Cơ quan chức năng cần nhanh chóng vào cuộc để bảo toàn Khu di tích cấp Quốc gia (Bài 1)

Nhà Lớn Long Sơn (Đền Ông Trần) toạ lạc tại thôn 5, xã Long Sơn, TP. Vũng Tàu, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu được công nhận là khu Di tích lịch sử - Văn hoá cấp Quốc gia từ năm 1991, nhưng đến nay còn tồn tại nhiều bất cập chưa được giải quyết, dẫn đến sự bất ổn kéo dài...

Điển hình là việc liên quan đến quản lý điều hành, quản lý sử dụng đất Nhà Lớn, sử dụng nguồn tài chính Nhà Lớn không đúng mục đích, làm tổn hại các giá trị di sản văn hoá (vật thể, phi vật thể)...

Cơ quan chức năng cần nhanh chóng vào cuộc để bảo vệ và phát huy Khu di tích cấp Quốc gia

Truyền thống “kế thừa”… có bị phá vỡ?

Mới đây, Tạp chí TN&MT nhận được phản ánh của bà Lê Thị Đến - kế thừa nội tộc tông chi 2 của Ông Nhà Lớn (thuộc khu Di tích lịch sử Nhà Lớn) về việc quản lý di tích, đã và đang vi phạm mục đích sử dụng đất Nhà Lớn và những bất cập trong công tác giữ gìn, bảo vệ di tích văn hoá (vật thể, phi vật thể).

Theo phản ánh, Nhà Lớn Long Sơn được nhà nước công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hóa, Danh lam thắng cảnh, xếp hạng cấp Quốc gia theo Quyết định công nhận số 1371/QĐ, ký ngày 03/8/1991, được bảo vệ bởi Luật Di sản văn hóa và các văn bản quy phạm pháp luật khác có liên quan…

Nội dung phản ánh cho thấy, từ khi xây dựng Nhà Lớn Long Sơn, qua các thời kỳ con cháu kế thừa cho đến nay không có Ban điều hành.

Những năm 1996 - 2006, gia tộc Nhà Lớn lúc này phát huy truyền thống “cha truyền con nối”, người kế thừa là bà Lê Thị Đến (sinh năm 1948) thuộc nội tộc tông chi 2 của Ông Nhà Lớn, đồng hàng kế thừa là bà Lê Thị Kiềm (sinh năm 1945) tông chi 1 của Ông Nhà Lớn, cùng Hương chức (kỳ lão), đã thống nhất tên gọi quản lý Nhà Lớn Long Sơn là “Ban điều hành Nhà Lớn”.

Khi đó, Ban điều hành Nhà Lớn tổ chức phân chia nhiều tiểu ban như: ban tiếp tân hướng dẫn, ban hậu cần, ban xã hội tình thương... với nhiệm vụ lo hương hỏa, sinh hoạt tín ngưỡng theo Ông Nhà Lớn, hoạt động phúc lợi xã hội (hàng năm tặng quà “Cây mùa xuân” cho học sinh nghèo, học giỏi, hoàn cảnh khó khăn), trùng tu, tôn tạo Di tích Nhà Lớn...

Thế nhưng, đến đầu tháng 4/2006, bà Lê Thị Kiềm đã tổ chức cuộc họp (có chính quyền địa phương, đại diện UBND xã Long Sơn tham dự), với nội dung là “không cần thiết phải xây dựng quy chế quản lý Nhà Lớn; yêu cầu bà Lê Thị Đến từ ngày 9/4/2006 không được vào Nhà Lớn để điều hành công việc như trước đây bà Đến vẫn làm và không còn danh xưng Ban điều hành”.  Kể từ đây, bà Lê Thị Kiềm là người đứng đầu quản lý Nhà Lớn cùng 8 vị Hương chức (kỳ lão) khác.

Sau khi bà Kiềm độc tôn quản lý Nhà Lớn, thao túng sử dụng đất Nhà Lớn, lúc này phát sinh nhiều mâu thuẫn trong nội bộ, khiếu nại về sử dụng đất Nhà Lớn, chia rẽ đoàn kết, vi phạm về tôn chỉ giáo đạo (tính đoàn kết, nhân nghĩa, nhẫn hòa của đạo Ông Trần), làm mất uy tín, thanh danh Ông Nhà Lớn, có dấu hiệu vi phạm pháp luật về di sản văn hóa…

Trao đổi với Tạp chí TN&MT, bà Lê Thị Đến cho biết, đến nay hoạt động của Nhà Lớn Long Sơn không còn ổn định như trước, di sản văn hoá (vật thể, phi vật thể) thuộc di tích Nhà Lớn đang bị huỷ hoại, sai lệch di tích lịch sử văn hoá, danh lam thắng cảnh, sai phạm tôn chỉ giáo đạo (về kỷ cương - phép nước - tu nhân - học phật) theo quy định truyền thống Nhà Lớn.

Hiện tại sân gạch phơi lúa Nhà Lớn đã trở thành nhà chứa cây (vị trí nằm trong quần thể di tích); thay đổi hàng chục cái ghế đai cổ thành ghế đai mới (bàn cổ nhưng ghế tân) tại tầng dưới lầu Cấm Nhà Lớn; thay đổi thố kỉnh cơm, nước xưa thành dĩa thố kỉnh cơm, nước thời nay (chất liệu gốm sứ Bát Tràng); tôn tạo bảng hiệu Khu di tích giống như bảng quảng cáo, tự ý làm hàng rào bao quanh phố cổ Nhà Lớn.

Đặc biệt, vườn trầu cau xưa (ý nghĩa sự tích về tình vợ chồng, nghĩa anh em), nay trở thành giàn trầu; tiền diện lăng mộ Ông Nhà Lớn và Bà Nhà Lớn cùng với những mộ của các bậc tiền bối lại là vườn rau cải, ủ phân, che giàn,… gây mất mỹ quan, tôn kính. Bà Đến bức xúc nói.

Bà Đến cho rằng: “Theo truyền thống đạo Ông Trần là kế thừa “cha truyền con nối”, tôi là đồng hàng kế thừa với bà Lê Thị Kiềm, tôi không tranh chấp bất cứ gì với bà Kiềm. Tôi chỉ phản ánh những việc làm sai trái về quản lý điều hành và quản lý sử dụng đất Nhà Lớn không đúng theo tôn chỉ giáo đạo của Ông Nhà Lớn, quy định truyền thống Nhà Lớn, lối sống, nếp sống, giá trị di sản văn hóa được bảo vệ bởi quy định của pháp luật, cụ thể là Luật di sản”.

Để khách quan thông tin và rộng đường dư luận, ngày 18/3, phóng viên đã có buổi trao đổi sự việc phản ánh trên với bà Lê Thị Kiềm - đại diện quản lý Nhà Lớn Long Sơn.

Trả lời về các vấn đề liên quan, bà Kiềm cho biết: “Ông nội của tôi là con trưởng của Ông Nhà Lớn, tôi là cháu đời thứ 4 của Ông Nhà Lớn. Tôi có người anh trai và người em gái, nhưng anh trai đã mất từ lâu, các con cháu đi học, đi làm xa, nay tôi phải một mình quán xuyến mọi việc của Nhà Lớn”.

Bộ văn hoá Thông tin Thể thao & Du lịch, Bảo tàng đã đo và khoanh vùng sau đó mới cấp di tích lịch sử quốc gia, việc đo đạc có giấy tờ, diện tích khu Di tích là 38.735m2. Nhà Lớn gồm nhiều hạng mục: nhà Dài, lầu Cấm, nhà Thánh, lầu Giữa, lầu Tiên, lầu Phật...

Một số đồ cổ như thố kỉnh do thời gian quá lâu cả trăm năm rồi, lại qua nhiều tay người dọn, rửa đã bể vỡ, tôi phải ra tận Hà Nội mua, đặt hàng trăm thố kỉnh (PV - Đồ để cúng) bằng chất liệu gốm Bát Tràng để dâng kỉnh nước Nhà Lớn. Cùng với việc khách đến thăm quan, cung kỉnh Nhà Lớn ngày một đông, tôi đã phải đóng thêm bàn và trăm cái ghế cho khách ngồi...”. Bà Kiềm cho hay!.

Riêng đối với việc tại sao không giữ tên gọi “Ban điều hành Nhà Lớn”, kế thừa “cha truyền con nối” hai nội tộc (tông chi 1 và tông chi 2) của Ông Nhà Lớn cùng quản lý điều hành và quản lý sử dụng đất đai Nhà Lớn? Bà Kiềm cho rằng: “Việc đề ra “Ban điều hành Nhà Lớn” là do bà Đến đặt ra, mục đích muốn đứng ra làm trưởng ban điều hành. Còn đạo Ông Nhà Lớn từ xưa chỉ là hương chức, phiên hầu, phiên ngũ Nhà Lớn, hoàn toàn không có ban bệ, nghĩa là đẳng cấp bằng nhau, không có ai lớn ai nhỏ, cùng nói, cùng nghe, cùng làm… Tôi đã mở cuộc họp, có ý kiến của cô bác phiên hầu, không đồng ý bà Đến trong Nhà Lớn, bãi bỏ Ban điều hành Nhà Lớn, cuộc họp có 5 vị đại diện UBND xã Long Sơn chứng kiến”.

Địa phương phớt lờ nhiều ý kiến chỉ đạo, để tình trạng bất ổn kéo dài...

Cùng ngày, phóng viên Tạp chí TN&MT đã đến UBND xã Long Sơn, TP. Vũng Tàu để liên hệ, tìm hiểu, xác minh rõ sự việc phản ánh liên quan đến Khu di tích Nhà Lớn Long Sơn, theo Giấy giới thiệu số 06/GT-TC, ký ngày 13/3/2024. Tại đây, ông Trương Ngọc Long - Chủ tịch UBND xã Long Sơn không tiếp nhận, không cung cấp thông tin cho báo chí, với lý do yêu cầu phải có “thẻ Phóng viên” mới trả lời!? Tuy nhiên, ông Long lại trao đổi sự việc phản ánh của bà Đến và bà Kiềm đã diễn ra từ nhiều năm nay, với mục đích là vấn đề điều hành Nhà Lớn.

Phóng viên Tạp chí TN&MT đã liên hệ với ông Trương Ngọc Long - Chủ tịch UBND xã Long Sơn (TP. Vũng tàu), nhưng không được cung cấp thông tin

Trước thực trạng gây nhiều hệ luỵ, ảnh hưởng đến Di tích lịch sử văn hoá cấp Quốc gia được phản ánh, khi truyền thống kế thừa “Cha truyền con nối” của nội tộc Nhà Lớn bị phá vỡ, UBND tỉnh BR-VT, UBND TP. Vũng Tàu và các ban ngành chức năng liên quan đã có nhiều văn bản chỉ đạo… 

Tại công văn số 68/BT-DL ngày 4/11/2008 của Bảo tàng tỉnh BR-VT, về việc giải quyết vấn đề hoạt động của di tích Nhà Lớn đã xác định: Một số người cố ý chia rẽ nội bộ, công kích, giải tán Ban điều hành, xoá bỏ quyền lực, quyền hạn một số thành viên (trong đó có bà Đến - kế thừa nội tộc tông chi 2) ra khỏi tổ chức quản lý Nhà Lớn để nắm trọn quyền hành trong lúc Ban điều hành đang hoạt động rất tốt và có hiệu quả.

Bảo tàng tỉnh đưa ra giải pháp, đề nghị UBND TP. Vũng Tàu công nhận Ban Điều hành trước đây là tổ chức đại diện hợp pháp của Nhà Lớn. Thành phần vẫn gồm: Đại diện tông chi ông Phuông (01 người), tông chi ông Thiền (01 người) và 8 vị Hương chức. Yêu cầu Ban điều hành củng cố hoạt động xây dựng đoàn kết và quy định thời gian củng cố xong tổ chức (có thể 6 tháng hoặc 01 năm).

Trong Kết luận thanh tra số 442/Đoàn 2584, ngày 14/04/2009 của đoàn thanh tra 2584 tỉnh BR-VT, đã xác định: Từ khi xây dựng Nhà Lớn Long Sơn và qua các thời kỳ con cháu kế thừa, Nhà Lớn không có Ban điều hành. Khoảng thời gian từ năm 1996 - 2006, gia tộc Nhà Lớn lúc này là bà Lê Thị Đến, bà Lê Thị Kiềm và Hương chức Nhà Lớn thống nhất sử dụng tên gọi tổ chức quản lý Nhà Lớn Long Sơn là “Ban điều hành”, thành phần gồm có 10 người: Đại diện gia tộc 02 người và 8 vị Hương chức, việc thống nhất này cũng chỉ bằng miệng không có biên bản giấy tờ với chính quyền. Việc dùng từ “Ban điều hành” chỉ là tên gọi để giao dịch giấy tờ với chính quyền. Còn hoạt động điều hành trong nội bộ vẫn giữ nguyên theo truyền thống từ trước.

Tại Thông báo kết luận số 328/TB-UBND, ngày 9/12/2009 của UBND tỉnh BR-VT về việc liên quan đến quản lý, điều hành Nhà Lớn Long Sơn cũng đề nghị giữ nguyên Ban điều hành của Nhà Lớn từ trước tới nay theo kiến nghị của Bảo tàng tỉnh tại công văn số 68/BT-DT, gồm đại diện các tông chi Nhà Lớn; Ban Điều hành xây dựng quy chế (quy định) hoạt động để làm cơ sở cho hoạt động lâu dài của Nhà Lớn. Trong quá trình xây dựng quy định, UBND TP. Vũng Tàu và các ngành liên quan hỗ trợ để Ban điều hành xây dựng phù hợp với truyền thống văn hóa, tín ngưỡng của Nhà Lớn và phù hợp với quy định của pháp luật.

Đồng thời, các văn bản số 402/TB-UBND ngày 31/12/2010, văn bản số 567/UBND-TNMT ngày 11/3/2011 của UBND TP. Vũng Tàu và văn bản số 39/BC-SVHTTDL của Sở VH TT&DL tỉnh BR-VT ngày 12/2/2012… cũng đều thống nhất việc thành lập Ban điều hành, thành phần gồm đại diện gia tộc Nhà Lớn kế thừa “cha truyền con nối”, tông chi 1 bà Lê Thị Kiềm, tông chi 2 bà Lê Thị Đến và các Hương chức (kỳ lão) quản lý, điều hành công việc Nhà Lớn theo truyền thống Nhà Lớn và Luật di sản văn hoá.

Một trong những văn bản chỉ đạo của UBND TP. Vũng Tàu

Đặc biệt, tại văn bản số 4031/BVHTTDL-TTr ngày 04/11/2013 của Bộ Văn hoá Thể thao và Du lịch nhấn mạnh: Đề nghị UBND tỉnh BR-VT xem xét thành lập tổ công tác của tỉnh, kiểm tra xác minh sự việc, giải quyết đơn của bà Kiềm, bà Đến. Làm rõ nguyên nhân việc khiếu kiện kéo dài giữa hai bên, làm rõ đúng sai; Cần thành lập một tổ chức hợp pháp để điều hành, quản lý có hiệu quả Khu di tích lịch sử - văn hoá Nhà Lớn, có sự đồng thuận trong nội tộc, các chi thứ nhất (trong đó có bà Kiềm), chi thứ hai (trong đó có bà Đến) và các Hương chức, kỳ lão dựa trên nguyên tắc tôn trọng lẫn nhau, công khai, dân chủ, minh bạch theo quy định pháp luật.

Nhưng đến nay, dù đã có nhiều chỉ đạo của Bộ, ngành đối với Khu di tích Nhà Lớn, nhưng vẫn chưa khôi phục được quyền kế thừa “cha truyền con nối” của 2 nội tộc tông chi 1 và tông chi 2 cùng các vị Hương chức (kỳ lão) đúng theo ý chỉ đặt để của Ông Nhà Lớn. Bên cạnh nét đẹp truyền thống hơn 100 năm qua được duy trì, tồn tại dưới sự quản lý điều hành của Đại diện gia tộc Nhà Lớn, đây còn là nét đẹp văn hóa đã tồn tại từ rất lâu trên địa bàn tỉnh BR-VT nói chung, và nét mang giá trị di sản văn hoá của di tích Nhà Lớn Long Sơn nói riêng cần được gìn giữ, bảo tồn.

Và thực tế, sự kế thừa nội tộc đến thời điểm này đã phần nào bị phá vỡ, kéo theo nhiều hệ luỵ, bất đồng quan điểm trong hoạt động điều hành, tổ chức Nhà Lớn, ảnh hưởng đến di sản văn hoá (vật thể, phi vật thể), tài sản của đạo Ông Trần…

Sự việc gây bức xúc dư luận kéo dài hơn 10 năm nay, ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống xã hội, làm mất niềm tin tín ngưỡng của bá tánh đối với đạo Ông Trần. Vậy có hay không sự buông lỏng trách nhiệm của lãnh đạo tỉnh BR-VT, TP. Vũng Tàu trong việc điều hành, giám sát các hoạt động tại khu di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh, chưa thật sự nghiêm minh trong công tác quản lý của các cấp, ban ngành liên quan... làm ảnh hưởng đến di sản văn hóa cấp Quốc gia.

Tạp chí TN&MT sẽ tiếp tục thông tin!

PV