Đại diện Bộ Quốc phòng phát biểu tại Hội thảo

Sự kiện quốc tế và ý nghĩa của hợp tác môi trường

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường ngày càng diễn biến phức tạp, các sự cố môi trường không còn là hiện tượng bất thường mà trở thành rủi ro hiện hữu đối với mọi quốc gia. Đặc biệt, các sự cố liên quan đến hóa chất độc hại, chất thải công nghiệp, sự cố tràn dầu, cháy nổ hay ô nhiễm nguồn nước đều có thể gây ra hậu quả nặng nề về sức khỏe cộng đồng, sinh kế của người dân và an ninh sinh thái khu vực. Trước thách thức này, việc các quốc gia hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm, công nghệ và giải pháp phòng ngừa, ứng phó là hết sức cần thiết.

Trong hai ngày 4 - 5/9/2025, tại Cục Đối ngoại Bộ Quốc phòng, Hội thảo quốc tế “Xử lý chất độc tồn lưu sau chiến tranh, ứng phó sự cố CBR và công nghệ phục hồi môi trường” đã diễn ra dưới sự đồng tổ chức của Bộ Quốc phòng Việt Nam và Mạng lưới chuyên gia quân sự ASEAN về hóa học, sinh học và phóng xạ (The Network of ASEAN Chemical, Biological, and Radiological Defence Experts - CBR Defence Experts Network). Hội thảo quy tụ đại diện các nước ASEAN cùng nhiều chuyên gia đến từ Hà Lan, Thụy Điển, Thụy Sĩ, Hoa Kỳ…, tạo nên diễn đàn đa phương, nơi các quốc gia cùng trao đổi kiến thức, chia sẻ kinh nghiệm, đồng thời tìm kiếm cơ hội hợp tác nhằm xây dựng nền tảng ứng phó sự cố môi trường bền vững hơn.

Sự kiện này không chỉ khẳng định cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc đồng hành cùng cộng đồng quốc tế ứng phó các mối đe dọa môi trường xuyên biên giới, mà còn mở ra cơ hội để giới thiệu các mô hình, sáng kiến và thành tựu thực tiễn của các cơ quan, tổ chức trong nước. Nổi bật trong đó là phần tham luận của Trung tâm Ứng phó sự cố môi trường Việt Nam (SOS), đơn vị đã trực tiếp xử lý hàng trăm sự cố lớn nhỏ trên khắp cả nước.

Đại biểu các nước tham dự Hội thảo

Vai trò của hội thảo quốc tế trong bối cảnh khu vực và toàn cầu

Các sự cố môi trường hiện nay có tính chất xuyên biên giới. Một vụ tràn dầu ở biển Đông có thể ảnh hưởng đến hệ sinh thái ven biển của nhiều quốc gia ASEAN. Một sự cố cháy nổ hóa chất trong khu công nghiệp không chỉ tác động đến cộng đồng địa phương mà còn lan tỏa khói độc, ảnh hưởng đến khu vực rộng lớn. Do đó, hợp tác khu vực, đặc biệt giữa các quốc gia ASEAN có điều kiện tự nhiên, khí hậu, mức độ phát triển tương đồng, là hết sức quan trọng.

Hội thảo lần này tạo ra diễn đàn để các chuyên gia từ nhiều nền khoa học khác nhau cùng ngồi lại. Tại đây, các nước phát triển như Mỹ, Thụy Điển, Thụy Sĩ, Hà Lan mang đến công nghệ, phương pháp tiên tiến; trong khi các nước ASEAN, trong đó có Việt Nam, chia sẻ những kinh nghiệm ứng phó trong điều kiện nguồn lực hạn chế nhưng sáng tạo, linh hoạt. Sự kết hợp này giúp tạo ra bức tranh toàn diện hơn: từ chiến lược vĩ mô đến kỹ thuật hiện trường, từ nghiên cứu hàn lâm đến thực tiễn ứng cứu.

Ngoài ý nghĩa chuyên môn, hội thảo còn góp phần xây dựng lòng tin, tăng cường kết nối và trách nhiệm chung của các quốc gia trong việc bảo vệ môi trường sống. Trong bối cảnh ASEAN đang hướng đến Cộng đồng chung với tầm nhìn phát triển bền vững, hợp tác ứng phó sự cố môi trường có thể coi là trụ cột quan trọng, gắn liền với an ninh phi truyền thống.

Ông Phạm Văn Sơn - Giám đốc Trung tâm Ứng phó sự cố môi trường Việt Nam (SOS) tham luận tại Hội thảo

Trung tâm SOS - đại diện Việt Nam với dấu ấn thực tiễn

Trong số các đơn vị tham gia, Trung tâm Ứng phó sự cố môi trường Việt Nam (SOS) gây ấn tượng mạnh mẽ. Đây là đơn vị đã xử lý thành công hơn 300 sự cố môi trường trên khắp mọi miền đất nước: từ biển, sông ngòi, rừng ngập mặn, cảng biển, kho bãi, khu công nghiệp cho tới khu dân cư đông đúc, thậm chí cả vùng núi cao hay công trình ngầm dưới lòng đất.

Giám đốc Trung tâm - ông Phạm Văn Sơn, đồng thời là Tổng Thư ký Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam (VACNE) đã trực tiếp trình bày những kinh nghiệm quý báu tại hội thảo. Bằng lối chia sẻ tâm huyết, ông không chỉ mang đến các giải pháp kỹ thuật, mà còn truyền tải tinh thần trách nhiệm xã hội trong bảo vệ môi trường.

Ông Phạm Văn Sơn nhấn mạnh: “Sự cố môi trường có thể xảy ra bất cứ đâu, bất cứ lúc nào. Quan trọng không phải là lo sợ, mà là chuẩn bị đầy đủ, sẵn sàng ứng phó kịp thời, hiệu quả và ít tốn kém nhất. Mỗi hành động xử lý thành công không chỉ bảo vệ môi trường địa phương, mà còn góp phần giữ gìn an ninh sinh thái toàn cầu”.

Chính từ thực tiễn đa dạng và khốc liệt đó, SOS đã đúc kết 7 bài học kinh nghiệm then chốt, được quốc tế đặc biệt quan tâm. Cụ thể:

Trang bị sẵn sàng, phù hợp với đặc thù Việt Nam: Việt Nam có đặc điểm khí hậu nhiệt đới gió mùa, địa hình đa dạng từ đồng bằng, ven biển đến miền núi cao. Vì vậy, các trang thiết bị ứng cứu phải được lựa chọn, cải tiến cho phù hợp, vừa đơn giản, linh hoạt, vừa bền bỉ trong điều kiện khắc nghiệt. SOS nhiều lần sáng chế hoặc điều chỉnh công cụ từ vật liệu sẵn có, giúp giảm chi phí nhưng vẫn đạt hiệu quả.

Nhân lực có kiến thức, kỹ năng và dày dạn kinh nghiệm: Nhân tố con người đóng vai trò quyết định. SOS xây dựng đội ngũ chuyên gia, kỹ thuật viên vừa có nền tảng lý thuyết, vừa trải qua nhiều lần thực chiến. Chính kinh nghiệm thực tế giúp họ đưa ra quyết định nhanh chóng, phù hợp từng tình huống, tránh lan rộng hậu quả.

Phương tiện cơ động, linh hoạt: Mỗi sự cố xảy ra ở địa điểm khác nhau, từ cảng biển quốc tế đến đường đèo hiểm trở. Vì vậy, SOS đầu tư phương tiện nhỏ gọn, dễ vận chuyển, dễ lắp ráp và có thể triển khai tức thời. Tính cơ động này đảm bảo “đi trước một bước”, rút ngắn thời gian tiếp cận hiện trường.

Mạng lưới hơn 100 trạm thường trực ứng phó: Đây là lợi thế đặc biệt, mạng lưới SOS phủ rộng trên toàn quốc, cho phép huy động nguồn lực gần nhất. Điều này giúp rút ngắn thời gian phản ứng - yếu tố sống còn khi xử lý sự cố hóa chất, dầu tràn hay cháy nổ.

Đào tạo, tập huấn và diễn tập thực tiễn: SOS thường xuyên phối hợp với cơ quan, doanh nghiệp để tổ chức tập huấn, diễn tập với nhiều kịch bản. Qua đó, nhân lực tại chỗ được rèn luyện, đồng thời nâng cao khả năng phối hợp đa ngành, đa lực lượng.

Chủ động nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ: SOS không chỉ sử dụng công nghệ nhập khẩu mà còn tự nghiên cứu, phát triển nhiều giải pháp độc đáo, từ vật liệu thấm hút dầu sinh học đến hệ thống cảnh báo sớm. Đây là minh chứng cho năng lực nội sinh, giảm phụ thuộc bên ngoài.

Hợp tác và chia sẻ kinh nghiệm: SOS nhấn mạnh tinh thần hợp tác, chia sẻ với doanh nghiệp, với cộng đồng và đặc biệt là mở rộng hợp tác quốc tế. Việc chia sẻ kinh nghiệm giúp các đơn vị khác không phải lặp lại sai lầm, đồng thời nâng cao chuẩn chung trong ứng phó môi trường

Các đại biểu quốc tế và Việt Nam chụp ảnh lưu niệm tại Viện bảo tàng lịch sử quân sự Việt Nam sau khi kết thúc Hội thảo quốc tế về xử lý chất độc tồn lưu sau chiến tranh, ứng phó sự cố CBR và phục hồi môi trường, diễn ra ngày 4 - 5/9/2025 tại Hà Nội.

Các sự cố điển hình và bài học rút ra

Nhiều sự cố môi trường nghiêm trọng tại Việt Nam đã trở thành minh chứng sống động cho các kinh nghiệm trên. Sự cố dầu thải làm ô nhiễm nguồn nước Sông Đà (2019) đã gây ảnh hưởng trực tiếp đến hàng triệu người dân Hà Nội. SOS cùng các cơ quan chức năng đã nhanh chóng khoanh vùng, xử lý, đồng thời rút ra bài học về tầm quan trọng của giám sát nguồn thải đầu nguồn.

Vụ tràn 100 tấn axit nitric tại Đồng Nai (2024), nếu không ứng cứu kịp thời, hậu quả đối với hệ sinh thái và sức khỏe con người sẽ khó lường. Việc xử lý thành công nhờ sự chuẩn bị thiết bị và chuyên môn phù hợp. Hay sự cố cháy nổ trạm biến áp tại Hòa Bình (2024), dầu tràn từ bể chứa ra môi trường, lan qua vườn và ngấm xuống đất. Bài học ở đây là phải phối hợp đồng bộ giữa lực lượng cứu hỏa và đội ứng phó môi trường, tránh việc chữa cháy gây thêm sự cố hóa chất.

Các sự cố tại Ninh Bình, Hà Nam, Quảng Ninh, từ lật xe bồn chở dầu đến bục ống ngầm, đều cho thấy tầm quan trọng của mạng lưới trạm thường trực và tính cơ động của phương tiện. Mỗi sự cố không chỉ là thử thách, mà còn là cơ hội để hoàn thiện năng lực, từ đó xây dựng bộ kinh nghiệm ngày càng phong phú.

Chuyên gia chia sẻ cảm nhận ấn tượng về phần trình bày của Trung tâm SOS

So sánh và đối chiếu với kinh nghiệm quốc tế

Điểm đặc biệt trong kinh nghiệm của Việt Nam là sự sáng tạo trong điều kiện nguồn lực hạn chế. Trong khi các nước phát triển có thể đầu tư thiết bị tối tân, Việt Nam tập trung vào tính linh hoạt, sáng kiến từ thực tiễn và khai thác triệt để nguồn lực tại chỗ.

Điều này không có nghĩa là kém hiệu quả. Trái lại, nhiều chuyên gia quốc tế đánh giá cao cách tiếp cận “ít tốn kém nhưng hiệu quả” của SOS, bởi không phải quốc gia nào cũng có ngân sách lớn cho ứng phó sự cố. Kinh nghiệm của Việt Nam có thể áp dụng cho nhiều nước ASEAN có điều kiện tương tự.

Ngược lại, việc tiếp thu công nghệ hiện đại từ các đối tác phát triển giúp Việt Nam bổ sung mảnh ghép còn thiếu, đặc biệt trong khâu dự báo, giám sát và xử lý sự cố phức tạp liên quan đến phóng xạ, sinh học. Sự kết hợp hai cách tiếp cận này, sáng tạo bản địa và công nghệ tiên tiến, chính là con đường bền vững.

Lãnh đạo Bộ Quốc phòng Việt Nam cùng các chuyên gia quốc tế tham dự Hội thảo ‘Xử lý chất độc tồn lưu sau chiến tranh, ứng phó sự cố CBR và công nghệ phục hồi môi trường’, do Bộ Quốc phòng Việt Nam và Mạng lưới chuyên gia quân sự ASEAN đồng tổ chức tại Hà Nội ngày 4 - 5/9/2025.

Thông điệp lan tỏa: Trách nhiệm chung và hành động cụ thể

Điểm nhấn trong phần chia sẻ của ông Phạm Văn Sơn không chỉ nằm ở các con số hay quy trình, mà ở thông điệp nhân văn: “Chúng ta phải hành động với tâm thế biết ơn thiên nhiên, bằng những việc làm cụ thể để trả ơn Trái đất”.

Câu nói này gợi mở tư duy, bảo vệ môi trường không phải nhiệm vụ riêng của cơ quan chức năng, mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Từ người dân, doanh nghiệp đến Chính phủ, mỗi chủ thể đều có phần việc cụ thể, từ thay đổi thói quen nhỏ đến cải tiến công nghệ lớn.

Thông điệp ấy được cộng hưởng mạnh mẽ tại hội thảo. Các chuyên gia quốc tế đánh giá cao sự chân thành, thực tiễn và truyền cảm hứng từ Việt Nam.

Hội thảo quốc tế về xử lý chất độc tồn lưu, ứng phó sự cố CBR và phục hồi môi trường đã để lại nhiều dấu ấn. Đối với Việt Nam, đây là dịp để chia sẻ thành tựu, học hỏi bạn bè quốc tế, đồng thời khẳng định vị thế chủ động trong lĩnh vực an ninh môi trường.

Từ kinh nghiệm của SOS, có thể rút ra một số khuyến nghị: (1) Tăng cường đầu tư mạng lưới ứng phó tại chỗ, mở rộng hơn nữa số trạm thường trực. (2) Đẩy mạnh nghiên cứu và phát triển công nghệ nội sinh, đồng thời hợp tác chọn lọc công nghệ tiên tiến từ nước ngoài. (3) Xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành chặt chẽ, tránh tình trạng ứng phó chồng chéo hoặc gây thêm rủi ro. (4) Đưa nội dung phòng ngừa sự cố môi trường vào chương trình đào tạo chính quy và tập huấn thường xuyên, để nguồn nhân lực luôn sẵn sàng. (5) Mở rộng hợp tác quốc tế trong ASEAN và ngoài khu vực, vừa chia sẻ kinh nghiệm, vừa nâng cao năng lực chung.

Hội thảo khép lại, nhưng dư âm còn lan tỏa: Đó là ý thức về một trách nhiệm vượt biên giới, vì hành tinh xanh, vì tương lai chung của nhân loại. Việt Nam, với sự nỗ lực không ngừng, đang từng bước khẳng định vai trò tích cực, sáng tạo và đáng tin cậy trong hành trình này.

Hồng Minh