Trước những thách thức về môi trường ngày càng gia tăng, việc triển khai các giải pháp ứng phó sự cố môi trường một cách chủ động và hiệu quả trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Trung tâm SOS Môi trường, với hơn 300 sự cố đã ứng cứu thành công, đã xây dựng một mô hình ứng phó phù hợp với đặc thù của Việt Nam. Mô hình này không chỉ giúp giảm thiểu chi phí mà còn nâng cao hiệu quả trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường.

Lực lượng SOS đang triển khai thu gom vết dầu loang trên sông Lòng Tàu, đoạn qua xã An Thới Đông, huyện Cần Giờ sau vụ va chạm giữa tàu KMTC SURABAYA (Panama) và tàu GLENGYLE (Hong Kong) đêm 25/4/2025, nhằm hạn chế tối đa ảnh hưởng đến rừng ngập mặn và đời sống người dân.

Trang bị vật tư ứng phó sự cố đa năng, phù hợp với đặc thù của Việt Nam

Một trong những yếu tố then chốt để ứng phó hiệu quả là trang bị các thiết bị chuyên dụng, có tính linh hoạt cao và phù hợp với đặc thù của Việt Nam. Trung tâm SOS Môi trường đã nghiên cứu và sản xuất hơn 200 loại thiết bị ứng phó sự cố, giúp tiết kiệm chi phí và thời gian xử lý sự cố.

Các thiết bị nổi bật bao gồm: (1) Thiết bị thu hồi dầu-hoá chất, thiết bị này tích hợp nhiều chức năng, từ bơm gạn dầu trên mặt nước cho đến bơm hút hóa chất trong các khu vực khó tiếp cận như cống ngầm, giếng, mương. (2) Bồn chứa cơ động dưới nước, giải pháp hiệu quả để chứa dầu, hóa chất trong các tình huống tràn dầu trên sông, biển. Bồn chứa này có thể dễ dàng di chuyển và bơm chuyển lên bờ để xử lý. (3) Phao quây lọc dầu tràn, phao quây không chỉ giữ dầu nổi trên mặt nước mà còn lọc và giữ lại các phần tử dầu chìm dưới nước, bảo vệ các khu vực nuôi trồng thủy sản và nguồn nước sạch. Nhờ các trang thiết bị này, việc ứng phó sự cố trở nên chủ động hơn, giảm thiểu rủi ro lan rộng và tối ưu chi phí xử lý.

Dầu loang và rác thải bị sóng đánh dạt, vón cục trong khu vực phao quây trên sông Lòng Tàu (Cần Giờ) sau sự cố va chạm tàu KMTC SURABAYA và GLENGYLE, gây nguy cơ ô nhiễm nghiêm trọng đối với hệ sinh thái rừng ngập mặn

Thiết lập mạng lưới trạm ứng phó sự cố trên toàn quốc

Để tăng khả năng ứng phó kịp thời và hiệu quả với các sự cố môi trường, Trung tâm SOS Môi trường đã xây dựng một mạng lưới hơn 100 trạm ứng phó trải rộng tại các khu vực trọng điểm trên toàn quốc. Mỗi trạm không chỉ là một điểm hiện diện về mặt địa lý mà còn đóng vai trò là trung tâm điều phối, trang bị đầy đủ thiết bị và lực lượng chuyên môn, sẵn sàng ứng phó với các tình huống khẩn cấp xảy ra ở khu vực xung quanh.

Mỗi trạm được thiết kế để vận hành độc lập, nhưng vẫn liên kết chặt chẽ với trung tâm điều hành trung ương và các cơ quan chức năng địa phương. Các trạm đều được trang bị như thiết bị ứng phó đa năng, bao gồm các bồn chứa cơ động, phao quây lọc dầu, thiết bị thu hồi dầu, hóa chất và các vật tư bảo hộ cá nhân; Nhân lực chuyên môn, đội ngũ kỹ thuật viên và chuyên gia ứng phó luôn trực tại trạm, sẵn sàng triển khai các biện pháp xử lý ngay khi sự cố xảy ra. Hệ thống liên lạc và điều phối, giúp trạm kết nối nhanh chóng với các trạm khác, doanh nghiệp và cơ quan chức năng để phối hợp xử lý sự cố, chia sẻ thông tin và hỗ trợ kỹ thuật.

Mạng lưới trạm giúp giảm thời gian phản ứng khi có sự cố xảy ra, đảm bảo xử lý tại chỗ trước khi sự cố lan rộng. Nhờ có các trạm được bố trí chiến lược, các tình huống như tràn dầu, rò rỉ hóa chất hay cháy nổ tại khu công nghiệp và vùng ven biển có thể được ứng phó nhanh chóng, hạn chế thiệt hại cho cộng đồng và hệ sinh thái.

Ví dụ thực tế như sự cố tràn dầu tại Cần Giờ (2025), nhờ mạng lưới trạm ứng phó tại khu vực, các đội ứng phó từ trạm gần nhất đã nhanh chóng triển khai phao quây và thu hồi dầu, giảm đáng kể lượng dầu lan ra rừng ngập mặn.

Hay các vụ tràn hóa chất tại khu công nghiệp phía Bắc, các trạm ứng phó gần đó đã cung cấp thiết bị và nhân lực kịp thời, giúp doanh nghiệp xử lý sự cố ngay tại chỗ, hạn chế tối đa ô nhiễm lan rộng ra các sông, kênh rạch.

Lượng dầu thu gom sau sự cố tràn dầu trên sông Lòng Tàu (Cần Giờ) được chứa trong bể tạm chuyên dụng, dưới sự giám sát của lực lượng ứng phó SOS, nhằm hạn chế tối đa nguy cơ phát tán ra môi trường

Ưu điểm nổi bật của mạng lưới trạm là sẵn sàng 24/7, các trạm luôn duy trì trang thiết bị và nhân lực trong trạng thái sẵn sàng cao nhất. Phản ứng nhanh và chủ động, khi nhận thông tin, trạm có thể triển khai biện pháp ứng phó ngay lập tức mà không cần chờ lệnh từ trung tâm. Hỗ trợ đào tạo và diễn tập, ngoài nhiệm vụ ứng phó sự cố, các trạm còn được sử dụng để tổ chức tập huấn, diễn tập ứng phó, giúp doanh nghiệp và địa phương nâng cao năng lực phòng ngừa. Tiết kiệm chi phí và nhân lực, nhờ có mạng lưới trạm, mỗi sự cố được xử lý gần nơi xảy ra, giảm chi phí vận chuyển thiết bị, nhân lực và hạn chế rủi ro cho các đơn vị cứu hộ.

Đào tạo nhân lực ứng phó sự cố, gắn liền với thực tiễn

Nhân lực là yếu tố quyết định để nâng cao năng lực ứng phó các sự cố môi trường. Nhận thức rõ điều này, Trung tâm SOS Môi trường đã triển khai một chương trình đào tạo toàn diện, kết hợp chặt chẽ giữa lý thuyết, thực hành và diễn tập thực tế, nhằm trang bị cho cán bộ, nhân viên doanh nghiệp, quản lý địa phương, cũng như sinh viên và giảng viên các trường đại học những kiến thức và kỹ năng cần thiết để ứng phó kịp thời, hiệu quả với các tình huống sự cố.

Mục tiêu và phạm vi đào tạo đều hướng đến mục đích cung cấp kiến thức về các loại sự cố môi trường phổ biến như tràn dầu, hóa chất, cháy nổ và chất thải nguy hại; Nâng cao kỹ năng vận hành và sử dụng thành thạo các thiết bị ứng phó như phao quây dầu, bồn chứa cơ động, thiết bị thu hồi dầu, hóa chất; Xây dựng khả năng phối hợp nhóm và ứng phó tại chỗ, đảm bảo phản ứng nhanh nhạy trong mọi tình huống; Phát triển nguồn nhân lực bền vững, sẵn sàng tham gia triển khai ứng phó tại doanh nghiệp, địa phương và các cơ sở đào tạo.

Chương trình được triển khai trên toàn quốc, bao phủ từ các cơ sở sản xuất, doanh nghiệp, đến các cấp quản lý địa phương và các trường đại học chuyên ngành môi trường. Chương trình đào tạo được xây dựng theo ba cấp độ, đảm bảo vừa phù hợp với năng lực hiện có của học viên, vừa nâng cao kỹ năng thực tiễn.

Cấp cơ bản, trong đó đối tượng là cán bộ, công nhân viên doanh nghiệp và cơ sở sản xuất. Nội dung là nhận biết các loại sự cố, nguyên tắc ứng phó cơ bản và sử dụng các thiết bị đơn giản. Phương pháp được triển khai lý thuyết kết hợp diễn tập mô phỏng tại cơ sở.

Cấp nâng cao là đội ngũ quản lý, kỹ thuật viên và chuyên gia ứng phó. Nội dung đào tạo là vận hành thiết bị chuyên dụng, lập kế hoạch ứng phó chi tiết, xử lý các tình huống phức tạp và phối hợp với các trạm ứng phó sự cố. Phương pháp thực hành trực tiếp trên thiết bị chuyên dụng, diễn tập thực tế tại các khu vực nguy cơ cao.

Cấp chuyên gia/giảng viên là những cán bộ đào tạo, chuyên gia môi trường, sinh viên và giảng viên. Nội dung đào tạo quản lý mạng lưới ứng phó, hướng dẫn thực hành và triển khai chương trình đào tạo tại địa phương. Phương pháp đào tạo hực địa, mô phỏng tình huống, giám sát học viên cấp cơ sở.

Nhân viên ứng phó sự cố môi trường trong trang phục bảo hộ chuyên dụng thu gom dầu loang ngay tại khu vực thân tàu trên sông Lòng Tàu (Cần Giờ), sáng 8/5/2025

Theo thống kê từ Trung tâm SOS Môi trường, hơn 1.500 lượt cán bộ và nhân viên doanh nghiệp đã tham gia các khóa đào tạo cơ bản trong năm 2024; hơn 300 cán bộ quản lý và chuyên gia ứng phó được tập huấn nâng cao, thành thạo kỹ năng xử lý sự cố thực tế; hơn 200 sinh viên và giảng viên các trường đại học được đào tạo, trở thành lực lượng dự phòng và giảng viên triển khai các khóa tiếp theo.

Nhờ chương trình đào tạo này, lực lượng ứng phó tại chỗ có khả năng triển khai các biện pháp ứng phó ngay lập tức, giảm thiểu thiệt hại về môi trường và chi phí xử lý, đồng thời phối hợp nhịp nhàng với mạng lưới trạm ứng phó và các cơ quan quản lý.

Chương trình đào tạo mang lại nhiều lợi ích thiết thực như: (1) Tăng khả năng chủ động ứng phó, nhân lực được trang bị kỹ năng xử lý sự cố tại chỗ, giảm thiểu thời gian phản ứng và hạn chế thiệt hại lan rộng. (2) Nâng cao năng lực phối hợp, học viên nắm rõ vai trò của doanh nghiệp, cơ quan quản lý và cộng đồng, đảm bảo triển khai ứng phó đồng bộ và hiệu quả. (3) Phát triển nguồn nhân lực bền vững, sinh viên và chuyên gia được đào tạo trở thành lực lượng dự phòng, đồng thời truyền lại kiến thức cho các cơ sở khác. (4) Ứng dụng trực tiếp vào thực tiễn, các tình huống mô phỏng và thực hành tại hiện trường giúp học viên có kinh nghiệm thực tế, sẵn sàng xử lý các sự cố môi trường khi xảy ra.

Đào tạo nhân lực ứng phó sự cố gắn liền thực tiễn là yếu tố then chốt trong việc nâng cao hiệu quả của toàn bộ mô hình ứng phó. Nhờ chương trình đào tạo bài bản của Trung tâm SOS Môi trường, các doanh nghiệp và địa phương có thể chủ động ứng phó, giảm thiểu chi phí và rủi ro, đồng thời tạo ra nguồn lực bền vững cho công tác bảo vệ môi trường trong tương lai.

Với các giải pháp thiết thực và hiệu quả, Trung tâm SOS Môi trường đã và đang giúp nhiều doanh nghiệp và địa phương chủ động ứng phó với sự cố môi trường. Mô hình ứng phó này không chỉ giúp giảm thiểu chi phí, mà còn bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường. Trong bối cảnh Việt Nam đang bước vào giai đoạn cải cách mạnh mẽ, việc xây dựng một hệ thống ứng phó sự cố môi trường hiệu quả và bền vững là rất cấp thiết và quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Trung tâm SOS Môi trường cam kết đồng hành cùng các địa phương, doanh nghiệp trong việc tăng cường năng lực ứng phó sự cố môi trường, đảm bảo môi trường sống an toàn và phát triển bền vững cho thế hệ tương lai.

 Phạm Văn Sơn

Tổng Thư ký Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam (VACNE)