Pù Mát – 30 năm hành trình bảo tồn “vương quốc” thiên nhiên

Sau 30 năm hình thành và phát triển, Vườn quốc gia Pù Mát (VQG) đã trở thành biểu tượng của nỗ lực bảo tồn thiên nhiên đa dạng sinh học tại khu vực Bắc Trung Bộ.

Ba thập kỷ đi qua, những dấu ấn bảo tồn quý báu, cùng sự đồng hành của cộng đồng và đặc biệt là sự nhiệt huyết của tập thể cán bộ đơn vị đã viết nên câu chuyện phát triển bền vững đầy tự hào của Pù Mát. Những cống hiến không ngưng nghỉ đó, Vườn quốc gia Pù Mát vinh dự đón nhận danh hiệu Vườn di sản ASEAN.

Pù Mát được đánh giá không chỉ là “lá phổi xanh” của Nghệ An mà còn là minh chứng sống động cho hành trình kiến tạo, gìn giữ và phục hồi một vương quốc thiên nhiên kỳ vĩ. Pù Mát nằm trong khu vực sinh thái Bắc Trường Sơn. Đây là một khu vực bảo tồn tính đa dạng sinh học đại diện cho hệ sinh thái rừng nhiệt đới và á nhiệt đới điển hình lớn nhất khu vực Bắc Trường Sơn và là nơi đã xác định có sự phân bố của nhiều loài động, thực vật quý hiếm.

Về thực vật, toàn VQG Pù Mát có 2.691 loài đã được ghi nhận. Trong đó, có 75 loài nguy cấp, quý, hiếm thuộc Sách Đỏ Việt Nam 2007; 77 loài nguy cấp, quý, hiếm thuộc Danh lục đỏ IUCN 2022; 188 loài thuộc Nghị định số 84/2021/NĐ-CP; 02 loài thuộc Phụ lục I Nghị định số 64/2019/NĐ-CP và 170 loài thuộc Công ước CITES.

Về động vật ghi nhận tổng cộng 132 loài thú, 343 loài chim, 51 loài lưỡng cư, 63 loài bò sát, 119 loài cá và 1.198 loài côn trùng. Qua phân loại có 93 loài nguy cấp, quý, hiếm thuộc Sách đỏ Việt Nam 2007, 135 loài thuộc Danh lục đỏ IUCN 2022, 122 loài thuộc Nghị định số 84/2021/NĐ-CP, 43 loài thuộc Nghị định số 64/2019/NĐ-CP và 99 loài thuộc Công ước CITES. 

Được thành lập vào năm 1995, Khu bảo tồn Thiên nhiên Pù Mát chính thức được nâng hạng thành Vườn quốc gia Pù Mát theo Quyết định số 174/2001/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ vào ngày 8/11/2001. Vườn thực hiện chứng năng bảo vệ, phát triển rừng đặc dụng; bảo tồn, phát huy giá trị đa dạng sinh học, nguồn gen sinh vật; bảo tồn thiên nhiên, các giá trị văn hóa, lịch sử, cảnh quan; nghiên cứu khoa học, hợp tác quốc tế, cứu hộ và phát triển sinh vật; giáo dục nâng cao nhận thức môi trường và cung ứng dịch vụ môi trường rừng; phát triển du lịch sinh thái.

Với nhiệm vụ bảo vệ 93.861,1 ha rừng và đất rừng đạt độ che phủ đạt 98%, VQG Pù Mát xác định đây là nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt gắn với quá trình xây dựng và phát triển chung. Trên thực tế, giữ rừng vốn đã là nhiệm vụ đầy gian nan, áp lực chồng chất qua từng mùa nắng gió. Nhưng nhiệm vụ ở Pù Mát không chỉ là giữ rừng đơn thuần, mà còn giữ những “cánh rừng di sản”, nơi lưu giữ nguồn gen, sinh cảnh và vô vàn loài động thực vật quý hiếm đang bị đe dọa tuyệt chủng.

Trước những thách thức ấy, nếu lực lượng kiểm lâm và cán bộ Vườn quốc gia Pù Mát chỉ “đơn thương độc mã”, thật khó để cáng đáng hết gánh nặng đang đè lên đôi vai những người giữ rừng. Thực tiễn đã chứng minh: bảo vệ rừng không thể là cuộc chiến của riêng ai.

Nhận rõ điều đó, Vườn quốc gia Pù Mát đã chủ động mở rộng cánh cửa hợp tác, cùng bắt tay với nhiều tổ chức, cá nhân trong nước và quốc tế. Những mối quan hệ phối hợp bền chặt này không chỉ giúp san sẻ áp lực quản lý, mà còn tạo thành “bàn đạp” mạnh mẽ để đơn vị triển khai hiệu quả hàng loạt hoạt động quan trọng: từ tuần tra, bảo vệ rừng, cứu hộ – phục hồi động vật hoang dã, nghiên cứu khoa học, giáo dục môi trường cho cộng đồng, đến hỗ trợ phát triển sinh kế bền vững cho người dân vùng đệm.

Sự hỗ trợ đa chiều đã góp phần xây dựng một mô hình bảo tồn mang tính tổng thể, nơi chủ rừng, chính quyền, cộng đồng và tổ chức bảo tồn quốc tế cùng song hành. Nhờ đó, Pù Mát từng bước trở thành điểm sáng trong công tác gìn giữ đa dạng sinh học, đồng thời mở ra hướng phát triển bền vững cho vùng đất giàu tiềm năng nhưng cũng lắm thử thách này.

Với gần 70km đường biên, VQG Pù Mát đã chủ động hợp tác bảo tồn liên biên giới với Sở Nông Lâm nghiệp tỉnh Bô-li-khăm-xay, Khu Bồi hoàn đa dạng sinh học Năm chuân, Năm xăng, nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào trong việc bảo tồn đa dạng sinh học và hợp tác tuần tra chung.

Đồng thời, phối hợp với Vườn thực vật nhiệt đới Xishuangbanna, Trung tâm Bảo tồn động vật hoang dã tại Việt Nam, Tổ chức Bảo tồn Động thực vật Quốc tế Fauna & Flora International (FFI)… tổ chức các đoàn quốc tế đến hợp tác, nghiên cứu đa dạng sinh học.

Sau 30 năm hành trình giữ gìn khu dự trữ sinh quyển miền Tây Nghệ An, VQG Pù Mát đã nhận được nhiều danh hiệu và phần thưởng cao quý trong hành trình 30 năm xây dựng và phát triển, tiêu biểu như: 2 Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ, Cờ Thi đua của Chính phủ; Huân chương Lao động hạng Nhì do Chủ tịch nước tặng thưởng năm 2023. Đảng bộ vườn nhiều năm đạt danh hiệu “Trong sạch, vững mạnh tiêu biểu”, đạt Giải thưởng Môi trường Việt Nam giai đoạn 2010-2015 và năm 2021; 8 Bằng khen của Bộ Nông nghiệp và Môi trường; 28 Bằng khen của UBND tỉnh Nghệ An. Và mới đây nhất, ngày 8/12, đơn vị vinh dự đón nhận danh hiệu Vườn di sản ASEAN.

Hành trình 30 năm của VQG Pù Mát đã đặt nền tảng cho những bước tiến mới trong bảo tồn, phát triển bền vững và giáo dục môi trường. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và áp lực khai thác tài nguyên ngày càng lớn, Pù Mát như một thông điệp nhắc nhở về trách nhiệm gìn giữ thiên nhiên hướng đến phát triển bền vững cho các thế hệ mai sau.