Bài 1: 15 năm đồng hành cùng phụ nữ: Cuộc vận động “Xây dựng gia đình 5 không, 3 sạch” để lại dấu ấn bền vững

Sau 15 năm triển khai, Cuộc vận động “Xây dựng gia đình 5 không, 3 sạch” đã trở thành phong trào sâu rộng, đi vào từng mái ấm, từng thôn xóm, góp phần quan trọng vào xây dựng nông thôn mới và vun đắp giá trị gia đình Việt Nam. Những con số ấn tượng cùng những gương sáng từ cơ sở không chỉ minh chứng cho sức sống bền bỉ của phong trào, mà còn mở ra tầm nhìn mới: từ “5 không” sang “5 có”, hướng tới một xã hội phát triển bền vững, hạnh phúc và nhân văn.

Đây là sự kiện nằm trong chuỗi hoạt động hướng tới kỷ niệm 95 năm Ngày thành lập Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam (20-10-1930 / 20-10-2025).

Từ khẩu hiệu giản dị đến phong trào sâu rộng toàn quốc

Cách đây 15 năm, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam đã khởi xướng Cuộc vận động “Xây dựng gia đình 5 không, 3 sạch”. Ban đầu, không ít người còn nghi ngại: liệu một khẩu hiệu ngắn gọn có thể thực sự đi vào đời sống? Nhưng giờ đây, nhìn lại hành trình 2010-2025, có thể khẳng định: phong trào không chỉ bén rễ trong từng mái ấm, từng ngõ xóm, mà còn trở thành một nội dung trọng tâm trong xây dựng nông thôn mới và vun đắp hạnh phúc gia đình Việt Nam.

“5 không” gồm: Không đói nghèo; Không vi phạm pháp luật và tệ nạn xã hội; Không bạo lực gia đình; Không có trẻ suy dinh dưỡng và bỏ học; Không vi phạm chính sách dân số. “3 sạch” là: Sạch nhà, Sạch bếp, Sạch ngõ. Sự ngắn gọn, dễ nhớ nhưng bao hàm những mục tiêu căn cốt đã giúp cuộc vận động được đón nhận và nhân rộng.

Phát biểu khai mạc Hội nghị tổng kết, đồng chí Nguyễn Thị Tuyến, Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, nhấn mạnh: “Sau 15 năm triển khai, Cuộc vận động Xây dựng gia đình 5 không, 3 sạch đã trở thành phong trào sâu rộng, đi vào từng mái ấm, từng thôn xóm, tạo chuyển biến rõ nét trong mỗi gia đình, lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng. Các tiêu chí của cuộc vận động không dừng lại ở khẩu hiệu, mà đã được cụ thể hóa bằng các mô hình, công trình, phần việc cụ thể, thiết thực, phù hợp với điều kiện của từng địa phương, vùng miền”.

Đồng chí Nguyễn Thị Tuyến, Phó chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam 

Từ những việc làm nhỏ bé như trồng hoa ven đường, gom rác thải, xây dựng mái ấm tình thương, tổ chức lớp kỹ năng gia đình tại thôn bản…, phong trào đã góp phần giúp hơn 130 nghìn hộ nghèo do phụ nữ làm chủ thoát nghèo, tạo dựng hàng vạn tuyến đường tự quản, đưa “5 không, 3 sạch” trở thành thước đo văn hóa gia đình.

Đặc biệt, từ năm 2016, khi Thủ tướng Chính phủ đưa Cuộc vận động vào Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, phong trào đã có bước chuyển mình mạnh mẽ, gắn chặt với đời sống xã hội. Giai đoạn 2021–2025, nhiều sáng kiến sáng tạo ra đời, hơn 18.000 công trình, phần việc tham gia xây dựng nông thôn mới được hoàn thành, cùng 10.000 mô hình bảo vệ môi trường thích ứng biến đổi khí hậu. Hàng triệu phụ nữ được hỗ trợ an sinh, tiếp cận bảo hiểm y tế, hàng vạn lớp truyền thông, tập huấn giúp nâng cao kỹ năng sống, khởi nghiệp, phát triển kinh tế. Điểm nhấn của 15 năm chính là các mô hình: “Ngôi nhà 3 sạch” ngăn nắp, ấm áp; “Tuyến đường hoa” rực rỡ thay thế bãi rác, cỏ dại; “Phụ nữ sống xanh”, “Biến rác thải thành tiền” vừa bảo vệ môi trường vừa gây quỹ hỗ trợ hội viên; “Ngôi nhà an toàn cho phụ nữ và trẻ em” trở thành điểm tựa vững chắc cho những mảnh đời yếu thế. Những mô hình này đã làm nên diện mạo nông thôn văn minh, thân thiện, đoàn kết và giàu bản sắc.

Con số biết nói và những gương sáng từ cơ sở

Một phong trào chỉ thực sự bền vững khi được minh chứng bằng kết quả cụ thể. Sau 15 năm triển khai, Cuộc vận động “Xây dựng gia đình 5 không, 3 sạch” đã góp phần trực tiếp hoàn thành 11/19 tiêu chí nông thôn mới, khẳng định vai trò then chốt của phụ nữ trong phát triển cộng đồng. Hơn 210.250 hộ thoát nghèo, góp phần quan trọng trong công cuộc giảm nghèo bền vững. 519.000 lao động nữ được giới thiệu việc làm, trong đó gần 490.000 có việc làm ổn định. 666 hợp tác xã, 838 tổ hợp tác do phụ nữ tham gia quản lý được thành lập. Hơn 13.500 mái ấm tình thương được xây dựng, sửa chữa; 193 tỷ đồng ủng hộ Quỹ Vì người nghèo; trên 285 tỷ đồng hỗ trợ đồng bào thiên tai, hoạn nạn. Hội Phụ nữ quản lý 180 nghìn tỷ đồng dư nợ tín dụng chính sách, hỗ trợ 2,8 triệu hộ gia đình - con số cao nhất trong các tổ chức chính trị - xã hội. Phụ nữ cả nước hiến 5,6 triệu m² đất, trồng trên 27.000 km đường hoa, triển khai hơn 10.000 mô hình bảo vệ môi trường. Đằng sau những con số là những câu chuyện đầy cảm hứng từ cơ sở, nơi phong trào được triển khai sáng tạo và giàu tình người.

Ở xã Bạch Xa (Tuyên Quang), hội viên phụ nữ đã hiến 820 m² đất làm nhà văn hóa, đường bê tông, trồng 3.800 m đường hoa, xây dựng 68 công trình vệ sinh, lắp đặt 25 bể chứa vỏ thuốc bảo vệ thực vật, gắn biển 20 hộ “Nhà sạch - Vườn đẹp”. Đặc biệt, trong giải phóng mặt bằng tuyến cao tốc Tuyên Quang - Hà Giang, 120 hội viên tự nguyện di dời nhà cửa, mồ mả, góp hàng trăm ngày công, không để phát sinh khiếu kiện, góp phần quan trọng vào tiến độ dự án trọng điểm quốc gia.

Tại Bắc Ninh, mô hình “Làm cha mẹ cho phát triển toàn diện trẻ thơ” đã thu hút hàng ngàn cha mẹ tham gia, trong đó có gần 30% là nam giới. Thông qua sinh hoạt chuyên đề, cha mẹ được nâng cao kỹ năng chăm sóc, giáo dục con, giảm bạo lực gia đình và tăng sự gắn kết. Đây là minh chứng rõ ràng cho sự lan tỏa của phong trào, khi hướng tới cả bình đẳng giới và sự phát triển toàn diện của trẻ em.

Các đại biểu tham dự Hội nghị sáng 2/10

Trong lực lượng Công an nhân dân, Chương trình “Mẹ đỡ đầu” được triển khai từ năm 2022 đã trở thành điểm tựa cho hàng nghìn trẻ em mồ côi. Sau gần 4 năm, các cấp Hội Phụ nữ Công an đã nhận đỡ đầu 1.851 trẻ em mồ côi, trong đó có hơn 300 em mồ côi cả cha lẫn mẹ, nhiều em thuộc dân tộc thiểu số hoặc đang mắc bệnh hiểm nghèo. Mỗi cháu được hỗ trợ từ 300 nghìn đến 1,5 triệu đồng/tháng cùng nhiều hình thức chăm sóc khác: học bổng, bảo hiểm y tế, tư vấn tâm lý, rèn kỹ năng sống. Đáng chú ý, chỉ trong thời gian ngắn, chương trình đã huy động được 24,6 tỷ đồng từ nguồn lực cán bộ, hội viên. Không chỉ dừng lại ở hỗ trợ vật chất, các “mẹ công an” còn xây dựng “Căn nhà mơ ước”, tổ chức “Trại hè yêu thương”, tạo cơ hội học tập, rèn luyện và bồi dưỡng nhân cách cho các con.

Tại Khánh Hòa, Hội LHPN tỉnh đã gắn chặt Đề án 938 với phong trào “5 không, 3 sạch”, hình thành mạng lưới 480 địa chỉ tin cậy cộng đồng và hơn 500 câu lạc bộ giáo dục cha mẹ, phòng chống bạo lực gia đình, xâm hại trẻ em. Hàng trăm vụ việc liên quan đến phụ nữ và trẻ em được can thiệp kịp thời, bảo vệ quyền lợi chính đáng của nạn nhân. Song song với đó, công tác truyền thông được đổi mới mạnh mẽ: từ tọa đàm, hội thi, sân khấu hóa đến các sự kiện lớn như Lễ hội Áo dài phố biển Nha Trang, Liên hoan dân vũ, chạy vì cộng đồng… thu hút hàng chục nghìn người tham gia, lan tỏa hình ảnh người phụ nữ tự tin, năng động. Đặc biệt, Chương trình “Mẹ đỡ đầu” tại Khánh Hòa đã nhận được sự đồng hành của nhiều tổ chức, cá nhân, góp phần chăm sóc cho hàng trăm trẻ mồ côi sau dịch Covid-19, để các em có thêm điểm tựa vững chắc trong cuộc sống.

Từ miền núi Bạch Xa, đồng bằng Bắc Ninh đến lực lượng Công an nhân dân và phụ nữ Khánh Hòa, những con số, công trình, mô hình và gương sáng đã tạo nên bức tranh sinh động, khẳng định sức sống mạnh mẽ của phong trào. Mỗi địa phương, mỗi ngành có cách làm khác nhau, nhưng đều gặp nhau ở điểm chung: lấy tình yêu thương và sự sẻ chia làm động lực, lấy sự đổi mới sáng tạo làm phương châm hành động.

Các cấp Hội tiếp tục củng cố và phát triển mạng lưới các mô hình, câu lạc bộ nhằm vận động, hỗ trợ phụ nữ chủ động giải quyết các vấn đề xã hội, cụ thể: Hơn 5.000 mô hình giáo dục cha mẹ được thành lập; 2.026 câu lạc bộ "Thủ lĩnh của sự thay đổi" được thành lập, hỗ trợ 21.535 trẻ em vị thành niên được trang bị kiến thức, kỹ năng về luật pháp, kỹ năng sống, giáo dục giới tính, chăm sóc sức khỏe sinh sản, kỹ năng bảo vệ bản thân, an toàn trên không gian mạng, phòng chống bạo lực học đường, hướng nghiệp…

Tầm nhìn mới: Từ “5 không, 3 sạch” đến “5 có, 3 sạch”

Mười lăm năm qua, Cuộc vận động “Xây dựng gia đình 5 không, 3 sạch” đã để lại những dấu ấn bền vững trong từng mái ấm, từng cộng đồng. Nhưng thời gian không ngừng vận động, xã hội bước vào giai đoạn phát triển mới với nhiều cơ hội và cũng không ít thách thức: đô thị hóa nhanh chóng, biến đổi khí hậu ngày càng khắc nghiệt, sự phát triển của công nghệ số thay đổi lối sống, cấu trúc gia đình có nhiều biến động. Trước bối cảnh đó, việc nâng cấp nội hàm phong trào là yêu cầu tất yếu để Cuộc vận động tiếp tục giữ vai trò nòng cốt, đồng hành cùng sự phát triển của đất nước.

Từ sau năm 2025, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam xác định chuyển từ “5 không, 3 sạch” sang “5 có, 3 sạch”. Nếu “5 không” là chặn đứng những nguy cơ, những điều tiêu cực, thì “5 có” lại hướng tới khẳng định giá trị, vun đắp những điều tích cực và bền vững cho gia đình Việt Nam trong giai đoạn mới.

Cụ thể, “5 có” gồm: (1) Có nhà ở an toàn, bền vững, không chỉ là chỗ che mưa, che nắng, mà là tổ ấm vững chắc trước thiên tai, biến đổi khí hậu, là nơi gìn giữ và nuôi dưỡng hạnh phúc. (2) Có sinh kế, thu nhập ổn định để mỗi phụ nữ, mỗi gia đình đều tự chủ kinh tế, không ai bị bỏ lại phía sau trong tiến trình phát triển. (3) Có kiến thức, kỹ năng sống để phụ nữ và các thành viên gia đình tự tin thích ứng với kỷ nguyên số, nâng cao năng lực tự bảo vệ, tự khẳng định mình. (4) Có môi trường sống an toàn, trong lành bởi một mái ấm hạnh phúc chỉ thật sự bền lâu khi được nuôi dưỡng trong môi trường không ô nhiễm, không bạo lực, không định kiến. (5) Có tình yêu thương, bình đẳng trong gia đình, nền tảng của sự gắn kết, là cội rễ để nuôi dưỡng nhân cách, hạnh phúc và sự phát triển toàn diện của thế hệ tương lai.

Nếu “5 không” là bước khởi đầu giúp hàng triệu gia đình vượt qua nghèo đói, bạo lực, bất công, thì “5 có” chính là lời khẳng định hướng đến một chuẩn mực mới của gia đình Việt Nam hiện đại: hạnh phúc, bình đẳng, giàu tình yêu thương, chủ động thích ứng trước những biến động của thời đại.

Việc điều chỉnh nội hàm không chỉ là sự thay đổi về khẩu hiệu, mà là bước tiến chiến lược phù hợp với xu thế phát triển đất nước. Trong giai đoạn 2026-2035, Việt Nam đặt mục tiêu phát triển nhanh và bền vững, gắn với kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi số toàn diện. Để đạt được điều đó, phụ nữ và gia đình, tế bào của xã hội phải là nơi khởi phát, nơi lan tỏa giá trị sống mới.

Đặc biệt, “5 có, 3 sạch” cũng đồng hành cùng nỗ lực giữ gìn và phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ hội nhập. Đó là sự kết hợp giữa truyền thống “kính trên nhường dưới, vợ chồng hòa thuận, con cái hiếu thảo” với những giá trị hiện đại như bình đẳng giới, an toàn, sáng tạo, hội nhập quốc tế.

Phát biểu tại hội nghị, đồng chí Nguyễn Thị Tuyến nhấn mạnh: “Cuộc vận động trong giai đoạn mới không chỉ dừng lại ở việc vận động phụ nữ thực hiện, mà phải trở thành phong trào của toàn xã hội, nơi mỗi người đều có trách nhiệm vun đắp và giữ gìn hạnh phúc gia đình, xây dựng cộng đồng văn minh, nhân ái”.

Đó chính là tầm nhìn mới, một cuộc vận động không chỉ thuộc về phụ nữ, mà của toàn dân; không chỉ tạo nên những gia đình “không thiếu cái này, cái kia”, mà hướng tới những gia đình “có đủ” yêu thương, tri thức, kinh tế, môi trường và sự bình đẳng, nền tảng cho một Việt Nam phát triển phồn vinh, hạnh phúc.

Mười lăm năm một chặng đường, cuộc vận động “Xây dựng gia đình 5 không, 3 sạch” đã chứng minh sức sống bền bỉ và giá trị nhân văn sâu sắc, khẳng định vai trò tiên phong của phụ nữ trong xây dựng nông thôn mới và vun đắp hạnh phúc gia đình Việt Nam. Nhưng hành trình ấy chưa dừng lại: phía trước là tầm nhìn mới “5 có, 3 sạch”, gắn liền với khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc.

Trong kỳ 2 của loạt bài, Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường sẽ tiếp tục gửi đến bạn đọc những câu chuyện lay động lòng người từ Đề án 938 và Chương trình “Mẹ đỡ đầu”, sáng kiến nhân văn đã kết nối hàng chục nghìn “mẹ” với hàng vạn trẻ mồ côi trên khắp mọi miền Tổ quốc. Xin mời quý độc giả đón đọc để cùng cảm nhận sâu sắc hơn tinh thần sẻ chia, yêu thương và trách nhiệm cộng đồng mà phụ nữ Việt Nam đang lan tỏa.