LTS: Từ bao đời nay, thủy lợi đã gắn bó mật thiết với đời sống người dân khu vực phía Bắc Việt Nam. Những con đê trầm mặc chạy dài bên bờ Sông Hồng, những kênh mương len lỏi giữa cánh đồng lúa, những hồ chứa nước nằm yên bình giữa núi rừng,… tất cả tạo nên một Hệ thống “mạch máu” nuôi dưỡng sản xuất nông nghiệp, bảo đảm sinh kế cho hàng chục triệu người dân.
Bước sang thời kỳ đổi mới và hội nhập, thủy lợi không chỉ dừng ở nhiệm vụ cung cấp nước tưới tiêu, tiêu thoát lũ mà còn giữ vai trò trọng yếu trong điều tiết nguồn nước, phòng chống thiên tai, bảo vệ môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, trước áp lực dân số gia tăng, nhu cầu phát triển công nghiệp và đô thị, cùng những tác động ngày càng khốc liệt của thời tiết cực đoan, các Hệ thống công trình thủy lợi miền Bắc đang đứng trước nhiều thách thức lớn như tình trạng lấn chiếm các công trình thuỷ lợi; vấn nạn xả thải rác thải, chất thải xuống các tuyến kênh mương; ô nhiễm nguồn nước từ các hoạt động sản xuất công nghiệp và dân sinh chưa được xử lý; mực nước các dòng sông và hồ đập xuống thấp vào mùa khô do biến đổi khí hậu; diện tích tưới ngày càng thu hẹp trong khi hệ số tiêu ngày càng tăng lên. Đặc biệt là cơ chế giá dịch vụ thủy lợi còn nhiều bất cập, chưa phản ánh đúng chi phí thực tế của hoạt động thuỷ nông đã ảnh hưởng không nhỏ đến công tác quản lý và vận hành các Hệ thống công trình thuỷ lợi ở miền Bắc,…
Tuyến bài: “Hệ thống công trình thủy lợi miền Bắc trước thách thức mới” sẽ đưa bạn đọc đi sâu tìm hiểu thực trạng, những thành tựu và tồn tại, khó khăn của các Hệ thống thủy lợi ở vùng đồng bằng Sông Hồng, trung du và miền núi phía Bắc; lắng nghe tiếng nói từ cơ sở, các nhà quản lý, chuyên gia; đồng thời cùng bàn giải pháp để quản lý và vận hành hiệu quả Hệ thống các công trình thuỷ lợi nhằm phục vụ cho phát triển kinh tế và dân sinh, thích ứng với biến đổi khí hậu.

Hệ thống các công trình thuỷ lợi xuống cấp
Ông Trần Ngọc Sơn – Giám đốc Công ty cho biết: “Hiện nay đơn vị đang quản lý 109 kênh tưới chính cấp I, cấp II với chiều dài 133 km, trong đó kênh kiên cố 65 km; Kênh tiêu chính, cấp I, cấp II có 81 kênh, chiều dài 144 km; 264 công trình cống, đập, cầu máng trên kênh; 11 cống qua đê bối: 11 cống; 58 trạm bơn điện (78 máy) có tổng công suất 105.630 m3/h”.
Hiện trạng Hệ thống công trình thuỷ lợi Mỹ Thành do đơn vị quản lý được xây dựng và được đưa vào khai thác từ lâu, hầu hết các công trình đều đã xuống cấp và hư hỏng. Các kênh tiêu hầu hết đều bị bồi lắng. Các kênh tưới do xây dựng từ lâu và một số kênh do địa phương bàn giao theo Quyết định 13 năm 2010 nên bị đổ và xuống cấp nghiêm trọng. Hệ thống các trạm bơm điện thiết bị cũ nát dẫn đến hỏng hóc thường xuyên.

Một đoạn Kênh B1 thuộc Hệ thống công trình thuỷ lợi Mỹ Thành bị đổ vỡ nhưng thiếu kinh phí sửa chữa

Cùng với đó, trong quá trình hoạt động trong thời gian qua, Công ty đã gặp không ít bất cập trong công tác quản lý các công trình thuỷ lợi do phát triển các khu công nghiệp, đô thị, đường giao thông làm thu hẹp diện tích đất nông nghiệp và ảnh hưởng tới hệ thống công trình thuỷ lợi gây khó khăn cho công tác quản lý và phục vụ sản xuất nông nghiệp.
Bên cạnh đó, công trình sửa chữa còn dàn trải, chắp vá chưa đồng bộ do nguồn kinh phí dành cho sửa chữa còn hạn hẹp. Hệ thống kênh mương cấp 3 do địa phương quản lý chưa được nạo vét, khơi thông dòng chảy gây khó khăn cho công tác tưới, tiêu và làm tăng chi phí về điện năng, kéo dài thời gian tưới tiêu.
“Đặc biệt, do tập quán canh tác của các địa phương chưa đúng theo lịch gieo cấy và một số địa phương gieo xạ ở những khu vực có cos ruộng thấp. Tình trạng xả rác thải xuống lòng kênh xảy ra thường xuyên gây khó khăn cho công tác duy tu và tưới tiêu phục vụ sản xuất”, ông Sơn chia sẻ thêm.
Khó khăn trong quản lý xả thải 
Tình trạng vi phạm lấn chiếm hành lang bảo vệ công trình thuỷ lợi vẫn còn xảy ra, những vi phạm mới phát sinh đã được xử lý.
Ông Nguyễn Văn Dương – Phó Giám đốc Công ty nhấn mạnh: “Khi phát hiện vi phạm công trình đơn vị phối hợp với chính quyền địa phương lập biên bản vi phạm và triển khai công tác giải toả vi phạm theo quy chế phối hợp và các quy định như Luật Thuỷ lợi, Nghị định 03/2022/NĐ-CP quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực phòng, chống thiên tai thuỷ lợi, đê điều; Quyết định 18/2019/QĐ-UBND Quyết định ban hành quy định phạm vi bảo vệ công trình thuỷ lợi trên địa bàn tỉnh Nam Định cũ; Chỉ thị số 10/CT-UBND về việc tăng cường quản lý, kiểm tra xử lý vi phạm pháp luật về đê điều, công trình thuỷ lợi, đất đai hành lang bảo vệ đê điều, xả thải vào nguồn nước trên địa bàn tỉnh Nam Định cũ”.

Kênh KN2 thuộc Hệ thống công trình thuỷ lợi Mỹ Thành bị đổ

Ngoài ra, vấn đề ô nhiễm nước do nước thải sinh hoạt, chăn nuôi vào hệ thống kênh thuỷ lợi vẫn xảy ra đặc biệt là ở hệ thống kênh qua các khu dân cư, khu công nghiệp và đô thị.
“Hiện nay trong Hệ thông công trình thuỷ lợi Mỹ Thành có các đơn vị đã được cấp phép xả thải vào hệ thống công trình thuỷ lợi của đơn vị quản lý gồm: Khu CN Hoà Xá, Cụm CN An Xá, Công ty TCE VINA DENIM, Công ty may Maxport, Công ty Cổ phần nước sạch Nam Định, Trung tâm y tế Mỹ Lộc, Công ty may D&J”, ông Dương cho biết thêm.
Bất cập cơ chế giá dịch vụ thuỷ lợi 
Theo ông Trần Ngọc Sơn: “Giá dịch vụ thuỷ lợi được áp dụng theo Nghị định 67/2012/NĐ-CP đối với khu vực Đồng bằng Sông Hồng tưới tiêu bằng động lực là 1.646.000 đồng/ha/vụ hiện nay không còn phù hợp do các khoản chi phí đã tăng lên như tiền lương, Bảo hiểm xã hội….”.

Kênh B1 bị đổ một đoạn dài nhưng Công ty khó khăn trong việc xây dựng lại

Giá dịch vụ thuỷ lợi hiện nay chưa đáp ứng được yêu cầu hoạt động của đơn vị. Với đơn giá như hiện nay nguồn kinh phí dành cho sửa chữa thường xuyên công trình rất hạn hẹp chỉ đủ để sửa chữa các công trình cấp bách, đột xuất để đảm bảo tưới tiêu nước phục vụ sản xuất nông nghiệp.
“Đề nghị Chính phủ và Nhà nước điều chỉnh nâng giá sản phẩm dịch vụ thuỷ lợi. Từ đó nguồn kinh phí dành cho sửa chữa công trình tăng lên đáp ứng được yêu cầu hoạt động của đơn vị”, ông Dương kiến nghị.

Công ty Khai thác công trình thuỷ lợi Mỹ Thành được thành lập theo QĐ số 1083/QĐ-UB ngày 19/8/1999 của UBND tỉnh Nam Định. Ngày 26/12/2008 UBND tỉnh Nam Định cũ ra quyết Định số 2889/QĐ-UBND về việc phê duyệt đề án chuyển đổi công ty Khai thác công trình thuỷ lợi Mỹ Thành thành Công ty TNHH một  thành viên Khai thác công trình thuỷ lợi Mỹ Thành. Là Công ty liên huyện với nhiệm vụ chính là vận hành Hệ thống công trình thuỷ lợi phục vụ tưới tiêu nước cho sản xuất nông nghiệp và dân sinh kinh tế trên hai địa bàn huyện Mỹ Lộc và phía Bắc TP. Nam Định cũ.

Bài 6: Hệ thống thủy lợi Bắc Sông Thương – Công trình xuống cấp, cần vốn đầu tư để bảo đảm an toàn

Đỗ Hùng

>>>>> Xin vui lòng xem thêm:

- Hệ thống công trình thủy lợi miền Bắc trước thách thức mới. Bài 1: Ô nhiễm nguồn nước, rác thải - Vấn đề nan giải với Hệ thống thủy lợi Bắc Đuống;

- Hệ thống công trình thủy lợi miền Bắc trước thách thức mới. Bài 2: Hệ thống thủy lợi Đông Triều - Đối mặt đô thị hoá và công trình xuống cấp;

- Hệ thống công trình thủy lợi miền Bắc trước thách thức mới. Bài 3: Hệ thống thủy lợi Nghĩa Hưng - Bài toán vốn và yêu cầu cấp bách về nâng cấp hạ tầng;

- Hệ thống công trình thủy lợi miền Bắc trước thách thức mới. Bài 4: Hệ thống thuỷ lợi Hải Hậu - Khó khăn do cơ chế giá dịch vụ thủy lợi.