Mô hình Homestay Gia Trang Heian ở phường Thống Nhất (Phú Thọ) không chỉ góp phần gìn giữ di sản, mà còn mở ra sinh kế mới, nâng cao thu nhập cho người dân, hướng đến mục tiêu phát triển du lịch nông nghiệp – sinh thái bền vững.
Chị Bùi Thị Hiền sinh ra ở xã Kim Bôi (Phú Thọ) – cái nôi của người Mường xưa. Tuổi thơ gắn liền với mái nhà sàn, điệu múa sạp và tiếng chiêng lễ hội đã hình thành tình yêu sâu nặng với văn hóa dân tộc. Sau khi tốt nghiệp Cao đẳng Du lịch Hà Nội, trong khi nhiều người trẻ chọn lập nghiệp nơi đô thị, chị lại quyết định trở về quê hương phát triển kinh tế.
Theo chị Hiền, văn hóa dân tộc Mường đang đứng trước nguy cơ mai một khi lớp trẻ dần xa rời bản sắc. Từ trăn trở ấy, chị lựa chọn du lịch cộng đồng như một phương thức vừa gìn giữ di sản, vừa phát triển kinh tế địa phương.
Năm 2021, Homestay Gia Trang Heian chính thức đi vào hoạt động. Cái tên “Heian” mang nghĩa “bình yên” – thể hiện khát vọng một nơi du khách có thể rời xa ồn ào, tìm về cội nguồn.
Trên diện tích hơn 2,3 ha, quần thể nhà sàn của người Mường và người Thái được phục dựng nguyên bản. Tất cả đều là những ngôi nhà cổ được chị Hiền tìm mua, tháo dỡ và dựng lại cẩn trọng từng chi tiết. Không gian vừa mộc mạc, vừa tiện nghi, giữ được nét nguyên sơ của văn hóa bản địa, vừa đáp ứng nhu cầu nghỉ dưỡng hiện đại.
Quan trọng hơn, Gia Trang Heian không chỉ dừng ở kiến trúc. Nơi đây là không gian văn hóa sống động, nơi mỗi hiện vật, mỗi ngôi nhà trở thành lát cắt của lịch sử sống động. Du khách đến có thể tham gia gói bánh trưng, học múa sạp, đánh chiêng, nghe hát đối, khoác trang phục dân tộc, hay ngồi bên bếp lửa để nghe kể sử thi “đẻ đất đẻ nước”. Những trải nghiệm này vừa mang tính giải trí, vừa mang ý nghĩa giáo dục, góp phần lan tỏa tinh thần văn hóa dân tộc Mường.
Song song với hoạt động tại chỗ, homestay còn khai thác lợi thế cảnh quan thiên nhiên qua các tour du lịch lòng hồ sông Đà. Du khách được ngắm cảnh núi non trùng điệp, thăm đền Chúa Thác Bờ – di tích linh thiêng gắn với tâm linh người Mường, nghe kể truyền thuyết về các chúa Mường, những bản làng cổ và phong tục của người Thái, người Dao ven hồ.
Một trong những điểm khác biệt của mô hình Gia Trang Heian chính là sự gắn kết chặt chẽ với cộng đồng địa phương. Homestay hiện tạo việc làm cho hàng chục lao động bản địa, từ đầu bếp, hướng dẫn viên cho đến nghệ nhân biểu diễn. Những người cao tuổi từng am hiểu văn hóa dân gian, biết kể sử thi, dệt thổ cẩm hay làm bánh truyền thống, nay có cơ hội truyền dạy lại cho thế hệ trẻ.
Anh Quỳnh Anh – du khách đến từ TP Hồ Chí Minh chia sẻ: “Gia Trang Heian là nơi khiến tôi thay đổi hoàn toàn cách nhìn về du lịch miền núi. Không phải nơi xa hoa, không phải những điểm check-in ồn ào, mà là không gian văn hóa đúng nghĩa. Ở đây, tôi không chỉ nghỉ ngơi mà còn được sống trong một phần lịch sử dân tộc”.
Không chỉ dừng lại ở tạo việc làm, chị Hiền còn dành một phần doanh thu để tái đầu tư cho cộng đồng. Nguồn lực này được sử dụng hỗ trợ cải tạo nhà cửa, nâng cấp vệ sinh môi trường, mua sắm nhạc cụ và trang phục truyền thống cho đội văn nghệ dân tộc. Cách làm ấy giúp hình thành một vòng tròn bền vững: du lịch mang lại thu nhập – thu nhập quay lại đầu tư cộng đồng – cộng đồng tiếp tục giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa.
Chị Bùi Thị Hiền chia sẻ, “Không ai gìn giữ văn hóa tốt hơn chính người dân địa phương. Làm du lịch cộng đồng không phải đưa khách đến để xem, mà là để cùng sống, cùng trải nghiệm với cộng đồng bản địa”.
Trong những năm qua, phát triển du lịch cộng đồng đã được xác định là một hướng đi quan trọng trong Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, cũng như Chương trình OCOP (mỗi xã một sản phẩm). Với lợi thế cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, nền văn hóa Mường – Thái – Dao giàu bản sắc, khu vực Hòa Bình được đánh giá có tiềm năng lớn để phát triển loại hình du lịch này.
CNTraveller từng xếp Hòa Bình vào top 71 điểm đến đẹp nhất thế giới, không chỉ nhờ cảnh quan mà còn bởi chiều sâu văn hóa. Trong bối cảnh đó, Gia Trang Heian góp phần cụ thể hóa chủ trương “biến di sản thành tài sản” – đưa giá trị văn hóa thành động lực phát triển kinh tế – xã hội.
Bên cạnh giá trị văn hóa, mô hình còn cho thấy tác động tích cực đến môi trường. Việc sử dụng nhà sàn gỗ, mái cọ, sàn tre, không gian xanh… giúp du khách trải nghiệm du lịch gần gũi thiên nhiên, giảm thiểu rác thải nhựa và các hoạt động gây ô nhiễm. Đây là hướng đi phù hợp với xu thế du lịch sinh thái, du lịch xanh mà Chính phủ và ngành du lịch đang khuyến khích.
Có thể nói, Gia Trang Heian là một điển hình cho sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa văn hóa truyền thống và nhu cầu phát triển kinh tế. Từ tình yêu quê hương, một người phụ nữ Mường đã kiến tạo nên một không gian văn hóa sống động, vừa là điểm đến du lịch, vừa là trung tâm sinh hoạt cộng đồng.
Giữa nhịp sống đô thị hóa, mô hình này như một “mạch ngầm” văn hóa, âm thầm nhưng bền bỉ gìn giữ bản sắc cho thế hệ mai sau. Và quan trọng hơn, nó cho thấy bảo tồn văn hóa không phải là rào cản, mà hoàn toàn có thể trở thành động lực phát triển kinh tế, góp phần xây dựng nông thôn mới bền vững.
Chương trình mỗi xã một sản phẩm và Chương trình du lịch nông thôn đã và đang từng bước "đánh thức" những giá trị văn hóa bản địa, cảnh quan sinh thái đặc sắc của các vùng quê trên khắp đất nước.
Từ sản vật quen thuộc là ốc nhồi, người phụ nữ dân tộc Mường dày công nghiên cứu, tìm hướng phát triển mới để biến thành sản phẩm OCOP 3 sao, góp phần phát triển kinh tế từ chính mảnh đất nông thôn giàu tiềm năng.
Giữa mây núi Suối Giàng, xã Văn Chấn, tỉnh Lào Cai, thôn Giàng A và Giàng B mở ra một không gian văn hoá đặc sắc, nơi thiên nhiên và con người gắn kết để tạo nên trải nghiệm du lịch cộng đồng giàu bản sắc. Nổi bật nhất chính là những cây chè Shan tuyết cổ thụ hàng trăm tuổi, phủ lớp sương trắng trên từng tán lá, được xem như “báu vật xanh” mà đồng bào Mông đã gìn giữ qua nhiều thế hệ.
Hoa sen đã từ lâu được xem là biểu tượng - “Quốc hoa” của Việt Nam, bởi vẻ đẹp rạng rỡ, tinh khiết, “gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”. Với lợi thế có nhiều điểm du lịch nổi tiếng, những năm gần đây tỉnh Ninh Bình đang đẩy mạnh phát triển các mô hình trồng sen “đa mục tiêu”, kết hợp giữa phát triển kinh tế và quản bá du lịch sinh thái, du lịch nông nghiệp…
Trong làn sóng du lịch trải nghiệm đang ngày càng phát triển mạnh mẽ, nhu cầu tìm về văn hóa bản địa và thiên nhiên nguyên sơ của du khách thập phương ngày càng mạnh mẽ. Từ bản Hài, phường Chiềng An, tỉnh Sơn La, dự án “Du lịch khám phá ẩm thực, trải nghiệm Núi Hài” ra đời như một mô hình khởi nghiệp sáng tạo, vừa gìn giữ bản sắc dân tộc Thái, vừa mở ra sinh kế bền vững cho cộng đồng. Đây là minh chứng rõ nét cho tinh thần khởi nghiệp gắn với phát triển bền vững nơi núi rừng Tây Bắc.
Kho Mường, một bản làng nhỏ nằm sâu trong lòng khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông (Thanh Hóa), vốn là nơi sinh sống của đồng bào dân tộc Thái. Trong suốt nhiều năm, cuộc sống nơi đây vẫn gắn bó với nương rẫy, với những khó khăn bao đời. Tuy nhiên, từ khi phát triển mô hình du lịch cộng đồng, Kho Mường đã dần thay đổi diện mạo, mang lại không chỉ những cơ hội thoát nghèo cho người dân, mà còn là cách thức bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc của đồng bào nơi đây.
