TS. Nguyễn Văn Tiến: Phát triển ngành hoa, cây cảnh cần cơ chế, chính sách đồng bộ

Ngành hoa, cây cảnh được xem là lĩnh vực giàu tiềm năng của nông nghiệp hiện đại, song vẫn chưa được khai thác tương xứng. Là đơn vị đầu ngành ở miền Bắc, Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Hoa, Cây cảnh (Viện Nghiên cứu Rau quả) đang nỗ lực gắn nghiên cứu với thực tiễn sản xuất, đưa khoa học đến gần hơn với người trồng hoa. Phóng viên Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường đã có cuộc trao đổi với TS. Nguyễn Văn Tiến, Phó Giám đốc Trung tâm, về định hướng phát triển ngành hoa, cây cảnh và tác động của Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị đối với lĩnh vực này.

PV: Thưa ông, Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Hoa, Cây cảnh đã có một quá trình hình thành và phát triển lâu dài. Ông có thể chia sẻ đôi nét về chặng đường phát triển của Trung tâm?

TS. Nguyễn Văn Tiến: Trung tâm được hình thành từ những năm 1990, ban đầu chỉ là một tổ nhỏ trực thuộc Viện Nghiên cứu Rau quả, với vài cán bộ nghiên cứu chính. Đến năm 2011, Trung tâm chính thức được nâng cấp thành Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Hoa, Cây cảnh, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong định hướng chuyên sâu về lĩnh vực hoa và cây cảnh.

Trải qua hơn 30 năm xây dựng và phát triển, đến nay Trung tâm có hơn 50 cán bộ, công nhân viên, trong đó có trên 6 Tiến sĩ, nhiều Thạc sĩ và kỹ thuật viên lành nghề.

Chức năng, nhiệm vụ chính của Trung tâm là nghiên cứu, chọn tạo, chuyển giao các giống hoa, cây cảnh phục vụ sản xuất trong cả nước. Hiện nay, Trung tâm tập trung vào các dòng hoa có giá trị kinh tế cao như: Lan hồ điệp, lily, tulip, cát tường; các loại hoa phổ thông như hồng, lay ơn, đồng tiền, sen sung,… Với định hướng này, Trung tâm đang dần hình thành chuỗi nghiên cứu – sản xuất – thương mại hóa các sản phẩm hoa cảnh mang tính ứng dụng và giá trị cao.

PV: Gần đây, Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã được ban hành, tạo nhiều kỳ vọng thúc đẩy hoạt động nghiên cứu và ứng dụng khoa học. Vậy theo ông, nghị quyết có tác động thế nào đối với Trung tâm, thưa ông?

TS. Nguyễn Văn Tiến: Phải nói rằng Nghị quyết 57 ra đời rất kịp thời và cần thiết, bởi văn bản này tháo gỡ nhiều vướng mắc lâu nay giữa nhà khoa học và doanh nghiệp sản xuất. Tuy nhiên, để nghị quyết thực sự đi vào cuộc sống thì còn nhiều vấn đề cần hoàn thiện.

Thực tế hiện nay, năng lực nghiên cứu, cơ sở hạ tầng, nhân lực của chúng ta vẫn còn hạn chế. Muốn áp dụng các chính sách của Nghị quyết 57 một cách hiệu quả, phải có các giải pháp đồng bộ về đầu tư, đào tạo, cơ chế tài chính và thị trường.

Đặc biệt, lĩnh vực hoa, cây cảnh lại chưa được coi là ngành hàng ưu tiên nên việc tiếp cận các nguồn lực, chương trình hỗ trợ còn rất khó khăn. Mặc dù đây là ngành có giá trị gia tăng lớn, đóng góp tích cực cho phát triển nông nghiệp đô thị, nhưng chưa có chính sách riêng biệt để thúc đẩy mạnh mẽ.

PV: Thưa ông, với đặc thù như vậy, Trung tâm đã và đang làm gì để vượt qua khó khăn, gắn nghiên cứu với sản xuất và thương mại?

TS. Nguyễn Văn Tiến: Chúng tôi xác định phải vừa nghiên cứu, vừa sản xuất, vừa thương mại hóa sản phẩm. Nghĩa là 30% nguồn lực phục vụ nghiên cứu cơ bản, 70% hướng đến ứng dụng và đáp ứng nhu cầu thị trường.

Nghiên cứu mà không gắn với thực tế thì sản phẩm sẽ chỉ nằm trong “ngăn kéo”. Do đó, mỗi đề tài, mỗi sản phẩm của Trung tâm đều hướng tới khả năng thương mại hóa, kết nối với doanh nghiệp và người sản xuất.

Hiện, Trung tâm vừa làm nhiệm vụ khoa học, vừa tổ chức sản xuất thử, chuyển giao giống, tạo thành chuỗi liên kết khép kín từ nghiên cứu đến tiêu thụ.

Đồng thời, Trung tâm đẩy mạnh hợp tác với các địa phương, doanh nghiệp để xây dựng vùng sản xuất tập trung, áp dụng các tiến bộ kỹ thuật hiện đại như công nghệ nuôi cấy mô, quản lý dinh dưỡng và phòng trừ sâu bệnh theo hướng bền vững.

Bên cạnh đó, Trung tâm cũng chú trọng đào tạo, tập huấn kỹ thuật cho nông dân, giúp họ nâng cao năng lực sản xuất, quản lý và thương mại sản phẩm hoa, cây cảnh. Những giải pháp này nhằm tạo ra sản phẩm có chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của thị trường trong và ngoài nước, góp phần phát triển ngành hoa, cây cảnh trở thành ngành kinh tế mũi nhọn.

PV: Ông đánh giá như thế nào về nhu cầu tiêu thụ hoa, cây cảnh hiện nay, đặc biệt là ở khu vực miền Bắc, thưa ông?

TS. Nguyễn Văn Tiến: Khi đời sống kinh tế phát triển, nhu cầu thưởng thức hoa của người dân cũng tăng mạnh. Hoa không chỉ là vật trang trí mà còn là yếu tố gắn liền với văn hóa, tâm linh và thẩm mỹ đô thị.

Hiện nay, nhu cầu hoa lan chiếm đến 70 - 80% thị trường hoa Tết. Nếu như trước đây hoa lan được coi là mặt hàng xa xỉ thì nay đã trở nên phổ biến phù hợp với nhiều phân khúc người tiêu dùng. Ưu điểm của hoa lan là độ bền cao, màu sắc phong phú, nếu tính về thời gian sử dụng thì còn “rẻ” hơn nhiều so với các loại hoa cắt cành khác.

Bên cạnh thị trường nội địa, Việt Nam có tiềm năng lớn về xuất khẩu hoa cảnh nhờ điều kiện khí hậu, đất đai thuận lợi. Gần đây, nhiều doanh nghiệp nước ngoài, đặc biệt từ Hà Lan, Nhật Bản, Đài Loan, đã đến tìm hiểu và đặt vấn đề hợp tác đầu tư tại Việt Nam. Tuy nhiên, để tận dụng được cơ hội này, chúng ta cần cơ chế, chính sách và quy hoạch đồng bộ hơn.

PV: Vậy so với các cây trồng nông nghiệp truyền thống, giá trị kinh tế của hoa, cây cảnh ra sao, thưa ông?

TS. Nguyễn Văn Tiến: Giá trị của hoa, cây cảnh cao gấp nhiều lần so với cây trồng nông nghiệp thông thường. Ví dụ, với hoa lan hồ điệp, mỗi mét vuông có thể cho 30 cành hoa, giá bán trung bình 100.000 đồng/cành, tức đạt khoảng 3 triệu đồng/m², cao hơn gấp 5 - 6 lần so với trồng lúa hoặc rau màu.

Chính vì vậy, phát triển hoa, cây cảnh không chỉ giúp nâng cao thu nhập mà còn tạo diện mạo xanh, đẹp cho nông thôn mới, thúc đẩy du lịch sinh thái và nông nghiệp đô thị. Các vùng sản xuất chuyên canh hoa, cây cảnh ở miền Bắc như Hưng Yên, Hà Nội, Bắc Ninh hay ở miền Nam như Lâm Đồng, TP. Hồ Chí Minh,… đều cho thấy hiệu quả rõ rệt, thu nhập bình quân của người trồng hoa cao gấp nhiều lần so với các loại cây trồng truyền thống.

Đặc biệt, trong xu thế đô thị hóa nhanh và nhu cầu nâng cao chất lượng sống, hoa và cây cảnh không chỉ là sản phẩm tiêu dùng mà còn là yếu tố văn hóa, tinh thần, thể hiện nếp sống văn minh, thẩm mỹ của người Việt. Ngành này vì thế đang dần chuyển từ sản xuất nhỏ lẻ sang hướng sản xuất hàng hóa quy mô lớn, ứng dụng công nghệ cao, như nhà kính, tưới nhỏ giọt, kiểm soát vi khí hậu, hay nuôi cấy mô nhân giống.

Ngoài ra, hoa và cây cảnh còn góp phần quan trọng trong phát triển kinh tế xanh, kinh tế cảnh quan và bảo vệ môi trường sinh thái. Một số địa phương đã kết hợp sản xuất hoa với du lịch trải nghiệm, tạo điểm nhấn cảnh quan và thu hút khách tham quan, góp phần đa dạng hóa nguồn thu cho người dân.

Về lâu dài, nếu được quan tâm đầu tư đúng hướng, có cơ chế, chính sách khuyến khích và hỗ trợ cụ thể, ngành hoa, cây cảnh hoàn toàn có thể trở thành một ngành hàng chủ lực, không chỉ mang lại giá trị kinh tế cao mà còn đóng góp tích cực cho mục tiêu phát triển nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại và nông dân văn minh.

PV: Với tốc độ đô thị hóa nhanh, nhu cầu hoa cảnh trong đô thị ngày càng lớn. Ông nhìn nhận như thế nào về định hướng phát triển trong thời gian tới?

TS. Nguyễn Văn Tiến: Chúng tôi xác định phát triển theo hướng thị trường định hướng, nghĩa là sản xuất những gì xã hội cần, chứ không chỉ dựa trên khả năng sẵn có của nhà nghiên cứu. Bên cạnh đó, Trung tâm vẫn tiếp tục bảo tồn, lưu giữ các giống hoa quý, nghiên cứu những dòng hoa mới để sẵn sàng khi thị trường mở rộng.

Tương lai, Trung tâm sẽ tập trung vào ứng dụng công nghệ cao trong nhân giống, canh tác và quản lý sản xuất, hướng tới sản xuất quanh năm, không phụ thuộc mùa vụ. Đồng thời, chúng tôi mong muốn có thêm cơ chế đặc thù và chính sách hỗ trợ cho lĩnh vực hoa, cây cảnh, một ngành tuy nhỏ về diện tích nhưng mang lại giá trị và hiệu quả kinh tế, xã hội rất lớn.

PV: Xin cảm ơn ông về cuộc trao đổi rất sâu sắc này!