Đảm nhận nhiệm vụ tưới tiêu cho hơn 3.500 ha đất nông nghiệp ở Hưng Yên, Hà Nội và Bắc Ninh, Trạm bơm Như Quỳnh do Xí nghiệp khai thác công trình thuỷ lợi Như Quỳnh vận hành (Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thuỷ lợi Nam Đuống) đóng vai trò then chốt trong hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải. Thế nhưng, nhiều năm qua, nguồn nước từ sông Kim Sơn chảy về trạm liên tục bị ô nhiễm nặng, khiến sản xuất nông nghiệp và môi trường nông thôn đối diện với nhiều rủi ro. Vấn đề này đang trở thành thách thức lớn, đòi hỏi sự phối hợp mạnh mẽ từ các cấp, ngành và địa phương.
LTS: Từ bao đời nay, thủy lợi đã gắn bó mật thiết với đời sống người dân khu vực phía Bắc Việt Nam. Những con đê trầm mặc chạy dài bên bờ Sông Hồng, những kênh mương len lỏi giữa cánh đồng lúa, những hồ chứa nước nằm yên bình giữa núi rừng,… tất cả tạo nên một Hệ thống “mạch máu” nuôi dưỡng sản xuất nông nghiệp, bảo đảm sinh kế cho hàng chục triệu người dân.
Bước sang thời kỳ đổi mới và hội nhập, thủy lợi không chỉ dừng ở nhiệm vụ cung cấp nước tưới tiêu, tiêu thoát lũ mà còn giữ vai trò trọng yếu trong điều tiết nguồn nước, phòng chống thiên tai, bảo vệ môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, trước áp lực dân số gia tăng, nhu cầu phát triển công nghiệp và đô thị, cùng những tác động ngày càng khốc liệt của thời tiết cực đoan, các Hệ thống công trình thủy lợi miền Bắc đang đứng trước nhiều thách thức lớn như tình trạng lấn chiếm các công trình thuỷ lợi; vấn nạn xả thải rác thải, chất thải xuống các tuyến kênh mương; ô nhiễm nguồn nước từ các hoạt động sản xuất công nghiệp và dân sinh chưa được xử lý; mực nước các dòng sông và hồ đập xuống thấp vào mùa khô do biến đổi khí hậu; diện tích tưới ngày càng thu hẹp trong khi hệ số tiêu ngày càng tăng lên. Đặc biệt là cơ chế giá dịch vụ thủy lợi còn nhiều bất cập, chưa phản ánh đúng chi phí thực tế của hoạt động thuỷ nông đã ảnh hưởng không nhỏ đến công tác quản lý và vận hành các Hệ thống công trình thuỷ lợi ở miền Bắc,…
Tuyến bài “Hệ thống công trình thủy lợi miền Bắc trước thách thức mới” sẽ đưa bạn đọc đi sâu tìm hiểu thực trạng, những thành tựu và tồn tại, khó khăn của các Hệ thống thủy lợi ở vùng đồng bằng Sông Hồng, trung du và miền núi phía Bắc; lắng nghe tiếng nói từ cơ sở, các nhà quản lý, chuyên gia; đồng thời cùng bàn giải pháp để quản lý và vận hành hiệu quả Hệ thống các công trình thuỷ lợi nhằm phục vụ cho phát triển kinh tế và dân sinh, thích ứng với biến đổi khí hậu.
Nguồn nước ô nhiễm dồn về trạm bơm
Trạm bơm Như Quỳnh trực tiếp lấy nước từ cống Xuân Quan qua sông Kim Sơn – một nhánh chính của hệ thống Bắc Hưng Hải. Thay vì mang lại dòng nước phục vụ tưới tiêu, những năm gần đây, nguồn nước này lại trở thành mối lo thường trực vì tình trạng ô nhiễm ngày càng trầm trọng, đặc biệt vào mùa kiệt (từ tháng 12 đến tháng 4 năm sau).
Theo Lãnh đạo Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thuỷ lợi Nam Đuống cho biết: Trạm bơm Như Quỳnh hiện phục vụ tưới tiêu cho hơn 3.500 ha đất nông nghiệp của ba tỉnh, thành phố, nhưng nguồn nước đang chịu áp lực ô nhiễm nghiêm trọng. Mỗi ngày, toàn hệ thống Bắc Hưng Hải tiếp nhận khoảng 236.000 m³ nước thải, trong đó 175.000 m³ là từ sinh hoạt và 61.000 m³ đến từ công nghiệp. Riêng cụm công nghiệp Tân Quang và khu vực chợ Như Quỳnh đã xả khoảng 15.527 m³/ngày đêm, trong khi làng nghề tái chế nhựa Minh Khai thải ra tới 42.000 m³/ngày đêm kèm theo lượng lớn rác thải nhựa. Cùng với nước thải từ nhiều khu đô thị, làng nghề, cụm công nghiệp thuộc Hà Nội và Bắc Ninh, các nguồn ô nhiễm này đều đổ về sông Kim Sơn rồi vào bể hút của trạm bơm. Tình trạng này khiến dòng nước phục vụ sản xuất ngày càng xuống cấp, gây ảnh hưởng trực tiếp tới chất lượng môi trường và năng suất cây trồng của cả vùng.
Ô nhiễm cộng hưởng với suy kiệt nguồn nước
Nguồn nước bị ô nhiễm không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến cây trồng mà còn tạo ra những tác động dây chuyền tới môi trường và đời sống dân sinh. Thực tế cho thấy, việc sử dụng nguồn nước tưới không đảm bảo đã khiến đất canh tác nhanh bạc màu, cây trồng dễ nhiễm sâu bệnh, năng suất sụt giảm. Nguy cơ tồn dư hóa chất và kim loại nặng trong nông sản cũng đặt ra mối lo lớn đối với sức khỏe cộng đồng và uy tín nông sản địa phương.
Ngày 01/10/1961, Chủ tịch Ủy ban hành chính tỉnh Bắc Ninh quyết định thành lập Ban quản lý nông giang Như Quỳnh, với trụ sở đóng tại trạm bơm Như Quỳnh – thị trấn Như Quỳnh – huyện Văn Lâm – tỉnh Hưng Yên.
Nhiệm vụ trọng tâm của Ban quản lý lúc đó, là tập trung đưa nước từ cống Xuân Quan và nước từ trạm bơm Như Quỳnh về các địa phương để phục vụ sản xuất nông nghiệp và dân sinh.
Ngày 18/01/1971, được đổi tên thành Xí nghiệp Thủy nông Gia Thuận; Năm 1972 chuyển trụ sở từ thị trấn Như Quỳnh – huyện Văn Lâm – tỉnh Hưng Yên về xã Gia Đông – huyện Thuận Thành – tỉnh Bắc Ninh (nay là Phường Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh)
Ngày 04/4/2000, UBND tỉnh Bắc Ninh ra quyết định số 33/2000/QĐ-UB chuyển đổi Xí nghiệp Thủy nông Gia Thuận thành Công ty Khai thác công trình thủy lợi Nam Đuống, chuyển Công ty từ doanh nghiệp nhà nước hoạt động sản xuất kinh doanh sang hoạt động công ích.
Ngày 11/11/2009, UBND tỉnh Bắc Ninh ra quyết định số 1681/QĐ-UBND chuyển đổi Công ty Khai thác công trình thủy lợi Nam Đuống thành Công ty TNHH Một thành viên Khai thác công trình thủy lợi Nam Đuống.
Không chỉ dừng lại ở sản xuất, tình trạng ô nhiễm kéo dài còn gây áp lực xã hội. Nhiều tuyến kênh trong hệ thống Bắc Hưng Hải trở thành nơi tồn đọng rác thải, bốc mùi khó chịu, làm suy giảm cảnh quan và chất lượng môi trường sống của người dân vùng nông thôn.
Một nguyên nhân quan trọng khiến ô nhiễm ngày càng trầm trọng là sự suy kiệt của nguồn nước sông Hồng. Vào mùa kiệt, mực nước thấp hơn thiết kế khiến hệ thống Bắc Hưng Hải buộc phải “giữ nước” để ưu tiên tưới tiêu, gần như không còn khả năng thay nước. Hệ quả là tình trạng ô nhiễm bị tích tụ, gia tăng mức độ nghiêm trọng theo thời gian.
Giải pháp tình thế cho sản xuất
Trước thực trạng trên, Xí nghiệp Khai thác công trình thủy lợi (KTCTTL) Như Quỳnh đã chủ động phối hợp với Công ty TNHH một thành viên KTCTTL Bắc Hưng Hải và các địa phương trong hệ thống để thực hiện một số giải pháp tình thế. Theo đó, khi điều kiện cho phép, các đơn vị sẽ thống nhất vận hành, điều tiết, thau rửa và thay nước nhằm làm loãng ô nhiễm.
Xí nghiệp cũng tăng cường phối hợp với UBND các xã, thị trấn trước đây chỉ đạo hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp thường xuyên theo dõi chất lượng nước, kịp thời điều chỉnh lịch lấy nước phù hợp. Cùng với đó, xí nghiệp tranh thủ mọi thời điểm nguồn nước kênh trục bảo đảm chất lượng để tăng cường lấy vào hệ thống nội đồng, vừa phục vụ sản xuất, vừa dự trữ cho giai đoạn tiếp theo.
Công ty TNHH Một thành viên Khai thác công trình thủy lợi Nam Đuống được giao quản lý, khai thác và vận hành các công trình thủy lợi trên diện tích lưu vực 34.230,41 ha của phía nam Sông Đuống để tưới, tiêu phục vụ cho sản xuất nông nghiệp và dân sinh của Thị xã Thuận Thành, các huyện Gia Bình, Lương Tài của tỉnh Bắc Ninh cũ. Ngoài ra còn phục vụ tưới tiêu cho một số xã ở ngoài tỉnh gồm: 2 xã của huyện Cẩm Giàng (tỉnh Hải Dương cũ); 1 xã của huyện Văn Lâm cũ (tỉnh Hưng Yên) và 7 xã của huyện Gia Lâm cũ (Hà Nội). Công ty đảm nhận vai trò then chốt trong việc tưới tiêu nước cho sản xuất nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản.
Công ty đang quản lý 267 trạm bơm, trong đó 37 trạm bơm do Công ty quản lý và 230 trạm bơm cục bộ; quản lý 26 tuyến kênh với chiều dài là 133,472 km; 77 tuyến kênh tưới cấp 2 với chiều dài 145,328 km; kênh tiêu cấp I+II với chiều dài là 231,048 km theo Quyết định số19/QĐ-UBND tỉnh Bắc Ninh ngày 10/10/2019 về Ban hành phân cấp quản lý, khai thác bảo vệ công trình thủy lợi.
Ngoài ra, công tác kiểm tra, phát hiện và kiến nghị xử lý vi phạm cũng được đẩy mạnh. Các tổ chức khai thác công trình thủy lợi được yêu cầu báo cáo kịp thời khi phát hiện hành vi xả thải trái phép, chính quyền địa phương phải kiên quyết xử lý, tránh để tồn đọng, tái vi phạm.
Giải pháp căn cơ để kiểm soát ô nhiễm
Mặc dù các giải pháp tình thế phần nào giúp giảm bớt khó khăn trước mắt, song đây không phải là lời giải tận gốc cho tình trạng ô nhiễm nguồn nước tưới. Để bảo vệ dòng chảy của cả hệ thống Bắc Hưng Hải, trong đó có Trạm bơm Như Quỳnh, cần một chiến lược tổng thể, lâu dài, được triển khai đồng bộ từ trung ương đến địa phương, từ cơ quan quản lý đến từng hộ sản xuất và doanh nghiệp.
Trước hết, cần kiểm soát nghiêm ngặt nguồn thải, các khu công nghiệp, cụm công nghiệp, làng nghề bắt buộc phải đầu tư hệ thống xử lý nước thải đạt chuẩn trước khi xả ra môi trường. Với những cơ sở vi phạm, phải xử phạt nặng và đình chỉ hoạt động nếu cần thiết, đây là bước then chốt để “chặn từ gốc” nguồn ô nhiễm.
Song song, cần đầu tư nâng cấp hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải, đảm bảo khả năng thay nước, thau rửa thường xuyên. Việc vận hành liên hồ chứa trên lưu vực sông Hồng cũng phải được điều chỉnh linh hoạt, ưu tiên cấp nước bổ sung vào mùa kiệt. Các địa phương ven kênh cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động người dân không xả rác bừa bãi, hình thành ý thức giữ gìn môi trường nước.
Về lâu dài, giải pháp căn cơ hướng đến quy hoạch lại phát triển công nghiệp và đô thị gắn với hạ tầng xử lý môi trường, hạn chế tình trạng chạy theo lợi ích kinh tế trước mắt mà bỏ qua yếu tố bền vững. Khi hạ tầng xử lý nước thải được đầu tư đồng bộ và nguồn nước được kiểm soát chặt chẽ, hệ thống Bắc Hưng Hải mới thực sự phát huy vai trò huyết mạch của nông nghiệp vùng đồng bằng sông Hồng, bảo đảm sinh kế ổn định cho người dân.
Chung tay vì một hệ thống thủy lợi bền vững
Ô nhiễm nguồn nước tưới tại Trạm bơm Như Quỳnh không chỉ là vấn đề của một xí nghiệp hay một địa phương, mà là thách thức liên vùng, liên ngành. Hệ thống Bắc Hưng Hải liên quan trực tiếp đến sản xuất và đời sống của hàng trăm nghìn nông dân ở nhiều tỉnh, thành phố. Nếu không kiểm soát triệt để, nguy cơ mất an toàn lương thực, suy giảm môi trường và ảnh hưởng sức khỏe cộng đồng là khó tránh khỏi.
Trong bối cảnh đó, việc siết chặt quản lý nguồn thải, nâng cao trách nhiệm của các cơ sở sản xuất, doanh nghiệp và chính quyền các cấp trở thành yêu cầu cấp bách. Song song với các giải pháp ngắn hạn, cần chú trọng đầu tư công nghệ xử lý nước thải, tăng cường giám sát môi trường và từng bước nâng cấp hệ thống hạ tầng thủy lợi, qua đó khôi phục dòng nước sạch, bảo đảm nguồn tưới ổn định cho sản xuất nông nghiệp và đời sống dân sinh.
Với riêng Trạm bơm Như Quỳnh, kiểm soát và cải thiện chất lượng nguồn nước không chỉ đặt ra như nhiệm vụ cấp bách trước mắt, mà còn giữ vai trò then chốt trong việc bảo đảm tưới tiêu an toàn cho hơn 3.500 ha canh tác. Thực hiện tốt công việc này đồng nghĩa với việc giữ vững sinh kế của người dân, đồng thời tạo nền tảng cho sản xuất nông nghiệp ổn định và phát triển bền vững vùng đồng bằng sông Hồng.
Bài 8: Hệ thống thủy lợi Hưng Yên - Nỗ lực thích ứng trước thách thức mới
>>>>>> Xin vui lòng xem thêm:
- Bài 5: Hệ thống thuỷ lợi Mỹ Thành - Nhiều kênh mương xuống cấp, đổ vỡ
- Bài 6: Hệ thống thủy lợi Bắc Sông Thương - Công trình xuống cấp, cần vốn đầu tư để bảo đảm an toàn
Trong hành trình bảo vệ môi trường sống, đội ngũ những nhà báo đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng, lan tỏa các mô hình xanh thông qua các bài viết, tin tức, phóng sự. Trong đó có nhiều nhà báo nữ, những người đã và đang góp phần không nhỏ để mang đến những thông tin nhanh, chính xác, kịp thời đến với công chúng.
Thực hiện Chỉ thị số 20/CT-TTg ngày 12/7/2025 của Thủ tướng Chính phủ về một số nhiệm vụ cấp bách, quyết liệt ngăn chặn, giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường, UBND tỉnh Nghệ An ban hành Kế hoạch số 870/KH-UBND, ngày 16/10/2025 nhằm cụ thể hóa các nhiệm vụ, giải pháp, thiết lập trật tự, kỷ cương trong chấp hành pháp luật về bảo vệ môi trường trên địa bàn.
Giữa đại ngàn hùng vĩ, có những con người ngày đêm âm thầm “giữ hồn xanh” cho núi rừng, họ là cán bộ, nhân viên Ban quản lý rừng phòng hộ Tương Dương (Nghệ An). Không quản nắng mưa, gian khó, họ vẫn bám bản, bám rừng để bảo vệ từng cành lá, ngọn cây,…
Ngày 13/10, tại Khu liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn (xã Trung Giã), UBND TP. Hà Nội phối hợp với Công ty CP Năng lượng Môi trường Thiên Ý Hà Nội tổ chức lễ khánh thành Nhà máy điện rác Sóc Sơn. Đây là công trình có quy mô lớn nhất Đông Nam Á, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong công tác xử lý rác thải và phát triển kinh tế tuần hoàn của Thủ đô.
Thực hiện Kết luận chỉ đạo của Bí thư Thành ủy tại buổi khảo sát, kiểm tra tiến độ thực hiện dự án nạo vét, cải tạo môi trường và xây dựng hạ tầng rạch Xuyên Tâm, Chủ tịch UBND TP. Hồ Chí Minh chỉ đạo các sở, ngành và địa phương liên quan khẩn trương tháo gỡ vướng mắc, hoàn tất công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư dự án rạch Xuyên Tâm trong tháng 11/2025.
Ngày 3/10/2025, tại Hà Nội, Báo Văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phối hợp với Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) tổ chức Lễ phát động Chương trình Bảng xếp hạng “Khách sạn tiêu biểu không thuốc lá” lần thứ I - năm 2025.
