Bảo vệ nguồn nước là bảo vệ môi trường và sự sống

Với quan điểm “nước là tài nguyên đặc biệt quan trọng, là thành phần thiết yếu của sự sống và môi trường, quyết định sự tồn tại, phát triển bền vững của đất nước”, Việt Nam luôn nỗ lực tăng cường và kiện toàn, thể chế, chính sách nhằm khai thác, sử dụng nguồn nước sạch hợp lý, bền vững. Tuy nhiên, tác động của biến đổi khí hậu đang làm cho tài nguyên nước đứng trước nhiều cam go, thách thức.

Bài viết này giới thiệu ý kiến của các nhà khoa học, nhà quản lý về giải pháp quản lý bền vững và hiệu quả các hoạt động, khai thác, sử dụng hợp lý tài nguyên nước trong thời gian tới.

Ông Nguyễn Quang Huân - Phó Chủ tịch Hội Nước sạch và Môi trường Việt Nam: Vấn đề sử dụng nước bền vững đang được toàn xã hội, hệ thống chính trị nước ta quan tâm. Quyết định số 1283/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về kiểm kê nguồn nước, theo tôi đây là bước đi, cơ sở khoa học đầu tiên để tiến hành quy hoạch. Nếu chúng ta muốn quy hoạch, muốn giảm nước thừa, tăng nước thiếu, giảm nước ô nhiễm thì phải có chiến lược cụ thể. Hiện nay, các số liệu của chúng ta phần lớn lấy từ các tổ chức quốc tế, còn trong nước vẫn chưa có kho lưu trữ số liệu quốc gia.

Chúng ta hiện đang thiếu hụt cơ chế tiếp cận kinh tế thị trường. Như các vấn đề về hồ đập. Chúng ta xây dựng hồ, đập với số lượng rất lớn, hơn 1.000 hồ, đập. Ban đầu ngân sách đầu tư xây dựng rất lớn nhưng do quá trình sử dụng, công tác quản lý vận hành chưa tốt, không duy tu, bảo dưỡng dẫn tới xuống cấp trầm trọng. Có nhiều nguyên nhân dẫn tới điều này, trong đó có nguyên nhân là do thiếu vốn, do chúng ta không vận hành kinh tế thị trường. Nếu hồ, đập mà tới 10 năm mới tiến hành bảo dưỡng một lần và chỉ lấy nguồn kinh phí từ nhà nước thì đó sẽ là gánh nặng rất lớn.

Vấn đề ô nhiễm nguồn nước: Hiện chúng ta chưa có cơ chế để một tổ chức vận hành bảo vệ nguồn nước. Như vấn đề trồng rừng để tạo nguồn sinh thủy, chúng ta phải có cơ quan, tổ chức thực hiện điều này. Nếu chỉ kêu gọi cộng đồng thì sẽ rất khó, cần có ý thức của người dân. Nhưng nếu có một tổ chức do Nhà nước giao cho phụ trách thì sẽ có cơ chế để hoạt động.

Bà Nguyễn Thị Kim Anh - Ủy viên thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội: Nếu không có ý thức bảo vệ nguồn nước, sử dụng nước hợp lý, có trách nhiệm sẽ dẫn đến thiếu nước. Cũng như khuyến cáo của các tổ chức quốc tế, đến một thời gian nhất định, chúng ta sẽ phải đi mua nước. Nước có tầm quan trọng trong mọi mặt của đời sống sinh hoạt cũng như sản xuất, kinh doanh, dịch vụ,…

Chúng tôi với tư cách là cơ quan thẩm tra cũng như cơ quan của Quốc hội về lĩnh vực công nghệ - môi trường, trong đó có TNN thấy rằng: Định hướng của Chính phủ về hạn chế khai thác nước ngầm là hoàn toàn đúng đắn, nhất là trong bối cảnh hiện nay. Việc quản lý, khai thác phải đảm bảo, gắn với mục tiêu an ninh nguồn nước và phát triển bền vững, phân bổ TNN phải xem trong tổng thể quy hoạch TNN, trong đó nguồn cấp nước sinh hoạt phải được ưu tiên hàng đầu và hài hòa lợi ích giữa các ngành kinh tế cũng như môi trường sinh thái.

Kịch bản phân bổ TNN trong trường hợp cực đoan tiêu cực cũng cần được xem xét. Như trong bối cảnh dịch Covid-19 cũng phải có từng kịch bản riêng. Trong những loại hình an ninh phi truyền thống, thì an ninh nước là loại hình cần phải được nhấn mạnh. Tất cả hệ thống chính trị phải vào cuộc nhằm nâng cao ý thức việc bảo vệ, sử dụng, khai thác nguồn nước có trách nhiệm.

 Các quy hoạch của các bộ, ngành và quy hoạch phát triển KT-XH của địa phương có sử dụng TNN phải rà soát gắn với TNN, bảo vệ, duy trì dòng chảy tối thiếu trên sông, không vượt quá ngưỡng khai thác đối với các tầng chứa nước, sử dụng nước tổng hợp, đạt mục tiêu hợp lý, hài hòa lợi ích, bình đẳng quyền lợi và nghĩa vụ giữa các tổ chức cá nhân.

 Ngoài ra tôi cho rằng, cần xây dựng chiến lược khai thác nguồn nước hài hòa với nguồn nước mặt và nguồn nước ngầm. Triển khai các giải pháp bổ sung nguồn nước mặt thay thế cho nước ngầm, phục vụ sinh hoạt, sản xuất vùng Đồng bằng sông Cửu Long, Tây Nguyên, Đồng bằng sông Hồng. Tôi cũng nhấn mạnh phải sử dụng nước tuần hoàn, ví dụ như nước sinh hoạt tái tạo để tiếp tục sử dụng cho lĩnh vực khác. Đặc biệt, cần rà soát tổng thể về nước ngầm cho thấy đã đến mức phải cảnh báo hay chưa, từ đó xác định ngưỡng khai thác nguồn nước ngầm. Kiểm soát, hạn chế khai thác nguồn nước ngầm cũng như chống ô nhiễm nước ngầm. Phải bảo vệ, phát triển rừng, đó là nơi tạo ra và giữ nguồn nước ngầm bền vững nhất.

TSKH. Nghiêm Vũ Khải - Nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội: Trong hoạt động QLNN, sau nhiệm vụ quan trọng về xây dựng thể chế thì công tác quy hoạch, kế hoạch sử dụng một cách hiệu quả nguồn nước cũng đóng vai trò cực kì quan trọng. Để làm tốt điều này thì công tác điều tra, kiểm kê vô cùng quan trọng, trở thành cơ sở để thực hiện quy hoạch, lên kế hoạch.

Để chuẩn bị cho kế hoạch lâu dài về tài nguyên nước phục vụ mục đích sản xuất, sinh hoạt, đời sống thì rõ ràng chúng ta phải đánh giá một cách căn bản. Ví dụ, chúng ta phải đánh giá trong không gian, vùng, địa lý khác nhau, vĩ độ khác nhau, thời gian mùa khô như thế nào, đánh giá đặc điểm trữ lượng ra sao, chất lượng, đặc điểm hóa lý, chất lượng dòng chảy, những vấn đề quan hệ quốc tế về những dòng sông chảy xuyên các quốc gia để có thông số một cách chính xác. Khi chúng ta nắm rõ được các thông số mới có quy hoạch, kế hoạch lâu dài, thích ứng với từng thời gian.

Tôi thấy rằng, đây là việc rất khó khăn. Bởi lẽ, ở Việt Nam đưa ra nhiều kế hoạch, nhưng không có đủ tiềm lực, nguồn lực để thực hiện. Bên cạnh đó, nếu điều tra sai sẽ dẫn đến đưa ra những quy hoạch, kế hoạch không tốt, thiếu tính khả thi. Vì vậy, chúng ta phải có những cách tiếp cận khác nhau. Cán bộ, nhà quản lý, người dân phải nghiên cứu ra các giải pháp chứ không thể phụ thuộc vào thiên nhiên.

Thế kỷ XXI không phải là chiến tranh dầu mỏ mà là chiến tranh về nguồn nước để bảo đảm việc sản xuất kinh doanh một cách bền vững, phục vụ đời sống cho người dân. Các đại biểu Quốc hội cần mạnh dạn đề nghị xây dựng nguồn nhân lực, có những chính sách động viên, khuyến khích để có nguồn nước hợp vệ sinh, bảo vệ môi trường giống như nước Israel 70%, 80% có khi 90% nguồn nước là từ tái chế. Để làm được điều đó, chúng ta phải áp dụng công nghệ và có sự tham gia của cả hệ thống chính trị.

 Phương Chi (tổng hợp)