Khu bảo tồn thiên nhiên Bát Xát (Lào Cai) – “lá phổi xanh” nơi biên cương Tổ quốc – đang được bảo vệ và gìn giữ bằng những nỗ lực bền bỉ của lực lượng kiểm lâm và cộng đồng địa phương. Không chỉ là vùng rừng giàu đa dạng sinh học, Bát Xát còn mang khát vọng phát triển du lịch sinh thái gắn với bảo tồn, mở ra hướng đi bền vững cho môi trường và sinh kế người dân.
LTS: Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, thiên tai, suy thoái môi trường và suy giảm đa dạng sinh học đang trở thành những thách thức toàn cầu. Việc bảo vệ và phát triển rừng gắn với bảo tồn đa dạng sinh học không chỉ là trách nhiệm của một ngành, mà là sự lựa chọn chiến lược của Quốc gia. Việt Nam, với hệ thống rừng đặc dụng, phòng hộ và các vườn Quốc gia trải dài từ Bắc tới Nam, đang nắm giữ một kho tàng thiên nhiên vô giá.
Tuyến bài “Giữ rừng và bảo tồn đa dạng sinh học - nền tảng phát triển bền vững” trên Tạp chí điện tử Nông nghiệp và Môi trường sẽ phản ánh những nỗ lực, kết quả, thách thức trong công cuộc giữ rừng, phát triển rừng, bảo tồn và đa dạng sinh học của lực lượng Kiểm lâm và các vườn Quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên, rừng phòng hộ tiêu biểu của đất nước. Qua đó, tôn vinh vai trò của rừng trong việc phòng hộ đầu nguồn, điều hòa khí hậu, duy trì sự sống và sinh kế cộng đồng. Đồng thời khẳng định quyết tâm của Việt Nam trên con đường phát triển xanh, hài hòa với thiên nhiên.
Kỳ quan xanh giữa dãy Hoàng Liên
Nằm ở phía Tây Bắc của tỉnh Lào Cai, sát đường biên giới Việt – Trung, Khu Bảo tồn thiên nhiên (BTTN) Bát Xát trải rộng trên diện tích 18.653 ha, trong đó hơn 16.900 ha là rừng tự nhiên. Đây được coi là “kho báu xanh” với hệ sinh thái rừng đặc trưng của vùng núi cao Hoàng Liên Sơn, hội tụ cả sự phong phú về tài nguyên đa dạng sinh học lẫn những giá trị văn hóa bản địa đặc sắc của các dân tộc vùng cao.
Ông Ngô Kiên Trung – Trưởng ban Ban quản lý Khu BTTN Bát Xát cho biết: Rừng Bát Xát không chỉ là nơi cư trú của nhiều loài động thực vật quý hiếm, mà còn đóng vai trò then chốt trong điều tiết khí hậu, bảo vệ đất, nguồn nước, đồng thời góp phần bảo đảm an ninh sinh thái vùng biên. Với vị trí chiến lược, rừng ở đây còn gắn bó mật thiết với đời sống sản xuất, văn hóa và tín ngưỡng của đồng bào các dân tộc như Dao, H’Mông, Hà Nhì, Giáy…
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu, gia tăng áp lực phát triển kinh tế – xã hội, công tác bảo tồn thiên nhiên ở Bát Xát vừa là trách nhiệm, vừa là thách thức lớn.
Những nỗ lực bền bỉ để bảo vệ rừng
Năm 2025, Ban Quản lý Khu BTTN Bát Xát triển khai nhiều biện pháp đồng bộ nhằm quản lý, bảo vệ rừng và bảo tồn đa dạng sinh học. Với đặc thù địa bàn rộng, địa hình hiểm trở, đơn vị đã phối hợp chặt chẽ với 32 cộng đồng thôn bản, duy trì 280 lượt tuần tra rừng, hàng trăm buổi kiểm tra định kỳ và đột xuất. Nhờ đó, nhiều hành vi xâm hại rừng được phát hiện và ngăn chặn kịp thời, góp phần giữ vững diện tích và chất lượng rừng.
Đặc biệt, công tác phòng cháy chữa cháy rừng (PCCCR) được xác định là nhiệm vụ trọng tâm. Trên cơ sở bản đồ phân vùng trọng điểm cháy, 13 khu vực nguy cơ cao (tổng diện tích gần 7.800 ha) đã được khoanh định rõ ràng. Trong mùa khô hanh, các tổ đội PCCCR tại cơ sở thường xuyên trực gác, sẵn sàng ứng phó. Trang thiết bị, dụng cụ như máy thổi gió, máy cắt phát thực bì, bình dập lửa… được trang bị tương đối đầy đủ. Nhờ vậy, nhiều năm qua, trên địa bàn không xảy ra cháy rừng lớn.
Gắn bảo tồn với cộng đồng
Một trong những điểm sáng trong công tác quản lý của Khu BTTN Bát Xát là chú trọng giáo dục môi trường và nâng cao nhận thức cộng đồng. Hơn 60 buổi tuyên truyền về Luật Lâm nghiệp, đa dạng sinh học, bảo vệ động thực vật nguy cấp, quý hiếm đã được tổ chức tại các thôn bản.
Đáng chú ý, các chương trình sáng tạo như cuộc thi “Rung chuông vàng” về kiến thức lâm nghiệp trong trường học đã thu hút gần 2.000 học sinh tham gia. Đây là cách làm hiệu quả, gieo mầm ý thức bảo tồn ngay từ thế hệ trẻ, góp phần hình thành văn hóa “yêu rừng” bền vững trong cộng đồng.
Ngoài ra, Ban Quản lý còn phối hợp với lực lượng kiểm lâm, công an, bộ đội biên phòng để tuần tra liên ngành, bảo vệ rừng biên giới. Việc kết hợp giữa quản lý nhà nước với tự quản cộng đồng đang chứng tỏ hiệu quả rõ rệt, tạo nên “lá chắn xanh” nhiều tầng, nhiều lớp.
Những khó khăn chưa dễ vượt qua
Dù đạt nhiều kết quả tích cực, công tác bảo tồn ở Bát Xát vẫn đối mặt không ít thách thức.
Thứ nhất, địa hình núi cao hiểm trở khiến việc tuần tra, kiểm soát gặp nhiều khó khăn, tốn kém nhân lực, phương tiện.
Thứ hai, áp lực sinh kế của đồng bào dân tộc vùng lõi và vùng đệm vẫn còn lớn. Một bộ phận người dân còn phụ thuộc vào rừng để khai thác củi, gỗ, lâm sản ngoài gỗ. Điều này tiềm ẩn nguy cơ tái diễn các hành vi vi phạm.
Thứ ba, biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan, mùa khô kéo dài, nắng nóng gay gắt, làm tăng nguy cơ cháy rừng.
Ngoài ra, hạn chế về trình độ tiếng phổ thông và hiểu biết pháp luật của người dân cũng là rào cản trong công tác tuyên truyền, vận động.
Hướng tới phát triển bền vững: Du lịch sinh thái gắn với bảo tồn
Để tạo nguồn lực lâu dài cho bảo tồn, Khu BTTN Bát Xát đã được UBND tỉnh Lào Cai phê duyệt Đề án phát triển du lịch sinh thái giai đoạn 2025–2030. Theo đó, rừng Bát Xát sẽ không chỉ là “vùng cấm khai thác”, mà trở thành không gian trải nghiệm, khám phá thiên nhiên, gắn với bản sắc văn hóa địa phương.
Các tuyến du lịch sinh thái, trekking, nghiên cứu khoa học… sẽ được phát triển trên nguyên tắc “không đánh đổi môi trường lấy lợi ích ngắn hạn”. Khi người dân địa phương được tham gia và hưởng lợi từ dịch vụ du lịch sinh thái, họ sẽ có thêm động lực để bảo vệ rừng. Đây là mô hình bảo tồn dựa vào cộng đồng – một xu hướng được nhiều quốc gia áp dụng thành công.
Ý nghĩa vượt ra ngoài một khu bảo tồn
Những nỗ lực ở Bát Xát không chỉ có giá trị đối với riêng địa phương mà còn góp phần thực hiện chiến lược quốc gia về đa dạng sinh học đến năm 2030, tầm nhìn 2050, cũng như các cam kết quốc tế về ứng phó biến đổi khí hậu.
Việc giữ gìn rừng Bát Xát đồng nghĩa với việc bảo vệ nguồn gen quý hiếm, duy trì cân bằng sinh thái, góp phần điều hòa khí hậu, chống xói mòn đất, bảo vệ nguồn nước cho hạ du. Đồng thời, đây còn là “lá chắn xanh” bảo vệ vùng biên cương Tổ quốc, gắn kết với nhiệm vụ an ninh quốc phòng.
Từ thực tiễn Bát Xát, có thể khẳng định: bảo tồn thiên nhiên không chỉ là trách nhiệm của một cơ quan quản lý, mà cần sự chung tay của cả cộng đồng. Khi mỗi người dân vùng biên coi rừng là tài sản, là sinh kế, là văn hóa của mình, thì rừng mới thực sự được bảo vệ bền vững.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu, câu chuyện Bát Xát mang thông điệp sâu sắc: giữ rừng hôm nay chính là giữ tương lai cho mai sau.
Bài 5: Giữ rừng Tam Đảo - Tam Dương: Gian nan nhưng quyết tâm không lùi bước
>>>>>> Xin vui lòng xem thêm:
- Bài 3: Nhiều thách thức trong giữ rừng ở Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Huống
- Kiểm lâm Sa Pa - Quản lý và phát triển rừng gắn với sinh kế người dân
- Kiểm lâm Bát Xát giữ vững lá chắn xanh nơi cửa ngõ biên giới
Tháng 10/2025 khép lại với một kết quả đáng ghi nhận, trên địa bàn Tam Đảo – Tam Dương (Phú Thọ) không xảy ra cháy rừng, cũng không phát hiện vụ vi phạm mới nào về quản lý, bảo vệ rừng. Nhưng đằng sau những con số ấy là vô vàn gian nan, từ việc bám rừng, tuần tra ngày đêm cho tới đối diện áp lực sinh kế của bà con vùng đệm.
Giữa đại ngàn miền Tây Nghệ An, Khu bảo tồn thiên nhiên (BTTN) Pù Huống không chỉ là “lá phổi xanh” điều hòa khí hậu, mà còn là mái nhà của hàng trăm loài động thực vật quý hiếm. Thế nhưng, giữ rừng chưa bao giờ là chuyện dễ dàng. Từ những bước chân tuần tra xuyên đêm, nỗi lo “giặc lửa” mùa khô, cho đến áp lực mưu sinh của bà con vùng giáp ranh,… tất cả đang thử thách sự bền bỉ của lực lượng kiểm lâm nơi đây. “Nếu buông lỏng, rừng sẽ mất ngay”, ông Võ Minh Sơn - Giám đốc Ban quản lý Khu BTTN Pù Huống, khẳng định.
Vườn Quốc gia Xuân Sơn, nằm trên ranh giới giữa tỉnh Phú Thọ và Sơn La, không chỉ là “kho báu xanh” giàu đa dạng sinh học mà còn là minh chứng sống động cho nỗ lực hài hòa giữa bảo tồn thiên nhiên và phát triển sinh kế cộng đồng. Với hệ sinh thái rừng nhiệt đới - á nhiệt đới phong phú, nơi đây đang từng bước trở thành hình mẫu về quản lý bền vững, vừa gìn giữ di sản, vừa mở ra cơ hội phát triển kinh tế, du lịch sinh thái cho người dân địa phương.
Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng (Quảng Trị) - Di sản thiên nhiên thế giới được UNESCO hai lần vinh danh - đang tiếp tục khẳng định vị thế bằng việc triển khai nhiều hoạt động thiết thực, hướng tới đạt chuẩn “Danh lục Xanh” (Green List) do Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) khởi xướng. Đây là một trong những chuẩn mực cao nhất về quản lý khu bảo tồn, được quốc tế công nhận.
Tại Trung tâm Bảo tồn Động vật hoang dã Việt Nam, những cá thể động vật không thể trở lại với môi trường tự nhiên đã trở thành những "đại sứ giáo dục”, nâng cao nhận thức cộng đồng về công tác bảo vệ và bảo tồn động vật hoang dã.
Vườn Quốc gia Hoàng Liên - “nóc nhà Đông Dương” không chỉ nổi tiếng với đỉnh Fansipan, mà còn được coi là một trong những trung tâm đa dạng sinh học bậc nhất Việt Nam và khu vực. Với hàng nghìn loài động, thực vật quý hiếm, nơi đây đang đứng trước cả cơ hội và thách thức lớn trong công cuộc phát triển rừng, bảo tồn đa dạng sinh học gắn với sinh kế cộng đồng và phát triển bền vững.
