảo Việt Nam tham luận tại Hội thảo "Thể chế, Quy hoạch - Cơ hội cho phát triển kinh tế biển xanh" diễn ra vào ngày 6/6 tại Quảng Bình

TS. Phạm Thị Gấm nhận định: “Hệ thống pháp lý điều chỉnh hoạt động kinh tế biển đã có nền tảng, nhưng vẫn tồn tại nhiều điểm nghẽn kỹ thuật trong tổ chức thực hiện. Các địa phương, nhà đầu tư, cơ quan quản lý đều gặp khó trong cùng một quy trình, dẫn đến tình trạng chậm tiến độ, khó thu hút đầu tư và phát sinh chi phí lớn.”

Nghị định 65/2025/NĐ-CP chính thức có hiệu lực từ ngày 02/5/2025, được quy định với mục tiêu rõ ràng: cải cách mạnh mẽ thủ tục, làm rõ thẩm quyền, hoàn thiện quy định về trách nhiệm, tạo hành lang pháp lý minh bạch, linh hoạt cho phát triển kinh tế biển.

Những điểm mới đột phá trong quản lý tài nguyên và không gian biển

Xác lập đường mép nước biển - Cơ sở cho phân định quản lý, cấp phép: Một trong những điểm then chốt được TS. Gấm phân tích kỹ là quy định mới về trách nhiệm xác định và công bố đường mép nước biển thấp nhất trung bình nhiều năm (TNTBNN). Đây là đường phân định giữa quản lý theo pháp luật đất đai và pháp luật về biển, là cơ sở xác định phạm vi các vùng biển 3 hải lý, 6 hải lý, qua đó ảnh hưởng trực tiếp đến quyền khai thác, sử dụng tài nguyên biển của tổ chức, cá nhân.

Nghị định 65/2025/NĐ-CP đã thẳng thắn giải quyết những bất cập tồn tại lâu nay trong thủ tục hành chính liên quan đến giao khu vực biển, nhận chìm, thăm dò khảo sát, đặc biệt trong các hoạt động nghiên cứu khoa học và giám sát môi trường biển

Nghị định phân định rõ trách nhiệm: Bộ Nông nghiệp và Môi trường xác định, công bố các điểm mực nước đặc trưng và đường mép nước của đất liền, đảo có diện tích lớn nhất thuộc các huyện đảo; UBND cấp tỉnh có biển thực hiện rà soát, xác định, chỉnh lý, đề xuất Bộ Nông nghiệp và Môi trường xem xét, công bố đường mép nước biển TNTB trong nhiều năm phần đất liền và các đảo có diện tích lớn nhất thuộc các huyện đảo đã được công bố.

Đối với các đảo còn lại, UBND các tỉnh có biển xác định và công bố đường mép nước biển TNTB trong nhiều năm, đồng thời tự rà soát, xác định, chỉnh lý và công bố đường ranh giới ngoài vùng biển 03 hải lý và vùng biển 06 hải lý của các đảo thuộc phạm vi quản lý trừ đảo có diện tích lớn nhất của các huyện đảo.

Việc bổ sung Khoản 4, Điều 8 trong Nghị định 40/2016/NĐ-CP đã quy định cụ thể trách nhiệm của các cơ quan trong việc xác định và công bố đường mép nước biển TNTB nhiều năm đối với tất cả các đảo, đồng thời UBND cấp tỉnh chủ động trong việc rà soát, xác định, chỉnh lý, đề xuất Bộ Nông nghiệp và Môi trường xem xét, công bố đường mép nước biển TNTB trong nhiều năm phần đất liền và các đảo có diện tích lớn nhất thuộc các huyện đảo, đáp ứng yêu cầu quản lý của địa phương.

Điều chỉnh linh hoạt hành lang bảo vệ bờ biển, Nghị định bổ sung Điều 35a và sửa đổi Khoản 1 Điều 40, cho phép điều chỉnh danh mục các khu vực phải thiết lập HLBVBB và ranh giới HLBVBB trong các trường hợp đặc biệt như: Do yêu cầu quốc phòng, an ninh, phòng chống thiên tai; Do thay đổi quy hoạch sử dụng đất, hoặc không còn đáp ứng mục tiêu bảo vệ theo quy định; Phù hợp với quy hoạch vùng bờ, quy hoạch tỉnh đã phê duyệt.

TS. Gấm nhấn mạnh: “Điều chỉnh linh hoạt nhưng vẫn có ràng buộc chặt chẽ về quy trình lấy ý kiến và công khai, đảm bảo hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường, tài nguyên biển và hải đảo.”

TS. Phạm Thị Gấm cho rằng: Điểm đột phá rất đáng chú ý trong Nghị định 65/2025/NĐ-CP là mức độ phân cấp, phân quyền cho địa phương được nâng lên một bước rõ rệt

Cắt giảm thủ tục hành chính, phân cấp mạnh cho địa phương

Đột phá trong cải cách thủ tục cấp phép nhận chìm ở biển, các điều khoản từ 49 đến 57 của Nghị định 40/2016/NĐ-CP được sửa đổi nhằm giảm thủ tục, minh bạch hóa quá trình cấp phép nhận chìm ở biển. Một số điểm nổi bật: Cho phép thay đổi phương tiện chuyên chở; chỉ phải thực hiện sửa đổi, bổ sung giấy phép nhận chìm ở biển khi tăng khối lượng vật, chất được nhận chìm; trường hợp thay đổi thời điểm thực hiện hoạt động nhận chìm không phải thực hiện việc sửa đổi, bổ sung giấy phép nhận chìm ở biển; Quy định cụ thể về hồ sơ, trách nhiệm của các bên liên quan, không chồng lấn giữa các cấp thẩm quyền; Thành phần Hội đồng thẩm định được quy định rõ, tổ chức, cá nhân được mời tham dự phiên họp.

TS. Gấm cho rằng: “Việc bổ sung quy định xử lý hồ sơ không đủ điều kiện, thời hạn bổ sung giải trình của tổ chức, cá nhân là 30 ngày – thể hiện rõ trách nhiệm, tránh tình trạng ‘treo hồ sơ’ gây bức xúc và thiệt hại cho doanh nghiệp.”

Việc sửa đổi quy định về hành lang bảo vệ bờ biển trong Nghị định 65 không đơn thuần là kỹ thuật quy hoạch, mà là một bước chuyển từ “quản lý theo ranh giới hành chính” sang “quản lý dựa trên tính dễ bị tổn thương môi trường”

Phân cấp mạnh mẽ thẩm quyền giao khu vực biển, Nghị định 65 đã có bước đột phá khi: Bỏ thẩm quyền giao khu vực biển của Thủ tướng Chính phủ; phân cấp mạnh cho UBND cấp tỉnh (thẩm quyền giao khu vực biển cho hầu hết các hoạt động khai thác, sử dụng khu vực biển trong vùng biển 06 hải lý và cả khu vực biển nằm ngoài phạm vi vùng biển 06 hải lý và nằm trong phạm vi quản lý hành chính trên biển của UBND cấp tỉnh đối với các dự án có sử dụng khu vực biển do UBND cấp tỉnh có biển quyết định phê duyệt chủ trương đầu tư, chấp thuận chủ trương đầu tư, cấp giấy phép khai thác khoáng sản); Phân định rõ thẩm quyền giữa Bộ NN&MT, UBND cấp tỉnh và UBND cấp huyện; Giao UBND huyện thẩm quyền giao khu vực biển để nuôi trồng thủy sản dưới 5 ha.

TS. Gấm đánh giá cao quy định này: “Phân cấp mạnh cho địa phương, đi liền với hướng dẫn cụ thể, vừa tạo thuận lợi, vừa kiểm soát được rủi ro pháp lý.”

Thủ tục hành chính về giao khu vực biển đã được cái cách mạnh mẽ, Nghị định 65 đã quy định cụ thể các trường hợp không phải thực hiện thủ tục giao khu vực biển, theo đó nhiều hoạt động khai thác, sử dụng khu vực biển không phải thực hiện thủ tục hành chính này; bỏ quy định thành lập Hội đồng thẩm định trong quá trình thẩm định; bỏ quy định lấy ý kiến trong một số trường hợp cụ thể; bãi bỏ thủ tục trước khi tiến hành sử dụng khu vực biển phải thông báo với cơ quan nhà nước có thẩm quyền giao khu vực biển để được bàn giao khu vực biển trên thực địa,…

Quy định đầy đủ về hồ sơ, trình tự thủ tục, quyền và nghĩa vụ trong việc giao khu vực biển để thực hiện hoạt động để thực hiện hoạt động nghiên cứu khoa học, đo đạc, quan trắc, điều tra, thăm dò, khảo sát trên biển nhằm tăng cường thu hút nguồn vốn ngoài ngân sách nhà nước vào hoạt động này.

Thống nhất cách xác định số tính tiền sử dụng khu vực biển biển và điều khoản chuyển tiếp hợp lý,

Quy định rõ ràng về xác định tiền sử dụng khu vực biển, Nghị định mới sửa đổi, bổ sung Điều 35, quy định cụ thể cách tính tiền sử dụng khu vực biển trong các trường hợp đặc biệt: Sử dụng không đủ năm, tháng; Gia hạn thời gian sử dụng khu vực biển, kể cả giấy phép nhận chìm ở biển; Trường hợp đã sử dụng nhưng chưa được cấp phép, bị xử phạt hành chính rồi mới được giao chính thức; Trường hợp phát sinh trước ngày 15/7/2014 nhưng đến nay mới được xác lập quyền sử dụng.

Hành lang bảo vệ bờ biển giờ đây không còn cứng nhắc theo quy hoạch cũ, mà được phép điều chỉnh linh hoạt để phù hợp với các tình huống khẩn cấp 

Mức thu chung được quy định: 7.500.000 đồng/ha/năm, áp dụng cho các trường hợp này.

TS. Gấm đánh giá đây là bước đi cần thiết nhằm “xử lý dứt điểm các tồn tại kéo dài, bảo đảm công bằng, minh bạch trong nghĩa vụ tài chính với Nhà nước”.

Điều khoản chuyển tiếp giúp tránh xáo trộn, Nghị định cũng bổ sung các điều khoản chuyển tiếp xử lý hồ sơ đang giải quyết, trường hợp chưa xác định rõ ranh giới vùng biển hoặc địa giới hành chính trên biển. Đồng thời, các quy định tại Điều 6a về các hoạt động không phải thực hiện thủ tục GKVB như nghiên cứu khoa học, phòng chống thiên tai, khai thác thủy sản... sẽ tiếp tục được áp dụng, giúp giảm gánh nặng thủ tục cho các hoạt động công vụ, nhân đạo, phi lợi nhuận.

Định hình hành lang pháp lý cho chiến lược kinh tế biển đến 2045

Việt Nam đặt mục tiêu trở thành quốc gia mạnh về biển, phát triển kinh tế biển bền vững gắn với bảo vệ môi trường và chủ quyền. Trong bối cảnh đó, TS. Gấm khẳng định: “Nghị định số 65/2025/NĐ-CP là bước đi kịp thời và thiết thực, mở đường cho các địa phương và doanh nghiệp tận dụng cơ hội từ biển mà không bị ‘mắc kẹt’ trong rào cản thể chế.”

Nghị định 65 được kỳ vọng sẽ góp phần thực hiện thành công mục tiêu đưa nước ta trở thành quốc gia mạnh về biển, giàu lên từ biển, bảo đảm vững chắc chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán quốc gia trên biển

Bên cạnh cải cách mạnh mẽ về thủ tục, Nghị định còn thể hiện rõ tinh thần quản lý hiện đại – phân quyền rõ ràng, ràng buộc trách nhiệm, tạo hành lang pháp lý chắc chắn nhưng không cứng nhắc.

Nghị định số 65/2025/NĐ-CP là một minh chứng rõ ràng cho quyết tâm của Chính phủ trong việc hoàn thiện thể chế phát triển kinh tế biển. Với những sửa đổi, bổ sung toàn diện và thực tiễn, Nghị định không chỉ tháo gỡ các điểm nghẽn cũ mà còn định hình một cách tiếp cận quản lý hiện đại, linh hoạt, phù hợp với mục tiêu phát triển bền vững và hội nhập quốc tế.

Nghị định 65 là hành lang pháp lý vững chắc để chúng ta đi xa hơn trên hành trình phát triển kinh tế biển xanh – vừa khai thác hiệu quả tài nguyên, vừa bảo vệ lợi ích lâu dài của đất nước và các thế hệ tương lai.

Hoàng Anh