Giữa đại ngàn miền Tây Nghệ An, Khu bảo tồn thiên nhiên (BTTN) Pù Huống không chỉ là “lá phổi xanh” điều hòa khí hậu, mà còn là mái nhà của hàng trăm loài động thực vật quý hiếm. Thế nhưng, giữ rừng chưa bao giờ là chuyện dễ dàng. Từ những bước chân tuần tra xuyên đêm, nỗi lo “giặc lửa” mùa khô, cho đến áp lực mưu sinh của bà con vùng giáp ranh,… tất cả đang thử thách sự bền bỉ của lực lượng kiểm lâm nơi đây. “Nếu buông lỏng, rừng sẽ mất ngay”, ông Võ Minh Sơn - Giám đốc Ban quản lý Khu BTTN Pù Huống, khẳng định.
LTS: Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, thiên tai, suy thoái môi trường và suy giảm đa dạng sinh học đang trở thành những thách thức toàn cầu. Việc bảo vệ và phát triển rừng gắn với bảo tồn đa dạng sinh học không chỉ là trách nhiệm của một ngành, mà là sự lựa chọn chiến lược của Quốc gia. Việt Nam, với hệ thống rừng đặc dụng, phòng hộ và các vườn Quốc gia trải dài từ Bắc tới Nam, đang nắm giữ một kho tàng thiên nhiên vô giá.
Tuyến bài “Giữ rừng và bảo tồn đa dạng sinh học - nền tảng phát triển bền vững” trên Tạp chí điện tử Nông nghiệp và Môi trường sẽ phản ánh những nỗ lực, kết quả và thách thức trong công cuộc giữ rừng, phát triển rừng, bảo tồn và đa dạng sinh học tại các vườn Quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên và rừng phòng hộ tiêu biểu của đất nước. Qua đó, tôn vinh vai trò của rừng trong việc phòng hộ đầu nguồn, điều hòa khí hậu, duy trì sự sống và sinh kế cộng đồng. Đồng thời khẳng định quyết tâm của Việt Nam trên con đường phát triển xanh, hài hòa với thiên nhiên.
Khi những cơn mưa tháng Bảy vừa dứt, con đường dẫn vào Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Huống vẫn còn nhão nhoét bùn đất. Xen lẫn tiếng ve sầu mùa hạ là âm thanh lách cách của những đôi dép bộ đội sũng nước, theo nhịp bước của cán bộ kiểm lâm đang trở về sau chuyến tuần tra dài ngày. Cuộc sống nơi đây giản dị, nhưng luôn thường trực sự căng thẳng trước những hiểm nguy từ nạn khai thác gỗ trái phép, cháy rừng bất ngờ hay những đường dây săn bắt thú rừng.
“Giữ rừng Pù Huống không phải là chuyện một ngày, một tháng, mà là cuộc chiến trường kỳ. Chúng tôi xác định, nếu buông lỏng, rừng sẽ mất ngay, động vật quý sẽ biến mất ngay”, ông Võ Minh Sơn - Giám đốc BQL Khu BTTN Pù Huống, chia sẻ. Giọng ông trầm nhưng rắn rỏi, phản ánh tinh thần quyết tâm của cả tập thể.
Pù Huống - “lá phổi xanh” rộng lớn của miền Tây Nghệ An, không chỉ có giá trị về đa dạng sinh học mà còn là vành đai phòng hộ quan trọng, bảo vệ nguồn nước và sinh kế cho hàng chục nghìn hộ dân vùng hạ lưu. Nhưng giữ được rừng, giữa muôn vàn áp lực từ sinh kế, từ lợi ích ngắn hạn, là thách thức không hề nhỏ.
Kỷ luật hành chính – nền tảng cho công tác giữ rừng
Một buổi sáng đầu tuần, tại hội trường của BQL Khu BTTN, những cán bộ kiểm lâm ngồi ngay ngắn, chăm chú nghe phổ biến quy chế mới về quản lý văn bản điện tử. Không khí tưởng chừng khô khan ấy lại phản ánh một nền tảng quan trọng: kỷ luật hành chính.
Trong tháng 7/2025, Ban quản lý đã tổ chức nhiều cuộc họp, hội nghị, từ sơ kết công tác 6 tháng đầu năm đến triển khai kế hoạch tháng tiếp theo. Các văn bản chỉ đạo được số hóa, quản lý qua hệ thống điện tử, hạn chế tình trạng thất lạc hoặc chậm trễ. “Một văn bản đến trạm kiểm lâm phải được xử lý nhanh gọn, kịp thời. Rừng cháy hay có vi phạm, nếu thông tin chậm vài giờ thôi là thiệt hại đã khôn lường”, ông Sơn nhấn mạnh.
Năm 1986, để bảo vệ hai loài cây gỗ quý hiếm là Pơ Mu (Fokienia hodginsii) và Sa Mộc (Cunninghamia konishii), Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng (nay là Thủ tướng Chính phủ) đã ký quyết định số 194/CT ngày 09/8/1986 chính thức công nhận Pù Huống là Khu bảo tồn thiên nhiên với quy mô diện tích 5.000 ha, nhưng trải qua một thời gian dài sau đó Khu bảo tồn Pù Huống vẫn chưa được thành lập. Đến năm 1995, Viện điều tra quy hoạch rừng thuộc Bộ lâm nghiệp đã phối hợp với Chi cục Kiểm lâm Nghệ An tiến hành điều tra, khảo sát lại các yếu tố tự nhiên và xã hội, kết quả cho thấy Pù Huống có đủ điều kiện tiêu chuẩn để xây dựng một khu bảo tồn thiên nhiên với quy mô lớn hơn do còn giữ được một diện tích rừng tự nhiên lớn, ít bị tác động bởi con người và có giá trị đa dạng sinh học cao, đặc biệt vào thời điểm loài Sao la - Pseudoryx nghetinhensis là một trong những loài thú hiếm nhất trên thế giới sinh sống trong vùng núi rừng Trường Sơn tại Việt Nam và Lào vừa được các nhà khoa học phát hiện vào năm 1992 mà Pù Huống là một trong những khu vực phân bố quan trọng của loài này nên rất được các nhà quản lý, bảo tồn quan tâm. Với những lý do đó mà báo cáo kết quả khảo sát và đề xuất xây dựng Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Huống với quy mô gần 50.000 ha nhanh chóng được Bộ Nông nghiệp và PTNT thẩm định tại văn bản số 127/NN.KH.TĐ ngày 15/01/1996, căn cứ văn bản thẩm định này của Bộ Nông nghiệp và PTNT, Uỷ ban nhân dân tỉnh Nghệ An quyết định phê duyệt dự án đầu tư xây dựng Khu BTTN Pù Huống giai đoạn 1996-2000 tại Quyết định số 4296 QĐ/UB ngày 23/10/1996.
Điều đáng mừng, theo đánh giá của Ban giám đốc, nội vụ cơ quan trong tháng qua cơ bản ổn định. Kỷ luật, kỷ cương được giữ vững, tạo điều kiện để lực lượng kiểm lâm toàn tâm toàn ý cho nhiệm vụ ngoài hiện trường. Nhiều cán bộ được cử đi tập huấn về phòng cháy chữa cháy rừng (PCCCR), sử dụng thiết bị bay không người lái trong giám sát rừng.
Ông Sơn ví von: “Người giữ rừng phải vững về kỷ luật như bộ đội ngoài mặt trận. Nếu trong nội bộ còn lộn xộn thì làm sao giữ nổi rừng trước hàng trăm mối đe dọa từ bên ngoài”.
Tuần tra không mệt mỏi, ngăn “lửa rừng” và vi phạm nhỏ lẻ
Chỉ riêng trong tháng 7, lực lượng BQL Khu BTTN Pù Huống đã tổ chức 113 đợt tuần tra, truy quét trên toàn địa bàn rộng hàng chục nghìn hecta. Con số ấy, tính trung bình, mỗi ngày có gần 4 mũi tuần tra rảo khắp rừng. Đường núi cheo leo, vắt bám đầy ống quần, muỗi rừng vo ve quanh tai, nhưng những bước chân vẫn không dừng lại.
Trong các đợt tuần tra, lực lượng đã phát hiện hàng chục vụ vi phạm nhỏ lẻ: từ việc chặt một số cây gỗ lẻ tẻ để lấy củi, đến hành vi khai thác keo lai ngoài phạm vi cho phép, hay đào bới tìm phong lan rừng. Tại một số bản vùng giáp ranh, vẫn còn tình trạng đặt bẫy thú nhỏ để làm thực phẩm. “Đây không phải những vụ phá rừng quy mô lớn, nhưng nếu để kéo dài, cộng dồn thì hậu quả cũng vô cùng nghiêm trọng”, một kiểm lâm viên cho biết.
Công tác PCCCR cũng là nỗi lo thường trực. Mùa nắng nóng, chỉ cần một tàn lửa vô ý từ bếp lửa nương rẫy, cả cánh rừng có thể chìm trong biển lửa. Trong tháng 7, BQL đã tổ chức diễn tập PCCCR tại 3 xã vùng lõi, trang bị thêm máy thổi gió, bình chữa cháy dã chiến. Lực lượng trực PCCCR được bố trí 24/24, sẵn sàng ứng phó.
Thế nhưng, khó khăn vẫn chồng chất. Địa bàn Pù Huống rộng lớn, có nhiều lối mòn, đường tiểu ngạch, khiến kẻ gian dễ lợi dụng. Lực lượng kiểm lâm lại mỏng, mỗi trạm chỉ vài người, trong khi phải quản lý hàng nghìn hecta. “Tuần tra chưa nhiều, chưa đủ, nên vẫn còn những khoảng trống. Đó là thực tế mà chúng tôi buộc phải thừa nhận”, ông Sơn thẳng thắn.
Một đêm tháng 7, tại Trạm kiểm lâm Châu Thôn, sau bữa cơm tối chỉ với rau rừng và cá khô, mấy anh em kiểm lâm trải tấm bạt nằm ngay dưới đất, sẵn sàng lên đường khi có tin báo. “Có hôm vừa chợp mắt thì nhận tin ở bản Xốp Thong có tiếng cưa gỗ. Lại bật dậy, chạy bộ hàng giờ trong đêm tối”, một cán bộ kể. Những câu chuyện ấy, nghe tưởng như quá đỗi bình thường, nhưng lại là minh chứng sống động cho sự gian khó của nghề giữ rừng.
Thực vật ngành Hạt trần (Gymnosperm) tại khu bảo tồn thiên nhiên Pù Huống, tỉnh Nghệ An khá đa dạng và phong phú với 11 loài, thuộc 9 chi và 7 họ, trong đó Họ Tuế (Cycadaceae) có 1 loài, họ Dây gắm (Gnetaceae) có 2 loài, họ Đỉnh Tùng (Cephalotaxaceae) có 1 loài, họ Hoàng đàn (Cupressaceae) có 1 loài, họ Kim giao (Podocarpaceae) có 4 loài, họ Thông đỏ (Taxaceae) có 1 loài và họ Bụt mọc (Taxodiaceae) có 1 loài. Thực vật ngành Hạt trần tại khu vực nghiên cứu có giá trị bảo tồn cao với toàn bộ 11 loài nằm trong danh lục đỏ IUCN 2012, 4 loài trong sách đỏ Việt Nam và 4 loài thuộc nghị định 32CP của Chính Phủ. Các loài thực vật hạt trần tại khu bảo tồn thiên nhiên Pù Huống phân bố từ độ cao 300 m đến 1.534 m so với mực nước biển, trong đó tập trung nhiều ở độ cao trên 1.000 m. Nghiên cứu cũng đã đánh giá được thực trạng bảo tồn, đặc điểm tái sinh và đặc biệt là xây dựng được bản đồ phân bố cho 03 loài thực vật hạt trần quý hiếm tại khu vực nghiên cứu là Sa mộc dầu (Cunninghamia konishii Hayata), Pơ mu (Fokienia hodginsii (Dunn) Henry et Thomas) và Đỉnh tùng (Cephabtaxus manii Hook.f.).
Ông Võ Minh Sơn chia sẻ: “An ninh rừng vẫn còn bất ổn. Nhiều vụ vi phạm chưa được xử lý triệt để. Nhưng chúng tôi không cho phép mình buông xuôi. Mỗi ngày tuần tra, mỗi lần ngăn chặn, đều là một bước giữ được màu xanh của Pù Huống”.
Hướng tới sự đồng hành của cộng đồng
Nếu chỉ trông chờ vào lực lượng kiểm lâm, Pù Huống khó lòng được bảo vệ trọn vẹn. Bởi thế, BQL đã và đang triển khai nhiều chương trình gắn kết cộng đồng.
Các chính sách như 1719, chi trả dịch vụ môi trường rừng (DVMTR), ERPA… giúp người dân có thêm nguồn thu nhập từ việc giữ rừng. Hàng nghìn hecta rừng đã được giao khoán cho các hộ dân và cộng đồng quản lý. Nhiều hộ ở xã Tam Hợp, Hạnh Dịch chia sẻ rằng, nhờ tiền DVMTR, họ không còn phải chặt gỗ hay săn thú như trước kia.
Trong tháng 7, BQL còn phối hợp với trường đại học để khảo sát đa dạng sinh học, trồng bổ sung cây bản địa tại các khu vực bị suy thoái. Đây là cách vừa phục hồi rừng, vừa tạo sinh kế lâu dài thông qua khai thác dược liệu, du lịch sinh thái.
Tuy vậy, việc giám sát giao khoán rừng vẫn còn lỏng lẻo. Một số nơi, người dân nhận khoán nhưng chưa tích cực tuần tra, thậm chí còn vi phạm. “Không thể giữ rừng nếu thiếu sự tham gia thực sự của cộng đồng. Chúng tôi xác định, phải vừa hỗ trợ sinh kế, vừa tăng cường kiểm tra, giám sát”, ông Sơn nói.
Bước sang tháng 8/2025, Ban quản lý đã đặt ra hàng loạt nhiệm vụ: xiết chặt kỷ luật, tăng cường tuần tra bằng công nghệ GPS và thiết bị bay, hoàn thành kế hoạch tài chính, chăm sóc rừng trồng thay thế, phối hợp với các xã để tuyên truyền pháp luật.
Ông Sơn nhấn mạnh: “Chúng tôi kiên trì mục tiêu giữ vững lá phổi xanh Pù Huống, dù khó khăn còn chồng chất. Mỗi cây rừng, mỗi loài thú quý giữ lại được hôm nay, chính là món quà cho thế hệ mai sau”.
Chiều muộn ở trạm kiểm lâm, mặt trời đỏ ối lặn dần sau dãy núi Pù Huống. Tiếng gió thổi rì rào qua tán cây hòa cùng tiếng mõ trâu, tiếng trẻ gọi nhau về bản. Giữa sự bình yên ấy, ít ai biết rằng rừng đang phải chống chọi từng ngày với hiểm họa.
Nhưng những người giữ rừng vẫn không rời bước. Họ tin rằng, với sự chung tay của cộng đồng, của chính quyền và của cả xã hội, màu xanh Pù Huống sẽ còn mãi. Như lời ông Võ Minh Sơn: “Pù Huống còn, thì niềm tin vào rừng xanh và sự sống còn”.
Bài 4: Bảo tồn thiên nhiên để phát triển bền vững ở Bát Xát
>>>>>> Xin vui lòng xem thêm:
- Kiểm lâm Yên Lập gìn giữ màu xanh đất Tổ
- Lạng Sơn: Chủ động trong quản lý, bảo vệ và phát triển rừng
- Hà Tĩnh: Tích cực nâng cao công tác quản lý bảo vệ và phát triển rừng
Tháng 10/2025 khép lại với một kết quả đáng ghi nhận, trên địa bàn Tam Đảo – Tam Dương (Phú Thọ) không xảy ra cháy rừng, cũng không phát hiện vụ vi phạm mới nào về quản lý, bảo vệ rừng. Nhưng đằng sau những con số ấy là vô vàn gian nan, từ việc bám rừng, tuần tra ngày đêm cho tới đối diện áp lực sinh kế của bà con vùng đệm.
Khu bảo tồn thiên nhiên Bát Xát (Lào Cai) – “lá phổi xanh” nơi biên cương Tổ quốc – đang được bảo vệ và gìn giữ bằng những nỗ lực bền bỉ của lực lượng kiểm lâm và cộng đồng địa phương. Không chỉ là vùng rừng giàu đa dạng sinh học, Bát Xát còn mang khát vọng phát triển du lịch sinh thái gắn với bảo tồn, mở ra hướng đi bền vững cho môi trường và sinh kế người dân.
Vườn Quốc gia Xuân Sơn, nằm trên ranh giới giữa tỉnh Phú Thọ và Sơn La, không chỉ là “kho báu xanh” giàu đa dạng sinh học mà còn là minh chứng sống động cho nỗ lực hài hòa giữa bảo tồn thiên nhiên và phát triển sinh kế cộng đồng. Với hệ sinh thái rừng nhiệt đới - á nhiệt đới phong phú, nơi đây đang từng bước trở thành hình mẫu về quản lý bền vững, vừa gìn giữ di sản, vừa mở ra cơ hội phát triển kinh tế, du lịch sinh thái cho người dân địa phương.
Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng (Quảng Trị) - Di sản thiên nhiên thế giới được UNESCO hai lần vinh danh - đang tiếp tục khẳng định vị thế bằng việc triển khai nhiều hoạt động thiết thực, hướng tới đạt chuẩn “Danh lục Xanh” (Green List) do Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) khởi xướng. Đây là một trong những chuẩn mực cao nhất về quản lý khu bảo tồn, được quốc tế công nhận.
Tại Trung tâm Bảo tồn Động vật hoang dã Việt Nam, những cá thể động vật không thể trở lại với môi trường tự nhiên đã trở thành những "đại sứ giáo dục”, nâng cao nhận thức cộng đồng về công tác bảo vệ và bảo tồn động vật hoang dã.
Vườn Quốc gia Hoàng Liên - “nóc nhà Đông Dương” không chỉ nổi tiếng với đỉnh Fansipan, mà còn được coi là một trong những trung tâm đa dạng sinh học bậc nhất Việt Nam và khu vực. Với hàng nghìn loài động, thực vật quý hiếm, nơi đây đang đứng trước cả cơ hội và thách thức lớn trong công cuộc phát triển rừng, bảo tồn đa dạng sinh học gắn với sinh kế cộng đồng và phát triển bền vững.
