Những năm gần đây, với sự chỉ đạo kịp thời, quyết liệt của chính quyền các cấp, sự chủ động của người dân, các tổ chức, cá nhân, cộng đồng công tác phòng chống thiên tai đã có những chuyển biến tích cực. Người dân đã chủ động ứng phó với bão, áp thấp nhiệt đới, mưa lũ, ngập lụt,… đảm bảo an toàn tàu thuyền, lồng bè nuôi trồng thủy hải sản và sơ tán đến nơi an toàn,… nhờ đó giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản.
Diễn tập phòng, chống thvới tình hình thực tế để nâng cao năng lực ứng phó với các tình huống xảy ra.
Chủ động phòng chống thiên tai, ứng phó biến đổi khí hậu
Điểm “sáng” trong kiện toàn pháp luật được ban hành thời gian qua đã tháo gỡ được các nút “thắt” trong công tác nâng cao năng lực PCTT, trong đó có việc bổ sung, chế độ chính sách cho lực lượng xung kích PCTT - lực lượng ứng phó ngay từ giờ đầu (bảo hiểm, chế độ tiền lương, tiền công khi được huy động,…). Quy định đảm bảo nguồn lực và các điều kiện hoạt động cho cơ quan và lực lượng làm công tác PCTT các cấp; mua sắm vật tư, phương tiện, thiết bị chuyên dùng trong PCTT,... Bên cạnh đó, bổ sung quy định cho phép giao hoặc chỉ định thầu các dự án khắc phục hậu quả thiên tai; quy trình hỗ trợ di dời dân khẩn cấp đảm bảo kịp thời, an toàn cho người dân vùng rủi ro thiên tai cao,… Nội dung PCTT được nhiều bộ, ngành, địa phương quan tâm lồng ghép vào các chiến lược, kế hoạch. Mặc dù ngân sách gặp nhiều khó khăn vì phải tập trung nguồn lực để phòng, chống và tiếp tục phục hồi kinh tế do dịch Covid-19, Chính phủ vẫn dành sự quan tâm, đầu tư đặc biệt cho hệ thống công trình PCTT như: Dự án sửa chữa và nâng cao an toàn đập WB8, dự án Chống chịu khí hậu tổng hợp và sinh kế bền vững ĐBSCL WB9; các công trình phòng, chống xâm nhập mặn ĐBSCL; các dự án cải tạo, nâng cấp khu neo đậu tàu thuyền tránh trú bão,... Việc thực hiện phương châm bốn tại chỗ được phát huy và đóng vai trò quan trọng trong việc ứng phó kịp thời, giảm thiểu thiệt hại, đặc biệt là thiệt hại về người. Lực lượng xung kích PCTT cấp xã đã bước đầu được củng cố kiện toàn theo chỉ đạo của Chính phủ và hoạt động rất hiệu quả, điển hình là hoạt động của lực lượng xung kích trong đợt mưa lũ, sạt lở đất tháng 10/2020 tại các tỉnh, thành phố khu vực miền Trung. Ngày 9/7/2021, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 18/CT-TTg về xây dựng, củng cố và nâng cao năng lực cho lực lượng xung kích phòng, chống thiên tai cấp xã.
Trong công tác PCTT, ứng phó BĐKH, các bộ, ngành, địa phương đã nhanh chóng ban hành các công điện; đồng thời, tổ chức các đoàn công tác, triển khai lực lượng tại các địa bàn bị ảnh hưởng của thiên tai, tập trung tìm kiếm cứu nạn, bảo đảm nhu yếu phẩm, không để người dân bị thiếu đói, đề xuất hỗ trợ kịp thời các địa phương bị ảnh hưởng thiên tai. Đặc biệt, lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Chính phủ cũng trực tiếp đến khu vực bị ảnh huởng của thiên tai để chỉ đạo công tác khắc phục hậu quả và thăm hỏi các gia đình bị thiệt hại. Bên cạnh đó, cơ quan dự báo quốc gia đã có nhiều phát triển cả về hệ thống dự báo cũng như nâng cao chất lượng, tiến độ cung cấp thông tin nhất là dự báo vị trí và cường độ bão đã dần tiệm cận với dự báo bão của các nước tiên tiến trong khu vực và trên thế giới, các đợt mưa lũ, hạn hán, xâm nhập mặn đã được dự báo, cảnh báo sớm. Công tác theo dõi giám sát diễn biến thời tiết nguy hiểm, thiên tai trong nước và khu vực đã bước đầu được triển khai bài bản và phát huy hiệu quả tại cơ sở; công tác trực ban tại các cơ quan PCTT từ trung ương đến địa phương được triển khai nghiêm túc, chủ động tham mưu chỉ đạo và cung cấp thông tin về thiên tai cho chính quyền và người dân. Việc khai thác thông tin từ các cơ quan dự báo quốc tế và phát triển hệ thống cơ sở dữ liệu PCTT được chú trọng, qua đó giúp Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTT nắm bắt được toàn diện các diễn biến thiên tai và đưa ra các chỉ đạo chính xác, kịp thời. Xây dựng kế hoạch, phương án ứng phó với các kịch bản cụ thể được quan tâm chỉ đạo và thực hiện; đào tạo, tập huấn, nâng cao nhận thức, kỹ năng được tăng cường; ứng dụng khoa học công nghệ phát huy hiệu quả; thúc đẩy mạnh mẽ hợp tác quốc tế trong PCTT,… góp phần giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra.
Khó khăn và một số giải pháp
Tại một số địa phương, sự lãnh đạo, chỉ đạo có lúc, có nơi chưa kịp thời, quyết liệt, một số nơi cấp ủy, chính quyền chưa quan tâm, nhận thức hạn chế, còn chủ quan, lúng túng, bị động trong ứng phó thiên tai; chưa chủ động xây dựng kế hoạch PCTT, hoặc đã xây dựng nhưng chưa phù hợp. Có những địa phương, khi thiên tai xảy ra, các thành viên Ban Chỉ huy PCTT và Tìm kiếm cứu nạn chưa bám sát địa bàn phân công, nắm tình hình để phối hợp chỉ đạo, kiểm tra và báo cáo kịp thời về Ban chỉ đạo. Một số địa phương ven biển, khi có bão vẫn để người dân ở lại trên lồng bè gây nguy cơ mất an toàn và khó khăn cho công tác cứu hộ, cứu nạn. Có những khu vực, lực lượng chức năng chưa kiểm soát chặt chẽ, hướng dẫn người dân khi đi qua các ngầm, đường qua suối, những tuyến đường bị ngập mà vẫn chủ quan để người dân vớt củi trên sông khi có lũ. Công tác hỗ trợ, khắc phục hậu quả, phục hồi tái thiết sau thiên tai còn lúng túng, chậm, thiếu nguồn lực, thủ tục rườm rà, kéo dài.
Việc phối hợp giữa các sở, ban, ngành tại địa phương quản lý về xây dựng, vận hành các hồ chứa thủy điện còn bất cập: Nhiều công trình chưa chấp hành các quy định về đảm bảo an toàn trong xây dựng nên đã dẫn đến sự cố như sự cố nghiêm trọng xảy ra tại Thủy điện Rào Trăng 3 (Thừa Thiên-Huế) làm 17 người chết, mất tích. Một số thủy điện chưa tuân thủ đầy đủ quy trình vận hành hồ chứa và lệnh của cấp có thẩm quyền làm gia tăng nguy cơ mất an toàn cho công trình và hạ du (thủy điện Thượng Nhật, tỉnh Thừa Thiên-Huế).
Để sẵn sàng cho công tác PCTT trong bối cảnh dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, khó lường, Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTT đã có văn bản số 76/TWPCTT yêu cầu các tỉnh, thành phố chỉ đạo triển khai kết luận của Phó Thủ tướng, Trưởng ban Chỉ đạo Trung ương về PCTT Lê Văn Thành tại Hội nghị trực tuyến về công tác PCTT và tìm kiếm cứu nạn năm 2021 và Văn bản số 60/TWPCTT đề nghị rà soát, hoàn thiện phương án ứng phó thiên tai trên địa bàn theo phương châm “4 tại chỗ”, đặc biệt phương án sơ tán dân phù hợp trong bối cảnh dịch Covid-19 diễn biến phức tạp. Ngày 4/8/2021, Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTT ban hành văn bản số 88/TWPCTT về việc phối hợp đẩy mạnh công tác PCTT trong bối cảnh dịch Covid-19. Đồng thời, đôn đốc các địa phương hoàn thành phương án ứng phó với thiên tai trong điều kiện dịch Covid-19; tổ chức trực 24/24 giờ để sẵn sàng tham mưu cho Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ khi có tình huống thiên tai lớn xảy ra.
Hiện nay, Việt Nam đang phải đối mặt với thách thức kép là “thiên tai - dịch bệnh”, Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTT tập trung vào việc tổ chức triển khai đồng bộ, có hiệu lực, hiệu quả các chỉ đạo đối với công tác PCTT. Cùng với đó, nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo, theo dõi, giám sát thiên tai bảo đảm kịp thời và độ tin cậy; ưu tiên đầu tư cho công tác nghiên cứu cơ bản về thiên tai, hệ thống dự báo KTTV, cơ sở dữ liệu, trang thiết bị theo dõi, giám sát thiên tai chuyên dùng và các cơ sở vật chất phục vụ công tác PCTT; nâng cao vai trò, năng lực QLNN trên cơ sở củng cố, kiện toàn lực lượng làm công tác PCTT từ Trung ương đến cơ sở; phát triển khoa học công nghệ và thúc đẩy hợp tác quốc tế về PCTT. Trang bị công nghệ quan trắc, theo dõi, giám sát phục vụ chỉ đạo điều hành, ứng phó với thiên tai, đặc biệt đối với các loại thiên tai lớn, xảy ra trên diện rộng như: Bão, lũ, lũ quét, sạt lở đất, hạn hán, xâm nhập mặn; huy động và sử dụng hiệu quả nguồn lực cho công tác PCTT; bố trí trong kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025, nguồn vốn ODA và nguồn dự phòng ngân sách hàng năm để chủ động phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai, trong đó ưu tiên xử lý dứt điểm các công trình khẩn cấp, xung yếu, khắc phục hậu quả thiên tai.
Các bộ, ngành, địa phương rà soát lồng ghép công tác phòng, chống dịch Covid-19 vào phương án ứng phó thiên tai cho phù hợp, điều chỉnh việc sơ tán dân theo hướng tại chỗ, xen kẹp, hạn chế sơ tán tập trung; ưu tiên tiêm vaccine phòng dịch cho lực lượng làm công tác PCTT và tìm kiếm cứu nạn và nhân dân ở những nơi nguy cơ cao, khu vực cách ly có ca lây nhiễm Covid-19; chuẩn bị những vật dụng cần thiết trong trường hợp phải đi sơ tán; chấp hành đầy đủ khuyến cáo 5K của ngành y tế lúc đi chuyển về nơi sơ tán; chủ động cài đặt ứng dụng Bluezone; báo ngay cho cán bộ hướng dẫn, quản lý nếu xảy ra tình trạng ho, sốt, mất vị giác; rửa tay bằng xà phòng trước khi đi và khi đến địa điểm sơ tán, chỉ được rời khỏi nơi sơ tán khi được phép,... chung tay xây dựng một Việt Nam an toàn hơn trước thiên tai và dịch Covid-19.
NGUYỄN VĂN HOÀNG
Tổng cục Phòng chống thiên tai
Gen Xanh không chỉ là cuộc thi đơn thuần mà còn là có ý nghĩa quan trọng nhằm xây dựng thế hệ trẻ Việt Nam tiên phong trong phòng chống thiên tai và biến đổi khí hậu.
Trong Kỳ 4, chúng ta đã phân tích vai trò của hợp tác quốc tế và tài chính khí hậu, chiếc “đòn bẩy” giúp Việt Nam tiếp cận công nghệ hiện đại, nguồn vốn xanh và tham gia thị trường tín chỉ carbon toàn cầu. Tuy nhiên, dù chính sách có rõ ràng và quốc tế có đồng hành, mọi cam kết sẽ chỉ là con chữ nếu không có những người trực tiếp thực hiện. Và những người đó chính là cộng đồng và doanh nghiệp, những chủ thể ở tuyến đầu biến mục tiêu giảm phát thải mê-tan thành hành động cụ thể.
Sau ba kỳ đầu tiên, chúng ta đã lần lượt phân tích bức tranh toàn cầu và cam kết của Việt Nam, các giải pháp trong nông nghiệp - chất thải và mặt trận then chốt năng lượng. Tuy nhiên, để biến những cam kết này thành hiện thực, Việt Nam không thể chỉ dựa vào nguồn lực trong nước. Hợp tác quốc tế và huy động tài chính khí hậu sẽ là chìa khóa mở ra cánh cửa thực thi, giúp Việt Nam vượt qua rào cản công nghệ, tài chính và quản lý.
Trong Bài 2, Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường đã đi sâu vào tiềm năng và giải pháp giảm phát thải mê-tan trong nông nghiệp và quản lý chất thải - 02 lĩnh vực chiếm hơn 70% tổng phát thải quốc gia. Nhưng để hiện thực hóa cam kết giảm ít nhất 30% lượng phát thải vào năm 2030, Việt Nam không thể bỏ qua một “mặt trận” khác: năng lượng, đặc biệt là khai thác than và dầu khí. Đây là khu vực tiềm ẩn nguy cơ phát thải cao, nhưng cũng chính là nơi có thể giảm mạnh nếu tận dụng tốt công nghệ và chính sách.
Trong Kỳ 1 của loạt bài, Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường đã phác họa bức tranh toàn cầu về khí mê-tan - loại khí có sức nóng gấp 28 lần CO₂ trong chu kỳ 100 năm và tới 80 lần trong 20 năm cũng như cam kết mạnh mẽ của Việt Nam khi tham gia Global Methane Pledge, đặt mục tiêu giảm ít nhất 30% phát thải vào năm 2030 so với 2020. Bước sang Kỳ 2, bài viết đi sâu vào hai lĩnh vực phát thải lớn nhất của Việt Nam: nông nghiệp và quản lý chất thải, nơi chiếm hơn 70% tổng lượng mê-tan quốc gia. Đây không chỉ là thách thức, mà còn là cơ hội vàng để Việt Nam hiện thực hóa cam kết toàn cầu, đồng thời đem lại lợi ích thiết thực cho kinh tế và xã hội.
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, khí mê-tan, loại khí nhà kính có sức nóng gấp 28 lần CO₂ - đang trở thành tâm điểm trong các nỗ lực toàn cầu. Việt Nam, cùng hơn 150 quốc gia, đã tham gia Cam kết giảm phát thải mê-tan toàn cầu (Global Methane Pledge) với mục tiêu cắt giảm ít nhất 30% vào năm 2030 so với mức năm 2020. Bên lề Hội thảo “Tuyên truyền, nâng cao nhận thức về giảm phát thải khí mê-tan” tổ chức ngày 25/9/2025 tại Hà Nội, nhiều chuyên gia và nhà quản lý đã chia sẻ về lộ trình hành động, những thách thức cũng như cơ hội để Việt Nam thực hiện thành công cam kết này.
