Mục tiêu và những điểm mới quan trọng

Mục tiêu chính của việc sửa đổi, bổ sung Luật là thể chế hóa các chủ trương của Đảng và Chính phủ về phát triển bền vững, tăng trưởng xanh và bảo vệ môi trường. Cùng với đó, việc khắc phục những bất cập trong công tác xây dựng, công bố và áp dụng Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) và Quy chuẩn Việt Nam (QCVN) là yêu cầu cấp thiết. Bộ Khoa học và Công nghệ cho rằng, việc này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp và xã hội trong việc giảm chi phí tuân thủ và nâng cao tính minh bạch.

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, một trong những điểm mới nổi bật của Luật sửa đổi là việc hình thành cơ sở dữ liệu quốc gia về tiêu chuẩn và đo lường chất lượng. Cơ sở dữ liệu này sẽ được vận hành công khai và minh bạch, giúp hỗ trợ doanh nghiệp và xã hội trong việc tiếp cận các tiêu chuẩn môi trường, đồng thời giảm chi phí tuân thủ. Cơ sở dữ liệu quốc gia này không chỉ giúp các doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận tiêu chuẩn mà còn giúp xã hội và nhà nước có thể theo dõi và kiểm soát chất lượng môi trường một cách hiệu quả hơn.

Một điểm đáng chú ý khác là việc bổ sung các nguyên tắc xây dựng TCVN và QCVN. Luật mới yêu cầu mỗi sản phẩm, dịch vụ hoặc quá trình có một QCVN thống nhất trên toàn quốc, loại bỏ tình trạng trùng lặp, chồng chéo giữa các quy chuẩn. Điều này sẽ góp phần tạo ra một môi trường pháp lý đơn giản, dễ hiểu và dễ áp dụng hơn cho doanh nghiệp. Bên cạnh đó, Bộ Khoa học và Công nghệ cũng khẳng định sự cần thiết phải tăng cường sự tham gia của doanh nghiệp, hiệp hội ngành hàng và các tổ chức xã hội trong việc xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn, coi doanh nghiệp là trung tâm trong triển khai các tiêu chuẩn môi trường.

Theo Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Lê Xuân Định, hệ thống TCVN, QCVN đã góp phần quan trọng nâng cao hiệu lực quản lý môi trường, hỗ trợ kiểm tra, thanh tra, cấp phép môi trường và thúc đẩy công nghệ xử lý môi trường hiện đại. Đồng thời, tăng cường cơ sở kỹ thuật cho việc tham gia thị trường carbon, kiểm kê khí nhà kính, truy xuất nguồn gốc sản phẩm xanh và đáp ứng yêu cầu của các cam kết quốc tế cũng như tạo thuận lợi để doanh nghiệp từng bước vượt qua các rào cản kỹ thuật như CBAM của EU. 

Giai đoạn 2022 - 2024, Bộ đã xây dựng 27 trạm quan trắc phóng xạ tại 16 tỉnh, triển khai quan trắc bức xạ tự nhiên tại 14 trạm khí tượng và 3 trạm ozone - UV; duy trì các nhóm trạm chuyên biệt như quan trắc mưa axit, phóng xạ đất liền, biển và khu vực phía Bắc. Dữ liệu được cập nhật thường xuyên, phục vụ cảnh báo sớm và quản lý môi trường.

Định hướng phát triển và giải pháp triển khai

Tại Hội thảo: “Hoàn thiện quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật và định mức kinh tế - kỹ thuật trong lĩnh vực môi trường” sáng ngày 29/8/2025 được tổ chức tại Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đại diện Bộ Khoa học và Công nghệ đã nhấn mạnh, để đạt được mục tiêu phát triển bền vững và tăng cường bảo vệ môi trường trong bối cảnh hội nhập quốc tế, Việt Nam cần thực hiện đồng bộ các giải pháp về tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật trong lĩnh vực môi trường. Việc triển khai hiệu quả Luật số 70/2025/QH15 không chỉ đòi hỏi sự tham gia tích cực của các cơ quan nhà nước, mà còn cần có sự phối hợp chặt chẽ với doanh nghiệp, các tổ chức xã hội và cộng đồng quốc tế. Một số định hướng và giải pháp cụ thể được Bộ Khoa học và Công nghệ đề xuất như:

Đồng bộ hóa pháp luật và quy chuẩn. Việc rà soát và điều chỉnh các quy định pháp luật trong hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật là vô cùng quan trọng, nhằm đảm bảo sự thống nhất giữa Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật (TC&QCKT) với các luật liên quan khác, đặc biệt là Luật Bảo vệ Môi trường (BVMT). Bộ Khoa học và Công nghệ cho rằng cần phải giảm thiểu sự chồng chéo giữa các quy định pháp lý, đồng thời điều chỉnh, bổ sung các quy chuẩn kỹ thuật sao cho phù hợp với tình hình thực tế và yêu cầu bảo vệ môi trường ngày càng khắt khe hơn.

Ưu tiên các lĩnh vực trọng điểm: Bộ Khoa học và Công nghệ đặc biệt chú trọng đến việc tập trung vào các lĩnh vực môi trường cần được ưu tiên xây dựng tiêu chuẩn và quy chuẩn mới hoặc bổ sung, điều chỉnh các tiêu chuẩn hiện hành. Những lĩnh vực quan trọng bao gồm khí thải, nước thải, chất thải nguy hại, phát thải khí nhà kính (GHG), năng lượng tái tạo và vật liệu tái chế. Việc ưu tiên xây dựng tiêu chuẩn trong các lĩnh vực này không chỉ giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường mà còn góp phần tạo ra các cơ hội cho doanh nghiệp phát triển bền vững, phù hợp với các cam kết quốc tế về bảo vệ môi trường.

Hài hòa tiêu chuẩn quốc tế: Để đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và hội nhập quốc tế, Bộ Khoa học và Công nghệ nhấn mạnh sự cần thiết phải hài hòa các tiêu chuẩn quốc gia với tiêu chuẩn quốc tế, đặc biệt là các tiêu chuẩn của ISO, IEC và các tổ chức tiêu chuẩn khu vực. Việc hài hòa này không chỉ giúp cải thiện khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp mà còn đảm bảo tính khả thi và hiệu quả của các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật trong việc thực hiện các mục tiêu bảo vệ môi trường. Bộ cũng chỉ ra rằng việc hài hòa tiêu chuẩn cần phải được thực hiện theo một chiến lược cụ thể, có lộ trình phù hợp với chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam và các cam kết quốc tế.

Ứng dụng chuyển đổi số và công nghệ mới: Trong bối cảnh công nghệ phát triển nhanh chóng, Bộ Khoa học và Công nghệ khuyến khích việc áp dụng chuyển đổi số trong việc xây dựng và triển khai các tiêu chuẩn môi trường. Việc phát triển các cơ sở dữ liệu quốc gia về tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật là một bước đi quan trọng, giúp kết nối dữ liệu quan trắc môi trường, thông tin về sản phẩm, dịch vụ môi trường và các hoạt động kiểm tra, giám sát chất lượng môi trường. Bộ cũng đặc biệt chú trọng đến việc ứng dụng các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI), Big Data trong phân tích và cảnh báo sớm các rủi ro môi trường, giúp nhà quản lý đưa ra các quyết định kịp thời và chính xác.

Phân cấp và phân quyền hợp lý trong quản lý môi trường: Bộ Khoa học và Công nghệ đề xuất mô hình phân cấp trong việc xây dựng, ban hành và giám sát việc thực hiện các tiêu chuẩn môi trường. Theo đó, các Bộ quản lý ngành sẽ chủ động trong việc ban hành các Quy chuẩn Việt Nam (QCVN), trong khi các Ủy ban nhân dân cấp tỉnh sẽ có quyền ban hành các Quy chuẩn địa phương (QCĐP) phù hợp với đặc thù của từng khu vực. Tuy nhiên, Bộ Khoa học và Công nghệ đã nhấn mạnh, mặc dù có sự phân cấp nhưng tất cả các quy chuẩn phải đảm bảo tính minh bạch và đồng bộ trong Cơ sở Dữ liệu Quốc gia, giúp tạo ra một hệ thống quản lý thống nhất, dễ dàng tiếp cận và áp dụng cho mọi doanh nghiệp và người dân.

Khuyến khích tiêu chuẩn tự nguyện và đổi mới xanh: Bộ Khoa học và Công nghệ khuyến khích các doanh nghiệp áp dụng các tiêu chuẩn tự nguyện, ví dụ như ISO 14001 (quản lý môi trường) và ISO 50001 (quản lý năng lượng), cũng như các nhãn sinh thái và chương trình kiểm soát khí nhà kính. Việc áp dụng các tiêu chuẩn tự nguyện không chỉ giúp doanh nghiệp cải thiện chất lượng sản phẩm mà còn khẳng định cam kết của họ đối với việc bảo vệ môi trường, đồng thời tạo động lực thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong các lĩnh vực sản xuất và kinh doanh, hướng đến phát triển xanh và bền vững.

Tăng cường hợp tác quốc tế: Việc mở rộng hợp tác quốc tế trong việc công nhận kết quả thử nghiệm, chứng nhận là một trong những giải pháp quan trọng để Việt Nam nâng cao chất lượng các tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật. Bộ Khoa học và Công nghệ cũng khuyến khích các tổ chức quốc tế tham gia vào các hoạt động tiêu chuẩn hóa, đặc biệt là trong các tổ chức như ISO và IEC, để học hỏi và áp dụng các kinh nghiệm quốc tế về tiêu chuẩn môi trường. Điều này không chỉ giúp Việt Nam nâng cao năng lực chuyên môn mà còn tăng cường vị thế trong các cuộc đàm phán quốc tế về bảo vệ môi trường và biến đổi khí hậu.

Luật số 70/2025/QH15 là một bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện hạ tầng chất lượng quốc gia về môi trường. Bộ Khoa học và Công nghệ cho rằng, nếu luật được triển khai đúng cách, sẽ tạo ra một hệ thống tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật hiệu quả, góp phần bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu và thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn. 

Việc thực hiện tốt các giải pháp trong Luật sửa đổi không chỉ là yêu cầu cấp bách đối với các cơ quan chức năng, mà còn cần sự tham gia tích cực của doanh nghiệp và cộng đồng xã hội. Nếu làm tốt, hệ thống tiêu chuẩn sẽ trở thành công cụ hữu hiệu trong việc bảo vệ môi trường, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và đảm bảo phát triển bền vững cho Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

Hồng Minh (lược ghi)

Tại Hội thảo: “Hoàn thiện quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật và định mức kinh tế - kỹ thuật trong lĩnh vực môi trường”