Khi doanh nghiệp Nhật "gieo mầm" công nghệ xanh

Sáng 10/7/2025, ông Takai Yusuke - Giám đốc điều hành Công ty TNHH Faeger lội xuống ruộng cùng bà con nông dân địa phương, tay cầm thiết bị lấy mẫu khí, tay chỉ vào từng ô ruộng được đánh dấu bằng cọc gỗ. Mồ hôi đầm đìa nhưng ánh mắt ông ánh lên sự hào hứng lạ kỳ. “Đây là tương lai của nông nghiệp châu Á - nơi người nông dân không chỉ trồng lúa, mà còn 'gặt' khí sạch và tín chỉ các-bon” - ông nói!.

Ông Takai Yusuke - Giám đốc điều hành Công ty TNHH Faeger lội xuống ruộng cùng người dân địa phương

Công ty TNHH Faeger là doanh nghiệp tiên phong phát triển các dự án giảm phát thải và kinh toanh tín chỉ các-bon trong nông nghiệp tại Nhật Bản, nay đã mang công nghệ và tâm huyết đến Việt Nam qua mô hình thử nghiệm tại cánh đồng Khó Ngoài, xã Ứng Hòa - nơi 0,3 ha lúa được chia làm hai nửa: một bên canh tác truyền thống, bên kia áp dụng kỹ thuật tưới khô ướt xen kẽ (AWD) theo tiêu chuẩn thông minh phát thải thấp (SRI-AWD). Đằng sau thử nghiệm ấy là cả một hành trình phối hợp chặt chẽ giữa UBND xã, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Hà Nội, Trạm Dịch vụ nông nghiệp địa phương và sự góp mặt của những người dân "dám thử".

Không phải ngẫu nhiên mà xã Ứng Hòa được chọn làm nơi khởi đầu cho mô hình trồng lúa giảm phát thải khí nhà kính đầu tiên trên địa bàn Thủ đô. Phía sau quyết định ấy là cả một quá trình khảo sát kỹ lưỡng, đối thoại cởi mở và sự kết nối xuyên biên giới giữa những người làm chính sách, doanh nghiệp quốc tế và chính quyền địa phương.

Công ty TNHH Faeger - một tên tuổi còn khá mới tại Việt Nam nhưng lại là doanh nghiệp giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực khử các-bon nông nghiệp tại Nhật Bản, được Tổng Lãnh sự quán Việt Nam tại Nhật giới thiệu với Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Với chiến lược hướng tới thị trường châu Á, Faeger nhìn thấy tiềm năng không nhỏ từ hệ thống đồng ruộng trũng thấp ở đồng bằng Bắc Bộ nơi khí metan từ canh tác lúa phát thải ở mức cao, nhưng cũng là nơi có thể nhanh chóng đạt hiệu quả cắt giảm nếu áp dụng đúng quy trình kỹ thuật.

Sau nhiều cuộc họp, đánh giá và thuyết minh dự án, UBND Thành phố Hà Nội đã chính thức cho phép Công ty Faeger thực hiện dự án tại Ứng Hòa theo Văn bản số 509/UBND-KTN ngày 15/2/2025. Cũng từ đó, mối liên kết “3 nhà” - nhà nước, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp từng bước được hình thành và vận hành tại một xã nông nghiệp truyền thống.

Không ồn ào, không phô trương, những chuyên gia Nhật Bản lặng lẽ mang theo thiết bị đo khí nhà kính, bản đồ công nghệ canh tác tiên tiến và cả phương pháp quản lý tín chỉ các-bon, một lĩnh vực còn rất mới mẻ với đại đa số người nông dân Việt Nam. Họ không chỉ chuyển giao kỹ thuật, mà còn kiên nhẫn hướng dẫn từng thao tác nhỏ: cách điều tiết nước theo chu kỳ AWD, cách ghi chép nhật ký canh tác, cách phối hợp với tổ lấy mẫu khí định kỳ...

“Điều làm tôi ấn tượng không chỉ là thiết bị hiện đại, mà là sự chỉn chu, chuyên nghiệp và tôn trọng nông dân của phía bạn. Họ không đến như một nhà đầu tư, mà đến như những người bạn đồng hành thực sự” - ông Nguyễn Văn Đạo, một người dân xã, chia sẻ!.

Bên cạnh mục tiêu cắt giảm phát thải và tạo ra tín chỉ các-bon, Faeger còn đặt kỳ vọng về một hệ sinh thái hợp tác bền vững. Công ty này không xây dựng mô hình khép kín theo kiểu “làm rồi rút”, mà mong muốn thiết lập nền tảng để người dân địa phương làm chủ quy trình - từ sản xuất, đo lường đến bán tín chỉ trên sàn giao dịch quốc tế. “Chúng tôi không mang lợi nhuận tức thời, mà mang cơ hội lâu dài cho cả cộng đồng” - ông Takai Yusuke nhấn mạnh!.

Đó cũng là lý do Faeger cam kết chia sẻ 40% doanh thu từ tín chỉ các-bon cho nông dân và chính quyền xã. Số tiền ấy tuy không quá lớn ở giai đoạn đầu, nhưng chính là lời khẳng định rằng: mỗi tấn CO₂ giảm đi từ cánh đồng Việt Nam đều mang giá trị thực cả về kinh tế lẫn tinh thần trách nhiệm với hành tinh.

Gieo mầm công nghệ xanh, theo cách của người Nhật, không chỉ là mang đến thiết bị và kỹ thuật, mà còn là khơi dậy tư duy mới, xây dựng niềm tin và quan trọng hơn cả là cùng nhau kiến tạo tương lai. Một tương lai nơi người nông dân không chỉ sản xuất ra hạt gạo, mà còn là người đồng hành trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu toàn cầu.

Người dân là trung tâm - khí nhà kính là chỉ số

Trên cánh đồng Khó Ngoài, ruộng lúa vẫn xanh rì rào theo từng đợt gió, nhưng ở nơi ấy, người nông dân không chỉ làm ra hạt gạo mà còn đang trở thành những "nhà quan trắc khí hậu" không chuyên. Họ là trung tâm của một mô hình nông nghiệp mới, nơi mọi dữ liệu phát thải khí nhà kính được lấy từ chính bàn tay, mồ hôi, và nhịp sống của từng thửa ruộng.

Ngồi tựa dưới bóng râm tán tre cuối buổi lấy mẫu khí, bà Nguyễn Thị Nhi - người phụ nữ nông dân hơn 30 năm gắn bó với ruộng đồng kể lại: “Ban đầu nghe nói đến chuyện trồng lúa mà đo khí, rồi lại còn tính thành tiền bán cho nước ngoài, tôi tưởng người ta nói chơi. Nhưng rồi thấy chuyên gia Nhật về, hướng dẫn cách canh tác khô - ướt xen kẽ, tôi làm theo. Giờ thấy lúa chắc hạt, ít sâu bệnh mà lại tiết kiệm nước, tôi mới tin thật”.

Chính những người như bà Nhi, ông Thái, anh Khánh... là nhân tố then chốt của mô hình, họ là người trực tiếp áp dụng kỹ thuật tưới AWD, ghi chép nhật ký nước - phân - thuốc theo ngày, và phối hợp với đội kỹ thuật lấy mẫu khí định kỳ vào mỗi sáng thứ Năm. Trên mỗi ruộng thử nghiệm đều đặt các ống nhựa cao khoảng 60 cm, nối với túi thu khí và thiết bị phân tích. Dữ liệu từ đây được chuyển hóa thành những con số biểu hiện cụ thể của lượng metan (CH₄) và nitrous oxide (N₂O) phát thải - những “kẻ thủ phạm” chính gây ra hiệu ứng nhà kính từ canh tác lúa.

Điểm đặc biệt của mô hình này là thay đổi cách nhìn: thay vì coi phát thải là “phụ phẩm không kiểm soát được”, giờ đây khí nhà kính trở thành chỉ số đo lường chính thức có thể tính toán, theo dõi, và quy đổi thành tín chỉ các-bon. Và người nông dân, vốn quen với cân đong lúa, nay học cách “đong đếm” lượng khí nhà kính mà mình giúp cắt giảm.

Không chỉ là người thực hành, người dân còn là người truyền cảm hứng. Bà Nhi bảo: “Mấy chị em trong thôn giờ cứ rỉ tai nhau: sao ruộng nhà bà sạch bệnh thế, nước dùng ít mà lúa vẫn tốt thế? Tôi bảo: làm theo cách mới, vừa tiết kiệm vừa bảo vệ môi trường. Họ nghe mà cũng thấy hào hứng muốn thử”.

Theo cán bộ Trạm Dịch vụ nông nghiệp Ứng Hòa, chính sự chủ động và hưởng ứng từ phía người dân đã khiến mô hình đi từ thử nghiệm kỹ thuật thành phong trào cộng đồng. Đến nay, nhiều hộ khác ngoài mô hình 0,3 ha ban đầu đã đăng ký xin mở rộng diện tích theo hướng canh tác thông minh, giảm phát thải. Việc lấy mẫu khí, vốn là phần “vi mô” của mô hình, cũng dần trở nên quen thuộc trong sinh hoạt mùa vụ, như một phần của thói quen sản xuất mới.

Điều này phù hợp với định hướng chiến lược của ngành nông nghiệp: lấy nông dân làm trung tâm của quá trình chuyển đổi xanh. Bởi chỉ khi người dân chủ động thay đổi tư duy sản xuất từ “làm cho đủ ăn” sang “làm để xanh hơn, sạch hơn, và bán được nhiều hơn” - thì mọi chính sách, kỹ thuật và cơ chế tín chỉ các-bon mới có thể đi vào cuộc sống một cách thực chất và bền vững.

Với quyết tâm cao, xã Ứng Hòa đang từng bước đưa chuyển đổi số vào mọi phương tiện của đời sống. 

Hướng tới một nền nông nghiệp thông minh và hội nhập

Câu chuyện ở xã Ứng Hòa không chỉ dừng lại ở một mô hình thí điểm giảm phát thải, mà là cánh cửa mở ra một hướng đi lớn hơn - hướng tới một nền nông nghiệp bền vững, thông minh, xanh và hội nhập với các chuẩn mực toàn cầu.

Nông nghiệp Việt Nam từ lâu vốn được xây dựng trên nền tảng canh tác truyền thống, với quy mô nhỏ lẻ, lệ thuộc nhiều vào điều kiện tự nhiên. Tuy nhiên, trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt và các yêu cầu quốc tế về phát thải các-bon ngày một khắt khe, ngành nông nghiệp buộc phải bước vào một giai đoạn chuyển đổi toàn diện. Mô hình tại Ứng Hòa là bước đi đầu tiên để hiện thực hóa điều đó bắt đầu từ cây lúa, loại cây trồng phổ biến nhất, phát thải nhiều nhất, và cũng nhiều tiềm năng giảm phát thải nhất.

Theo đánh giá của Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Hà Nội, phương pháp canh tác thông minh như AWD không chỉ giúp tiết kiệm tài nguyên mà còn tạo điều kiện thuận lợi để tích hợp công nghệ số, hệ thống giám sát và các chỉ số định lượng môi trường. "Khi mọi hoạt động canh tác được ghi lại, được theo dõi và có thể chứng minh bằng dữ liệu, thì nông nghiệp mới thực sự bước sang trang mới minh bạch, truy xuất được nguồn gốc, và đủ điều kiện kết nối với thị trường quốc tế" - đại diện Chi cục nhấn mạnh!.

Hội nhập ở đây không còn là khẩu hiệu chung chung, mà bắt đầu bằng những con số cụ thể: bao nhiêu tấn CO₂ giảm được trên mỗi ha ruộng? Lượng metan phát thải trong mỗi vụ giảm được bao nhiêu phần trăm? Mỗi tấn thóc sạch tạo ra bao nhiêu tín chỉ các-bon? Và nông dân có thể bán tín chỉ đó cho ai, ở đâu, theo cơ chế nào?

Đó là lý do vì sao mô hình không chỉ gắn với công nghệ, mà còn đi kèm quy trình chứng nhận tín chỉ các-bon quốc tế điều kiện tiên quyết để bước chân vào thị trường tín chỉ đang bùng nổ trên thế giới. Ước tính mỗi tấn CO₂ tương đương được giảm phát thải sẽ có giá khoảng 50-60 USD, và trong tương lai gần, mức giá này có thể còn tăng hơn khi các quốc gia siết chặt cam kết giảm phát thải theo Thỏa thuận Paris.

Ứng Hòa - vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm của Thủ đô nhờ vậy đang trở thành một "phòng thí nghiệm xanh" cho chiến lược chuyển đổi ngành nông nghiệp. Nếu thành công, mô hình sẽ được nhân rộng không chỉ trong phạm vi xã mà còn lan ra các tỉnh Đồng bằng sông Hồng – nơi có điều kiện tự nhiên tương đồng, hệ thống thủy lợi thuận tiện và nền tảng cộng đồng nông thôn gắn bó.

“Chúng tôi không chỉ trồng lúa sạch để bán trong nước, mà còn muốn đưa tín chỉ khí sạch ra thế giới” - đồng chí Nguyễn Tiến Thiết, Bí thư Đảng ủy Ứng Hòa, khẳng định. Ông cho biết xã đang xây dựng kế hoạch cụ thể để mở rộng mô hình lên 5-10 ha trong 2 năm tới, tích hợp thêm khâu chế biến, bảo quản và kết nối thị trường tín chỉ các-bon thông qua các đối tác quốc tế. Từ đó phát triển hệ thống chuỗi liên kết, sản xuất - tiêu dùng bền vững.

Mục tiêu cuối cùng là xây dựng một chuỗi giá trị lúa gạo phát thải thấp - nơi người nông dân không chỉ làm ra sản phẩm, mà còn là chủ thể của hệ thống phát triển xanh, có quyền thương lượng, chia sẻ lợi ích và hướng đến sinh kế lâu dài.

Hành trình dài - nhưng đầy kỳ vọng

Không ai kỳ vọng một mô hình thí điểm nhỏ bé có thể ngay lập tức thay đổi cục diện của ngành nông nghiệp Việt Nam. Nhưng từ những ô ruộng 0,3 ha ở cánh đồng Khó Ngoài, thôn Giang Triều - nơi bắt đầu hành trình “trồng lúa để gặt tín chỉ khí sạch”, một tương lai mới cho nông dân Ứng Hòa đang dần hình thành, vững chãi mà khiêm nhường.

Hành trình ấy chắc chắn còn dài. Bởi để có được một “mùa lúa cac-bon thấp” thực thụ, không chỉ cần kỹ thuật tiên tiến, thiết bị đo khí hiện đại hay các hợp đồng mua bán tín chỉ quốc tế, mà còn cần sự thay đổi căn bản trong tư duy sản xuất của người nông dân. Đó là hành trình từ chỗ trồng để ăn – sang trồng để xanh, để sạch, để tính toán được từng đơn vị phát thải, từng xu tín chỉ, từng bước hội nhập vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Chưa kể, việc xây dựng hệ thống giám sát, kiểm đếm và chứng nhận tín chỉ các-bon theo tiêu chuẩn quốc tế là một quy trình phức tạp, đòi hỏi tính chính xác, minh bạch và có sự phối hợp chặt chẽ giữa địa phương, doanh nghiệp và các tổ chức độc lập. Đó là một hệ sinh thái hoàn toàn mới mẻ với đại đa số các địa phương nông thôn – nơi mà việc ghi chép nhật ký đồng ruộng còn đang dần trở thành thói quen.

Tuy vậy, điều đáng mừng là niềm tin đã bắt đầu được gieo mầm – từ những ánh mắt tin tưởng của người dân, sự cam kết từ phía doanh nghiệp quốc tế, đến quyết tâm chính trị của chính quyền địa phương. "Chúng tôi không làm cho xong mô hình. Chúng tôi làm để thấy được một con đường đi mới – một con đường mà người nông dân vẫn giữ vai trò trung tâm, nhưng sản phẩm của họ không chỉ là thóc gạo, mà là tín chỉ xanh, là tương lai bền vững", ông Nguyễn Văn Quỳnh – đại diện HTX nông nghiệp xã Ứng Hòa, chia sẻ.

Trong tương lai gần, Ứng Hòa sẽ không còn chỉ là một điểm sáng nhỏ lẻ, mà có thể trở thành hạt nhân của vùng sản xuất nông nghiệp các-bon thấp tại miền Bắc, nơi hội tụ giữa truyền thống canh tác lâu đời và các giải pháp công nghệ hiện đại. Mỗi hecta ruộng lúa áp dụng thành công mô hình giảm phát thải sẽ không chỉ đóng góp vào mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, mà còn là một mắt xích quan trọng trong chiến lược thực hiện cam kết “Net Zero vào năm 2050” của Chính phủ Việt Nam tại COP26.

Và xa hơn, mô hình này có thể là gợi mở cho hàng triệu hộ nông dân trên khắp cả nước những người đã quen sống với ruộng đồng, nay có thêm lý do để làm nông nghiệp tử tế, có trách nhiệm và có thu nhập cao hơn nhờ bán... khí sạch.

Ở một góc nhìn đầy hy vọng, chính những người nông dân Ứng Hòa hôm nay sẽ là thế hệ tiên phong âm thầm nhưng vững chắc trong công cuộc “xanh hóa” nền nông nghiệp Việt Nam. Một hành trình dài, với vô vàn thách thức phía trước, nhưng cũng đầy hứa hẹn - như chính cách mà từng bông lúa trổ bông trên mảnh ruộng đầy nắng gió, mang theo mùi hương của đất trời và một niềm tin mới.

Giữa những thách thức về biến đổi khí hậu, khủng hoảng môi trường và đòi hỏi hội nhập, mô hình trồng lúa giảm phát thải tại Ứng Hòa là minh chứng rõ ràng cho câu chuyện “nghĩ lớn từ điều nhỏ”. Một mô hình thí điểm, một sự hợp tác quốc tế, một niềm tin mới đang nảy mầm để người nông dân có thể vững bước trên cánh đồng xanh, giữa một tương lai đầy hứa hẹn.

Nguyễn Thị Tình

Giám đốc Trung tâm Dịch vụ Nông nghiệp Ứng Hoà