TS. Tạ Đình Thi - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội

TS. Tạ Đình Thi cũng nhấn mạnh vai trò của việc phát triển cơ sở dữ liệu môi trường số hóa và công khai, minh bạch thông tin để đảm bảo sự tham gia của cộng đồng vào công tác bảo vệ môi trường, đồng thời đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế trong bối cảnh phát triển kinh tế mạnh mẽ hiện nay.

Dưới đây là những câu hỏi và câu trả lời chi tiết từ cuộc trao đổi giữa phóng viên Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường và TS. Tạ Đình Thi:

PV: Xin chào TS. Tạ Đình Thi. Ông có thể chia sẻ với bạn đọc của Tạp chí về tầm quan trọng của việc hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật và định mức kinh tế - kỹ thuật trong lĩnh vực bảo vệ môi trường?

TS. Tạ Đình Thi: Tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật và định mức kinh tế - kỹ thuật là công cụ pháp lý quan trọng trong quản lý nhà nước về môi trường. Chúng giúp kiểm soát ô nhiễm, bảo vệ sức khỏe con người, hệ sinh thái và là căn cứ xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại môi trường.

Đối với doanh nghiệp, quy chuẩn kỹ thuật là cơ sở để áp dụng công nghệ và quy trình sản xuất phù hợp. Với cơ quan quản lý, đây là công cụ đánh giá tác động, cấp phép, thanh tra và giám sát. Việc tuân thủ quy chuẩn kỹ thuật môi trường cũng giúp nâng cao năng lực cạnh tranh, đáp ứng yêu cầu của các hiệp định thương mại quốc tế.

Bên cạnh đó, định mức kinh tế - kỹ thuật giúp tính toán chi phí bảo vệ môi trường, hỗ trợ lập dự toán, xác định giá dịch vụ và thúc đẩy phát triển doanh nghiệp môi trường.

Chúng ta đang đẩy mạnh việc phân cấp, phân quyền trong các lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực bảo vệ môi trường và tập trung cao độ để thực hiện đồng bộ các giải pháp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế với tỷ lệ tốc độ 2 con số trong thời gian tới, thì việc hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật và các định mức kinh tế - kỹ thuật trong lĩnh vực bảo vệ môi trường càng trở nên cấp bách.

PV: Xin ông tiếp tục chia sẻ thêm về tầm quan trọng của việc công khai, minh bạch đối với hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu môi trường?

TS. Tạ Đình Thi: Xây dựng hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu môi trường quốc gia là yêu cầu cấp thiết. Hệ thống này phải đảm bảo nguyên tắc “Đúng – Đủ – Sạch – Sống – Thống nhất – Dùng chung”, lưu trữ đẩy đủ, toàn diện thông tin, dữ liệu về môi trường nước, không khí, đất, chất thải rắn và nguồn thải trên toàn quốc, cập nhật, chia sẻ thông tin theo thời gian thực. Như vậy sẽ giúp cơ quan chức năng, doanh nghiệp, người dân và các bên liên quan thực hiện trách nhiệm của mình trong việc phát hiện và xử lý kịp thời các vấn đề ô nhiễm môi trường, bảo vệ sức khỏe cộng đồng,...

Hiện nay, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã và đang áp dụng các phương thức quan trắc hiện đại, tích hợp dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau để đánh giá chất lượng môi trường. Cách làm này không chỉ có thể giúp tạo ra các báo cáo chính xác, có hệ thống, theo chuỗi số liệu mà còn hỗ trợ quá trình lập kế hoạch phát triển, định hướng các hoạt động bảo vệ môi trường trong tương lai.

PV: Việc áp dụng tiêu chuẩn quốc tế trong lĩnh vực chất thải ở Việt Nam gặp những khó khăn gì thưa ông?

TS. Tạ Đình Thi: Áp dụng tiêu chuẩn quốc tế như ISO, ASTM vào Việt Nam đang gặp nhiều thách thức do hạ tầng kỹ thuật, năng lực phòng thí nghiệm còn hạn chế. Một số quy chuẩn chưa theo kịp công nghệ hoặc chưa phù hợp thực tế, dẫn đến thiếu tính khả thi.

Ngoài ra, tính hài hòa giữa quy chuẩn Việt Nam và tiêu chuẩn quốc tế chưa cao, gây rào cản thương mại. Chi phí tuân thủ lớn cũng là trở ngại nếu không có hỗ trợ chính sách và tài chính.

Do đó, trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, chúng ta cần sớm có chiến lược tiêu chuẩn, phát triển hệ thống quy chuẩn kỹ thuật linh hoạt với sự tham vấn tích cực cộng đồng và doanh nghiệp; đồng thời Nhà nước cần đầu tư hạ tầng chất lượng quốc gia hiện đại, hội nhập quốc tế (tăng cường ký kết thỏa thuận quốc tế về công nhận, thừa nhận lẫn nhau trong công tác tiêu chuẩn, giảm chi phí không cần thiết trong hoạt động này,...), cũng như có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trong việc áp dụng và tuân thủ các quy chuẩn kỹ thuật.

PV: Theo ông, làm thế nào để điều chỉnh tiêu chuẩn, quy chuẩn phù hợp với yêu cầu phát triển công nghệ hiện đại và điều kiện Việt Nam?

TS. Tạ Đình Thi: Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật vừa được Quốc hội thông qua đã quy định nguyên tắc ưu tiên hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế, nhưng vẫn phải phù hợp với điều kiện Việt Nam.

Việc xây dựng và điều chỉnh tiêu chuẩn, quy chuẩn cần tuân theo lộ trình dài hạn, nhưng bảo đảm linh hoạt, dựa trên đánh giá công nghệ trong nước và quốc tế, đảm bảo tính khả thi và phù hợp với thực tế. Chúng ta cần tham khảo kinh nghiệm quốc tế nhưng vẫn phải bảo đảm phù hợp với năng lực công nghệ trong nước, nhằm giảm chi phí cho doanh nghiệp và củng cố nền tảng bảo vệ môi trường.

Cần lưu ý rằng, tiêu chuẩn quốc tế ngày càng được áp dụng rộng rãi trên toàn chuỗi giá trị, không chỉ thúc đẩy phát triển bền vững mà còn trở thành rào cản kỹ thuật trong thương mại, ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực cạnh tranh của hàng hóa và doanh nghiệp Việt Nam. Do đó, chúng ta cần đáp ứng tối thiểu các yêu cầu quốc tế để hội nhập, đồng thời có lộ trình nâng cao tiêu chuẩn nhằm tăng sức cạnh tranh quốc gia.

PV: Ông có quan điểm và giải pháp nào về việc giảm thiểu tro xỉ phát sinh từ nhà máy nhiệt điện than từ góc độ liên quan đến việc hoàn thiện các quy chuẩn, tiêu chuẩn liên quan?

TS. Tạ Đình Thi: Tro xỉ phát sinh từ các nhà máy nhiệt điện than vẫn đang là thách thức lớn về môi trường và quản lý. Để xử lý vấn đề này, cần đồng thời thực hiện nhiều giải pháp, trong đó việc hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật có vai trò then chốt.

Bên cạnh các giải pháp công nghệ như tái sử dụng tro xỉ làm nguyên liệu sản xuất xi măng, vật liệu xây dựng, san lấp; cải tiến công nghệ để giảm phát sinh tại nguồn; phát triển các công nghệ xử lý hiệu quả và áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn, thì việc hoàn thiện các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật liên quan đến việc sử dụng và xử lý tro xỉ là hết sức cần thiết.

Hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn được hoàn thiện sẽ tạo cơ sở pháp lý để quản lý chặt chẽ, đảm bảo việc tái sử dụng, xử lý tro xỉ an toàn, hiệu quả, vừa giảm thiểu ô nhiễm môi trường, vừa biến chất thải này thành nguồn tài nguyên có giá trị.

PV: Những nội dung “đổi mới” trong Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật sẽ tác động thế nào đến ngành môi trường thưa ông?

TS. Tạ Đình Thi: Đạo luật này có nhiều đổi mới quan trọng, góp phần tạo khung pháp lý rõ ràng và đồng bộ cho công tác quản lý môi trường. Những thay đổi này trong lĩnh vực tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật môi trường không chỉ nâng cao tính khả thi và thuận tiện trong áp dụng, mà còn thúc đẩy hội nhập quốc tế và tăng năng lực cạnh tranh của Việt Nam.

Chúng ta cần tiếp tục tập trung vào xây dựng hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, bao gồm giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế chất thải, đồng thời đẩy mạnh áp dụng trực tiếp tiêu chuẩn quốc tế, tăng cường công nhận lẫn nhau và hài hòa hóa tiêu chuẩn nhằm phát triển bền vững và kiểm soát hiệu quả theo chuỗi giá trị.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!

Cuộc trao đổi với TS. Tạ Đình Thi đã cung cấp cái nhìn sâu sắc về những thách thức và cơ hội trong việc hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật môi trường tại Việt Nam. Những chia sẻ của ông không chỉ phản ánh tầm quan trọng của công tác bảo vệ môi trường mà còn khẳng định sự cần thiết phải đổi mới, linh hoạt trong việc áp dụng tiêu chuẩn quốc tế sao cho phù hợp với điều kiện thực tiễn của đất nước. Với những giải pháp mạnh mẽ mà ông đưa ra, hy vọng trong tương lai gần, Việt Nam sẽ có một hệ thống tiêu chuẩn môi trường hoàn thiện, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và hội nhập quốc tế.

Hồng Minh (thực hiện)