Áp dụng tín chỉ carbon trên cánh đồng lúa ở Quảng Trị - "Tài sản xanh của người nông dân"

Quảng Trị là một trong những địa phương tiên phong áp dụng mô hình lúa giảm phát thải khí nhà kính. Từ vài chục ha thí điểm, đến nay toàn tỉnh đã có hơn 2.000 ha, hướng tới chứng nhận quốc tế để tham gia thị trường tín chỉ carbon. Đây là bước đi quan trọng mở ra con đường cho nông nghiệp xanh, bền vững và hội nhập.

Nông nghiệp Việt Nam đang chứng kiến một sự chuyển mình mạnh mẽ, khi những cánh đồng lúa truyền thống dần hòa nhập vào cuộc đua giảm phát thải khí nhà kính toàn cầu. Từ những thửa ruộng ở Quảng Trị, hạt lúa Việt đang không chỉ là lương thực mà còn là một tài sản xanh, mở ra cơ hội tham gia vào thị trường tín chỉ carbon đầy tiềm năng.

Việc tham gia vào thị trường carbon không chỉ là một xu hướng, mà còn là cơ hội để nâng cao giá trị hạt lúa Việt. Các dự án thí điểm đang hướng tới mục tiêu tạo ra tín chỉ carbon đủ điều kiện giao dịch trên thị trường quốc tế. Toàn bộ quá trình đo lường, thẩm tra và lưu trữ dữ liệu đều tuân theo chuẩn quốc tế, đảm bảo tính minh bạch và tin cậy. Theo thống kê, mỗi năm ngành nông nghiệp nước ta thải ra 80 triệu tấn khí thải CO2 và khí metal, trong đó hoạt động sản xuất lúa nước chiếm khoảng 50% tổng lượng phát thải trong nông nghiệp. Bên cạnh bán tín chỉ carbon, công nghệ lúa giảm phát thải sẽ giảm chi phí sản xuất lúa gạo 9.500 tỷ đồng/năm; tăng giá bán sản phẩm 7.000 tỷ đồng/năm; tận dụng phế phụ phẩm 2.000 tỷ đồng/năm.

Việc sử dụng công nghệ số trong quản lý phân bón, nước tưới và thu hoạch đã tạo ra những dữ liệu về phát thải, từ đó định danh hạt lúa Việt trên thị trường tài chính carbon. Dự án thí điểm "Mô hình đồng ruộng lúa carbon thấp" với sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế đã mở đường cho việc áp dụng các phương pháp canh tác tiên tiến, hướng tới mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính và tăng cường tính bền vững. Một trong những phương pháp chủ chốt được áp dụng là kỹ thuật AWD (tưới ngập, khô xen kẽ), giúp tiết kiệm nước và giảm lượng khí methane (CH4) phát thải. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề ra mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam sẽ có 1 triệu ha lúa phát thải carbon thấp, đồng thời kỳ vọng ngành lúa gạo Việt Nam sẽ mang về 2.500 tỷ đồng mỗi năm từ việc bán tín chỉ carbon.

Toàn bộ dữ liệu vùng trồng đã được số hóa và quản lý trực tuyến, giúp giám sát minh bạch. Trong tương lai sẽ ứng dụng cảm biến đo mực nước ruộng gắn với các van điều tiết nước tự động, thiết bị giám sát phân bón, ảnh vệ tinh, máy bay không người lái.

Để nhân rộng mô hình lúa giảm phát thải, ngành nông nghiệp tỉnh Quảng Trị xác định rõ nhiệm vụ: Đẩy mạnh sử dụng phân bón hữu cơ, chế phẩm sinh học, giảm hóa chất trong sản xuất, ứng dụng kỹ thuật tưới khô xen ướt trong canh tác lúa, canh tác nông lâm kết hợp, các mô hình vườn rừng, khuyến cáo nông dân không đốt rơm rạ, thực bì sau thu hoạch. Chuyển giao, tập huấn kỹ thuật để nông dân làm chủ quy trình canh tác thân thiện với môi trường, chuyển giao kỹ năng số cho nông dân. Nâng cao nhận thức và năng lực tiếp cận thị trường carbon cho hợp tác xã, nông dân, để khi Việt Nam hình thành sàn giao dịch carbon thì Quảng Trị có thể chủ động tham gia.

Nhiều hợp tác xã và nông dân tại Quảng Trị đã bắt đầu làm quen với việc canh tác theo quy trình giảm phát thải khí nhà kính, nhiều nông dân đã bất ngờ khi biết rằng ruộng lúa cũng đóng góp vào vấn đề biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, với sự hướng dẫn và hỗ trợ, họ đã dần hiểu rõ tầm quan trọng của việc canh tác bền vững và cơ hội thu nhập từ tín chỉ carbon. Tổng Công ty Thương mại Quảng Trị (Sepon Group) đang triển khai công nghệ trồng lúa hữu cơ tại Quảng Trị. Một mặt cho ra hạt gạo đạt tiêu chuẩn khắt khe nhất thị trường châu Âu, Hoa Kỳ; mặt khác xây dựng cơ sở khoa học thực tiễn để thu được tín chỉ carbon từ đồng ruộng.

Theo bà Nguyễn Thị Hồng Phương - Phó Giám đốc Sở Nông Nghiệp và Môi trường tỉnh Quảng Trị, trong mô hình lúa giảm phát thải và hướng tới tín chỉ carbon, công nghệ số đóng vai trò là chìa khóa để mô hình lúa carbon thấp thành công. Toàn bộ dữ liệu vùng trồng đã được số hóa và quản lý trực tuyến, giúp giám sát minh bạch. Thời gian tới ngành nông nghiệp tỉnh Quảng Trị ứng dụng thêm các công nghệ như: Cảm biến đo mực nước ruộng gắn với các van điều tiết nước tự động, thiết bị giám sát phân bón, ảnh vệ tinh, máy bay không người lái (drone) để theo dõi đồng ruộng. Dữ liệu được tổng hợp, phân tích chính xác, đảm bảo tính minh bạch - điều kiện bắt buộc để tín chỉ carbon được quốc tế công nhận.

Kết quả bước đầu cho thấy, mô hình đã mang lại nhiều lợi ích rõ rệt: Tiết kiệm nước, giảm chi phí, hạn chế sâu bệnh, năng suất và chất lượng lúa vẫn được duy trì. Khi áp dụng biện pháp tưới khô xen ướt, lượng khí mê-tan (CH₄) giảm 58,21%-66,87%, tương đương 3,01-3,34 tấn CO₂ không phát ra môi trường/ha. Quan trọng hơn, bà con đã thay đổi tư duy, hướng tới lợi ích lâu dài từ thị trường carbon - minh chứng rằng nền nông nghiệp xanh, bền vững hoàn toàn khả thi ở Quảng Trị.

Bên cạnh đó, tín chỉ carbon được hình thành từ chính hoạt động sản xuất của nông dân và hợp tác xã, vì vậy họ là người hưởng lợi trực tiếp. Khi lợi ích gắn liền với trách nhiệm, nông dân sẽ gắn bó lâu dài, còn thương hiệu “lúa carbon thấp Quảng Trị” sẽ có chỗ đứng bền vững không chỉ thị trường trong nước mà còn vươn ra quốc tế.

Quảng Trị là một trong những địa phương tiên phong áp dụng mô hình lúa giảm phát thải khí nhà kính. Từ vài chục ha thí điểm, đến nay toàn tỉnh đã có hơn 2.000 ha, hướng tới chứng nhận quốc tế để tham gia thị trường tín chỉ carbon. Đây là bước đi quan trọng mở ra con đường cho nông nghiệp xanh, bền vững và hội nhập, vụ đông xuân 2024 - 2025, tỉnh Quảng Trị đã thí điểm trên 60 ha và tiến hành đánh giá sau khi thu hoạch.

Trên cơ sở đó, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh báo cáo UBND tỉnh và đề xuất kế hoạch nhân rộng hợp tác với mục tiêu đến năm 2030 có 50% diện tích lúa toàn tỉnh tham gia chương trình, mỗi năm phấn đấu 5.000 - 10.000 ha. Riêng trong vụ hè thu năm 2025, toàn tỉnh đã triển khai mô hình lúa giảm phát thải khí nhà kính trên diện tích hơn 2.000 ha tại các xã: Triệu Phong, Triệu Bình, Vĩnh Thủy, Trường Ninh, Ninh Châu và Quảng Ninh.

Tín chỉ carbon được hình thành từ chính hoạt động sản xuất của nông dân và hợp tác xã, vì vậy họ là người hưởng lợi trực tiếp. Để mô hình này thực sự bền vững, nông dân được hưởng lợi, ngành nông nghiệp và môi trường tỉnh Quảng Trị có những cơ chế như phối hợp với các tổ chức quốc tế và doanh nghiệp để xây dựng cơ chế minh bạch từ phân bổ nguồn thu bán tín chỉ, hỗ trợ đầu vào sản xuất xanh đến kết nối thị trường bền vững không chỉ thị trường trong nước mà còn vươn ra quốc tế.

Theo sở Nông nghiệp và Môi trường Quảng Trị: Với hơn 102.000 ha lúa gieo trồng hằng năm, Quảng Trị có tiềm năng rất lớn để tham gia thị trường carbon quốc tế. Nếu tổ chức sản xuất tốt, ứng dụng công nghệ số để giám sát minh bạch, cây lúa Quảng Trị hoàn toàn có thể đạt chứng nhận quốc tế và tham gia thị trường carbon...

Theo quy định tại khoản 35, Điều 3, Luật Bảo vệ môi trường 2020: “Tín chỉ carbon là chứng nhận có thể giao dịch thương mại và thể hiện quyền phát thải một tấn khí carbon dioxide (CO₂) hoặc một tấn khí carbon dioxide (CO₂) tương đương”. Như vậy, tín chỉ carbon như một loại giấy phép có giá trị thương mại, gắn liền với quyền phát thải một lượng khí nhà kính cụ thể. Người nông dân có thể hiểu đơn giản, tín chỉ carbon giống như một “phiếu thưởng” mình nhận được nếu làm ra ít khí thải gây ô nhiễm môi trường hơn trong hoạt động sản xuất nông nghiệp. Mỗi tín chỉ tương đương với việc người nông dân đã áp dụng các phương pháp canh tác tiên tiến nhằm làm giảm hoặc hấp thu được một tấn CO₂. Những "phiếu thưởng" này có tiềm năng để tham gia vào thị trường giao dịch tín chỉ carbon khi thị trường này chính thức đi vào hoạt động theo quy định của pháp luật Việt Nam.