Biến đổi khí hậu đang chuyển từ nguy cơ thành hiện thực với tốc độ nhanh, đặt Việt Nam trước mức rủi ro chưa từng có. Ngày 26/9/2025 tại Hà Nội, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi Khí hậu (IMHEN) tổ chức hội thảo “Tham vấn kịch bản biến đổi khí hậu cho Việt Nam”, quy tụ các chuyên gia trong và ngoài nước cùng đại diện nhiều bộ, ngành, viện nghiên cứu và tổ chức quốc tế. Tại đây, phóng viên Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường đã trao đổi với các chuyên gia hàng đầu về khí hậu và thích ứng, ghi nhận những phân tích quan trọng về thách thức hiện nay và các giải pháp cần ưu tiên trong quá trình chuyển đổi. Tạp chí trân trọng gửi tới bạn đọc các điểm nổi bật của sự kiện.
Kịch bản khí hậu 2025 - Cơ sở khoa học để hoạch định lại mọi thứ
PGS.TS. Phạm Thị Thanh Ngà - Viện trưởng Viện KTTVBĐKH.
“Tôi nhìn thấy biến đổi khí hậu đang trở thành một trong những thách thức nghiêm trọng nhất đối với phát triển bền vững. Việt Nam chịu tác động rất nặng nề với nước biển dâng, xâm nhập mặn, lũ lụt, hạn hán và các hiện tượng thời tiết cực đoan đang diễn ra thường xuyên hơn”.
Bản cập nhật kịch bản biến đổi khí hậu năm 2025 được IMHEN chủ trì theo nhiệm vụ được giao tại quyết định của Bộ trưởng, tiếp nối các phiên bản trước (2009, 2012, 2016, 2020). Tôi muốn kịch bản lần này trở thành công cụ thực tế cho các bộ, ngành và địa phương - không chỉ để nghiên cứu, mà để khai thác ngay trong quy hoạch và xây dựng chính sách. Trọng tâm mới của bản cập nhật là những hiện tượng cực đoan, đặc biệt các vấn đề như nắng nóng đô thị, mưa lớn cục bộ, nước biển dâng và xâm nhập mặn.
Tôi chú trọng vào nắng nóng đô thị, mưa lớn, biến động lượng mưa và nước biển dâng - bởi đây là những yếu tố sẽ tác động mạnh tới đời sống, sản xuất và vùng ven biển của chúng ta. Điều đáng nói, bản kịch bản lần này được địa phương hóa cao hơn - tức là các tỉnh, thành có thể tiếp cận dữ liệu với độ phân giải cao hơn, sát với thực tế của mình. Tôi mong muốn từng địa phương sử dụng được dữ liệu riêng, sát điều kiện địa phương mình, từ đó chủ động xây dựng phương án thích ứng”.
Mô hình hiện đại - từ dự báo khoa học tới hành động
Ông Timo Rinke - Trưởng đại diện Viện FES Việt Nam
Tôi nhận thấy Việt Nam đang trải qua các hiện tượng cực đoan nhiều hơn trước: hạn hán kéo dài, mưa lũ bất thường, xâm nhập mặn sâu hơn. Vì thế việc có một kịch bản khí hậu cập nhật, sử dụng mô hình hiện đại là vô cùng cấp thiết.
Hiện nay, Viện FES Việt Nam đang hỗ trợ chuyển giao mô hình và dữ liệu, để Việt Nam có thể đạt tiêu chuẩn quốc tế. Tôi muốn đồng hành cùng Việt Nam trong việc chuyển giao mô hình dự báo và công nghệ tiên tiến để bộ dữ liệu mới không chỉ chính xác, mà còn hữu ích cho các cấp hoạch định.
Trong thực tế, bản cập nhật kịch bản 2025 sử dụng các mô hình khí hậu thế hệ mới (như IRIS, mô hình đối lưu độ phân giải cao) và mở rộng phạm vi phân tích các biến cực đoan như: số ngày nắng nóng, lượng mưa cực đoan (R50mm), tần suất xuất hiện theo mốc 10, 20, 50 năm.
Tôi đánh giá việc tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) để dự tính rủi ro ngập lụt là bước đột phá vì nó tính tới cả đê biển, hạ tầng ven biển, và quy hoạch đô thị tương lai.
Nhờ vậy, dữ liệu không còn chỉ ở quy mô quốc gia tổng quát, mà có thể sử dụng ở cấp tỉnh/thành với độ phân giải cao hơn, điều này rất quan trọng để ngành nông nghiệp, tài nguyên nước và quản lý địa phương tiếp cận và ứng dụng.
Địa phương hoá và thực thi - mắt xích quyết định trong thích ứng
PGS.TS. Lê Ngọc Cầu - Phó Viện trưởng IMHEN.
Tôi tin rằng sự đồng hành của các địa phương là yếu tố quyết định thành công. Nếu dữ liệu không được đưa đến đúng người - đúng ngành, thì nghiên cứu sẽ khó đi vào thực tế. Tôi muốn kịch bản 2025 phải là công cụ thực tế chứ không chỉ nằm trên giấy.
Hiện nay nhiều tỉnh, thành hiện nay vẫn còn thiếu các dữ liệu rủi ro chi tiết như: bản đồ ngập lụt, bản đồ xâm nhập mặn, bản đồ nắng nóng, bản đồ sạt lở, mà chính những bản đồ này rất cần cho nông nghiệp, quy hoạch vùng và hạ tầng chịu khí hậu.
Tôi nhìn thấy mỗi huyện, mỗi vùng ven biển cần có bản đồ riêng về nguy cơ, nếu không, khi thiên tai tới thì chúng ta sẽ luôn bị động. Điều này đặt ra yêu cầu mới cho quá trình thích ứng: không chỉ là bản cập nhật khoa học mà còn là phân phối dữ liệu và hợp tác thực thi xuống địa phương và từng ngành như nông nghiệp, thủy lợi, giao thông phải khai thác được dữ liệu đó.
Tôi cho rằng, sự đồng hành của các địa phương là yếu tố then chốt để kịch bản biến đổi khí hậu 2025 trở thành công cụ hữu ích, có tính ứng dụng cao và góp phần phục vụ hiệu quả cho mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia.
Thích ứng và chuyển đổi - từ nhận thức tới hành động
Những phân tích được đưa ra tại hội thảo cho thấy, Việt Nam cần chuyển từ nhận thức sang hành động cụ thể, với các nhóm trọng tâm bao gồm nông nghiệp, tài nguyên nước, đô thị và quy hoạch vùng.
Nhìn chung, các chuyên gia nhận định rằng, ngành nông nghiệp đang chịu tác động mạnh nhất từ xu thế nắng nóng kéo dài, mưa lớn bất thường và xâm nhập mặn gia tăng. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về chuyển đổi cây trồng, điều chỉnh lịch thời vụ và áp dụng các mô hình nông nghiệp thông minh thích ứng khí hậu. Thích ứng trong nông nghiệp không chỉ là cải tiến kỹ thuật mà còn là tái cấu trúc mô hình sản xuất, bao gồm luân canh cây trồng, sử dụng giống chịu hạn - chịu mặn, đầu tư hệ thống tưới tiết kiệm và tăng khả năng dự báo thời tiết phục vụ sản xuất.
Dữ liệu trong kịch bản 2025 cho thấy xu hướng nước biển dâng, xâm nhập mặn lan sâu và lượng mưa cực đoan tăng. Điều này đồng nghĩa với việc hệ thống thủy lợi, đê biển, hồ chứa và công trình trữ nước hiện hữu có nguy cơ không còn đáp ứng được các kịch bản khí hậu cực đoan trong vài thập kỷ tới.
Các chuyên gia cho rằng cần ưu tiên đầu tư các công trình trữ nước mới, nâng cấp đê điều và triển khai các giải pháp kiểm soát xâm nhập mặn một cách đồng bộ. Việc đánh giá lại toàn bộ hạ tầng hiện nay để xác định điểm yếu và lên kế hoạch đầu tư theo hướng chống chịu khí hậu là nhiệm vụ cấp thiết.
Nắng nóng đô thị, mưa lớn cục bộ và ngập lụt là xu hướng đã được ghi nhận ngày càng rõ. Do đó, quy hoạch đô thị cần chuyển hẳn sang tư duy chống chịu khí hậu. Các chuyên gia khuyến nghị mở rộng không gian xanh, tăng diện tích thấm nước, cải thiện hệ thống thoát nước đô thị và thiết kế lại không gian công cộng nhằm giảm hiệu ứng đảo nhiệt.
Bên cạnh đó, các khu vực ven biển và đồng bằng vốn chịu tác động mạnh từ nước biển dâng và xâm nhập mặn, cần rà soát lại quy hoạch đất đai, chuyển đổi sinh kế phù hợp hơn và nâng cao khả năng chống chịu thiên tai.
Với những vùng trọng yếu như Đồng bằng sông Cửu Long hay ven biển miền Trung, nước biển dâng đang trở thành thách thức hàng đầu. Kịch bản 2025 cung cấp bộ dữ liệu quan trọng để các địa phương điều chỉnh quy hoạch vùng theo hướng thích ứng, định hướng phát triển xanh và hạn chế rủi ro. Những thông tin này đặc biệt hữu ích trong quá trình lập quy hoạch vùng, quy hoạch tỉnh và xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội theo hướng bền vững, ít phát thải và tăng khả năng chống chịu.
Ba trụ cột để thúc đẩy hành động hiệu quả
Kết thúc tại Hội thảo tham vấn kịch bản biến đổi khí hậu cho Việt Nam Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu (KTTVBĐKH) đã chủ trì ngày 26/9/2025 tại Hà Nội, các chuyên gia đều thống nhất rằng để thích ứng và chuyển đổi thành công, Việt Nam cần tập trung vào ba trụ cột chiến lược:
Dữ liệu khoa học và mô hình hiện đại: Các mô hình khí hậu thế hệ mới, dữ liệu độ phân giải cao và phương pháp dự báo cải tiến phải trở thành nền tảng cho mọi quyết sách chiến lược. Khi dữ liệu chính xác hơn, các ngành và địa phương có thể lập kế hoạch hiệu quả, tránh sai lệch và lãng phí nguồn lực.
Địa phương hóa và khai thác dữ liệu: Kịch bản khí hậu không chỉ phục vụ cấp trung ương mà phải được triển khai đến từng tỉnh, từng huyện, từng vùng đặc thù. Việc địa phương chủ động tiếp nhận, phân tích và vận dụng bộ dữ liệu riêng của mình là yếu tố quyết định để thích ứng hiệu quả.
Hợp tác đa ngành - đa cấp: Thích ứng khí hậu là bài toán tổng hợp, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ ngành: nông nghiệp, tài nguyên nước, giao thông, xây dựng, quy hoạch, cùng chính quyền địa phương, doanh nghiệp và các tổ chức quốc tế. Chỉ khi có liên kết đa ngành và đa cấp, việc chuyển đổi mô hình phát triển mới đạt được kết quả thực chất.
Từ nông nghiệp, đô thị, hạ tầng thủy lợi đến quy hoạch vùng, mọi lĩnh vực đều chịu tác động của biến đổi khí hậu và đều cần hành động ngay. Khi dữ liệu khoa học được áp dụng đúng cách, khi địa phương được trang bị thông tin đầy đủ và khi các ngành phối hợp chặt chẽ, Việt Nam sẽ có khả năng không chỉ giảm thiểu rủi ro mà còn chủ động nắm bắt cơ hội từ quá trình chuyển đổi xanh. Đây là nền tảng để quốc gia tiến tới một mô hình phát triển bền vững, thích ứng với điều kiện khí hậu đang thay đổi nhanh chóng và ngày càng khốc liệt.
Theo nhận định của cơ quan chức năng, trong mùa khô năm 2024-2025 ở khu vực Ðồng bằng sông Cửu Long, xâm nhập mặn sẽ ở mức cao hơn trung bình nhiều năm. Các địa phương và người nông dân đang thực hiện nhiều biện pháp để bảo đảm sản xuất nông nghiệp hiệu quả.
Những năm gần đây, Việt Nam nói chung và các tỉnh vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) nói riêng đã chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của biến đổi khí hậu, trong đó xâm nhập mặn là một trong rất nhiều nguyên nhân gây thiệt hại, để lại hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng đến đời sống dân sinh, diễn ra trong thời gian dài.
Trước tình hình hạn hán và xâm nhập mặn diễn biến phức tạp, tỉnh Kiên Giang đã triển khai nhiều biện pháp cấp bách nhằm đảm bảo nguồn nước phục vụ sản xuất nông nghiệp, đời sống dân sinh.
Lũ quét và sạt lở đất là hai loại hình thiên tai nguy hiểm, có tính bất ngờ và thường để lại hậu quả nặng nề về người và tài sản. Việt Nam đã có nhiều nỗ lực trong việc cảnh báo sớm thiên tai và khoanh vùng nguy cơ cho các địa phương. Tuy nhiên, dự báo thiên tai, nhất là loại hình thiên tai này vẫn là một bài toán khó chinh phục.
Ngày 5/2, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Thanh Hóa có công văn báo cáo Ủy ban nhân dân tỉnh về sự cố sạt, lở bờ kênh sông Mơ thuộc hệ thống kênh Nhà Lê tại xã Đông Nam, thành phố Thanh Hóa.
