Cần điều kiện “xanh hóa” tại các khu kinh tế, khu công nghiệp

Sau gần 30 năm xây dựng và phát triển, dù còn nhiều hạn chế trong công tác hoạt động tại các KCN - KCX, nhưng TP. Hồ Chí Minh và các tỉnh phía Nam đang cơ bản định hướng được lộ trình “xanh hoá” trong phát triển kinh tế công nghiệp, góp phần quan trọng cho việc giảm nguy cơ gây ô nhiễm môi trường, đồng thời tạo ra một môi trường sống, môi trường kinh doanh, đầu tư kinh tế… bền vững tại các KCN - KCX.

TP. Hồ Chí Minh hướng đến phát triển KCN xanh, sạch và thông minh

 Mảng xanh là giải pháp hữu hiệu bảo vệ môi trường, tăng cường cảnh quan sinh thái tại các KCN-KCX

Từ những hạn chế trong KCN…

Trao đổi với báo chí, ông Hứa Quốc Hưng, Trưởng Ban quản lý các khu công nghiệp, khu chế xuất (KCN - KCX) TP. Hồ Chí Minh (Hepza) từng cho biết, đến nay, TP. Hồ Chí Minh đã có 17/19 KCN-KCX thành lập và đi vào hoạt động với diện tích đất cho thuê gần 1.900/2.600ha, tỷ lệ lấp đầy 70,57%. Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng, nhiều ưu thế trong thu hút đầu tư nói chung của TP và KCN - KCX nói riêng đã giảm so với nhiều địa phương lân cận.

Thực tế, việc thu hút đầu tư tại KCN - KCX của thành phố vẫn tập trung vào các ngành thâm dụng lao động, giá trị gia tăng thấp. Nhiều doanh nghiệp đang hoạt động trong KCN - KCX có công nghệ lạc hậu, nguy cơ gây ô nhiễm môi trường cao.

Mặt khác, sự liên kết giữa các doanh nghiệp trong KCN - KCX, giữa KCN - KCX với các địa phương còn hạn chế, công nghiệp hỗ trợ chưa phát triển, tuyển dụng lao động có kỹ năng gặp nhiều khó khăn, chi phí lao động cao, cơ sở hạ tầng kỹ thuật chưa đáp ứng...

Bên cạnh đó, mô hình quản lý nhà nước còn nhiều bất cập, chưa thật sự hiệu quả, cơ chế chính sách chung cho KCN - KCX có nhưng chưa đồng bộ và vận dụng chưa phù hợp với bối cảnh xã hội đang thay đổi nhanh chóng.

Trạm Phòng cháy chữa cháy tại KCX Tân Thuận (quận 7)

Đồng quan điểm trên, nhiều chuyên gia kinh tế cũng nhận định, dù đóng góp tích cực vào tăng trưởng kinh tế - xã hội, song các KCN - KCX, khu kinh tế (KKT) thời gian qua vẫn bộc lộ những tồn tại, hạn chế. Cụ thể, công tác xây dựng quy hoạch tổng thể phát triển KCN, KKT thiếu tầm nhìn tổng thể, dài hạn trong mối tương quan với các ngành kinh tế khác và với xã hội, quy hoạch khá dàn trải, chưa bám sát yêu cầu thực tiễn. Còn nhiều KCN triển khai chậm, đất đai bị bỏ hoang hóa, lãng phí nguồn tài nguyên, thu hút đầu tư thấp vì nhiều lý do như công tác giải phóng mặt bằng chậm, chồng chéo về quy hoạch hoặc cơ sở hạ tầng bên ngoài hàng rào KCN.

Đặc biệt, hạ tầng kỹ thuật bảo vệ môi trường KCN tại một số địa phương chưa đồng bộ, việc vận hành các công trình bảo vệ môi trường chưa nghiêm túc, chưa tuân thủ đầy đủ quy định của pháp luật về môi trường.

Qua những bài phản ánh thực tế tại một số KCN của Phóng viên tạp chí TN&MT cho thấy rõ hơn các thực trạng chung đang diễn ra  ở nhiều KCN như: Tình trạng KDC xen lẫn KCN tại KCN Tân Bình (TP. Hồ Chí Minh), là một KCN lớn nhưng nay trở thành manh mún khi nằm xen lẫn trong khu dân cư (KDC); Hàng rào che chắn an toàn giữa KCN và KDC không đảm bảo, chợ lẻ họp ngay cổng KCN, thường xuyên ách tắc lối ra vào chở hàng tại KCN Tân Thới Hiệp (quận 12); KCN không có cổng chính, cơ sở hạ tầng xuống cấp trầm trọng, môi trường KCN không đảm bảo vệ sinh tại KCN Cát Lái (TP. Thủ Đức); Còn tại KCN Đồng An 1 (Bình Dương) như bỏ hoang, hàng loạt hành lang, hàng rào an toàn giữa nhà máy với các trục đường chính KCN đã xuống cấp, gạch vỡ vụn nham nhở, nhiều dải phân cách đường biến thành nơi chứa rác thải bốc mùi hôi thối…

Cơ sở hạ tầng KCN chỉnh trang, là một trong những vấn đề quan trọng thu hút nhà đầu tư

 … đến các KCN “xanh hoá” điển hình

Tuy nhiên, bên cạnh những mặt hạn chế cụ thể tại các KCN, KCX và KKT thì việc phát triển các KCN truyền thống dịch chuyển sang mô hình KCN sinh thái theo tiêu chuẩn quốc tế cũng đã và đang được thể chế hóa tại nghị định 82/2018/NĐ-CP, thu hút dự án sản xuất công nghiệp và dịch vụ công nghiệp công nghệ cao, xanh, sạch, gắn kết hoạt động công nghiệp với bảo vệ môi trường. Vì vậy, sản xuất theo hướng “xanh hóa” và phát triển bền vững, xuất phát ngay từ các KCN ngày càng được các địa phương và doanh nghiệp hướng đến, đã và đang hành động với kế hoạch, chiến lược cụ thể.

Mới đây, tại diễn đàn “Nhịp cầu phát triển Việt Nam 2022” (Vietnam Connect Forum) với chủ đề “Hội tụ nguồn lực, thúc đẩy tăng trưởng xanh và phát triển bền vững”, ông Võ Văn Hoan, Phó Chủ tịch UBND TP. Hồ Chí Minh cho biết, thành phố đang từng bước chuyển đổi các KCN - KCX sử dụng công nghệ lạc hậu trở thành KCN - KCX ứng dụng công nghệ cao, thân thiện môi trường, ít thâm dụng lao động.

“Hiện TP. Hồ Chí Minh đã có những chuyển động trong phát triển hạ tầng, đề xuất chính sách phù hợp, tháo gỡ các nút thắt thể chế. Đây cũng là việc chuẩn bị hệ sinh thái cho làn sóng FDI xanh, để đón các nhà đầu tư xanh đến với thành phố, phát triển một cách bền vững”, ông Hoan nhấn mạnh.

KCX Tân Thuận luôn đi đầu trong công tác bảo vệ môi trường, hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật, an toàn PCCC trong KCN tại TP. Hồ Chí Minh

Thực tế, “xanh hoá” đã phát triển ở một số KCN trọng điểm của TP như Khu công nghệ cao (quận 9), KCX Tân Thuận (quận 7), KCX Linh Trung (TP.Thủ Đức), KCN Hiệp Phước (Nhà Bè)…

Qua khảo sát thực tế của PV tạp chí TN&MT cho thấy, tại KCX Tân Thuận (quận 7) là KCX đầu tiên trong cả nước, với diện tích 300ha, tổng số vốn đầu tư cho hệ thống hạ tầng kỹ thuật và bảo vệ môi trường chiếm đến tỷ trọng gần 20%, các công trình công nghệ hiện đại, hệ thống quan trắc tự động, nhà máy xử lý nước thải tập trung, kho vận, trạm thu gom và phân loại rác thải công nghiệp, các khu công viên, vườn hoa, thảm cỏ, công trình tiện ích công cộng… đã đáp ứng đầy đủ nhu cầu của các nhà đầu tư. Đồng thời, cơ sở hạ tầng luôn được duy tu, bảo dưỡng, đổi mới nhằm phát huy hiệu quả tốt nhất trong quá trình hoạt động.

Ngoài việc hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật và đáp ứng công nghệ, đặc biệt KCX Tân Thuận còn quan tâm đến hạ tầng xã hội, chăm lo đời sống vật chất, tinh thần và sức khỏe của người lao động, xây dựng các công trình tiện ích, có Phòng khám đa khoa (xây dựng từ năm 2006), có ký túc xá công nhân (hiện có 6 block nhà 5 - 6 tầng) và Trung tâm hỗ trợ hoạt động thanh niên, trường mẫu giáo cho con em công nhân và nhân dân quanh khu vực…

Nhờ đó, trong suốt thời gian hoạt động đến nay KCX Tân Thuận luôn được các nhà đầu tư trong và ngoài nước tin tưởng, được Sở Tài nguyên và Môi trường TP. Hồ Chí Minh chọn là đơn vị thí điểm cho việc xây dựng mô hình “KCN xanh” của TP.

Nằm trong hệ thống KCN vững mạnh của TP. Hồ Chí Minh, KCN Hiệp Phước (huyện Nhà Bè) cũng được chọn thí điểm đầu tiên thực hiện dự án “Triển khai KCN sinh thái tại Việt Nam theo hướng tiếp nhận từ chương trình KCN sinh thái toàn cầu”.

Ông Phạm Thanh Trực, Phó Ban Quản lý  các KCN - KCX TP. Hồ Chí Minh cho biết, việc thực hiện thí điểm chuyển đổi KCN Hiệp Phước sang KCN Sinh thái - Đô thị - Cảng biển hướng đến quy mô phát triển lớn nhất TP với tổng diện tích 1.300 ha cho cả 3 giai đoạn là do có sự thuận lợi về vị trí, về cơ sở hạ tầng bởi có các nhà máy xử lý nước thải, khuôn viên cây xanh, công viên, nhà ở cho công nhân, trung tâm sinh hoạt công nhân, trạm y tế, siêu thị, nhà trẻ, khu liên hợp thể thao... 

KCN Hiệp Phước được chọn thí điểm thực hiện dự án “Triển khai KCN sinh thái tại Việt Nam theo hướng tiếp nhận từ chương trình KCN sinh thái toàn cầu”.

Tọa lạc tại cửa ngõ Đông Bắc của TP. Hồ Chí Minh, Khu Công nghệ cao TP. Hồ Chí Minh (quận 9) là một trong ba KCNC quốc gia do Chính phủ thành lập ngày 24/10/2002. Sau hơn 17 năm hoạt động và phát triển, KCNC tập trung vào 04 mũi nhọn ngành nghề: Vi điện tử - Công nghệ thông tin - Viễn thông; Cơ khí chính xác - Tự động hóa; Công nghệ sinh học áp dụng trong dược phẩm và môi trường; Năng lượng mới - Vật liệu mới - Công nghệ Nano..., trở thành điểm đến về đầu tư công nghệ cao tại TP cũng như Việt Nam, thu hút nhiều tập đoàn công nghệ cao trên thế giới như: Tập đoàn Intel (Hoa Kỳ), Nidec (Nhật Bản), Samsung (Hàn Quốc), Nipro (Nhật Bản)… 

Chia sẻ với báo chí, GS.TS Nguyễn Trọng Hoài, nguyên Phó hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế TP.HCM) từng phân tích, nhiều KCX - KCN của TP đã hoàn thành sứ mệnh và cần có sự thay đổi cho phù hợp với xu hướng mới. Dù là KCN mới hay cũ đều phải chuyển đổi theo hướng KCN sinh thái, thân thiện với môi trường. Đây là yếu tố then chốt bởi các doanh nghiệp FDI đang hướng đến yếu tố bền vững. Do vậy, họ đòi hỏi doanh nghiệp cung ứng thứ cấp cũng phải đảm bảo yếu tố bảo vệ môi trường trong hoạt động sản xuất. Về phía doanh nghiệp cũng cần phải chuyển đổi công nghệ sản xuất gắn với chuyển đổi số.

Phát triển bền vững, phát triển xanh bên cạnh việc bảo vệ môi trường còn cần tạo ra một môi trường sống, môi trường đầu tư bền vững. Đặc biệt, sau những biến cố của dịch Covid-19 vừa qua, càng cho thấy chăm lo tốt đời sống người dân, từ nơi ở, giáo dục, y tế... thì mới có nguồn nhân lực ổn định, chất lượng cho sự phát triển kinh tế, đồng thời mang lại những thành quả tốt cho chính các nhà đầu tư.

Quỳnh Hương – Nguyễn Kiên