Để bảo vệ môi trường biển, giảm thiểu rác thải nhựa trong ngành sản xuất (dịch vụ du lịch, nuôi biển, đánh bắt, chế biến thủy hải sản, hàng hải) ở các địa phương ven biển, cần có chế tài quản lý rác thải nhựa đại dương theo tiếp cận từ đầu nguồn tới đại dương theo mô hình kinh tế tuần hoàn và phát triển kinh tế xanh.
Rác thải nhựa: Thủ phạm gây nguồn ô nhiễm đại dương
Theo báo cáo của Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên, mỗi năm có khoảng từ 19 - 23 triệu tấn rác thải nhựa đổ ra biển, trong đó, phần lớn là sản phẩm nhựa dùng 1 lần. Thậm chí, rác thải nhựa đã xuất hiện ở cả những vùng xa xôi nhất và những vùng nguyên sinh của trái đất như vùng băng Bắc Cực.
.jpg)
Nhóm cộng đồng đang xử lý các bãi rác thải ở TP. Phú Quốc
Còn ở các vùng biển Việt Nam, thủ phạm gây ra nguồn nhiễm đại dương chủ yếu lại là ngành khai thác thủy hải sản, đánh bắt, đóng gói, bảo quản mang đi tiêu thụ. Theo thống kê, trung bình mỗi năm, toàn bộ nghề khai thác thủy sản trong nước thải ra biển 8.700 tấn rác thải nhựa, trong đó 7.600 tấn từ tàu đánh bắt cá.
UBND TP Phú Quốc cho biết trong 2 tháng cao điểm thu gom, xử lý rác thải đại dương (từ ngày 5-8 đến ngày 30-9), người dân, Tổ chức Quốc tế về bảo tồn thiên nhiên WWF - Việt Nam và doanh nghiệp địa phương tổ chức 9 cuộc ra quân (với khoảng 6.300 lượt người tham gia) thu gom được hơn 100 tấn rác thải. Khu vực thu gom diễn ra tại khu vực Bãi Trường (xã Dương Tơ); bãi biển Ông Lang; Rạch Vẹm (xã Gành Dầu), cảng An Thới và khu vực cảng Bãi Vòng (xã Hàm Ninh) và Dinh Cậu (phường Dương Đông).
Trong khuôn khổ Dự án “Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam”, do Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên hợp tác với UBND TP. Phú Quốc đã triển khai rất nhiều các hoạt động cộng đồng nhằm nâng cao hơn nữa công tác quản lý chất thải rắn sinh hoạt nói chung và hạn chế thất thoát rác thải nhựa nói riêng trên địa bàn TP. Phú Quốc nói riêng, thời gian từ tháng 01/2020 đến tháng 12/2023.
Năm 2021, Dự án đã hỗ trợ ngành thủy sản nhiều chương trình, đề xuất các giải pháp và triển khai thực tế các giải pháp nhằm khuyến khích thu gom và giảm thiểu rác thải nhựa (RTN) trong ngành thủy sản. Năm 2022, Dự án tiếp tục hỗ trợ các cơ quan quản lý ngành Thủy sản thực hiện “Nghiên cứu, đề xuất cơ chế khuyến khích thu đổi, tái chế RTN trong khai thác thủy sản”.
Kết quả thực tế triển khai cho thấy, giải pháp để quản lý hiệu quả rác thải nhựa trong khai thác thủy sản, đáp ứng mục tiêu lâu dài trong việc giảm thiểu rác thải nhựa đại dương, góp phần bảo vệ các hệ sinh thái quan trọng trong các khu bảo tồn biển là phải áp dụng một công cụ kinh tế phù hợp cho mô hình thu gom, vận chuyển, tiếp nhận và xử lý RTN từ tàu cá tại cảng với Ban quản lý cảng cá là trung tâm kết hợp với các đối tượng khác hình thành lên chuỗi thu gom, vận chuyển, tiếp nhận và xử lý RTN từ tàu khai thác thủy hải sản tại các cảng cá.
Theo bà Nguyễn Mỹ Quỳnh, Quản lý dự án, WWF-Việt Nam, để triển khai được mô hình tiếp nhận, thu gom và xử lý RTN từ tàu cá về cảng đòi hỏi phải xây dựng được mô hình tổ chức, cơ chế thực hiện, xác định vai trò của các bên tham gia và đặc biệt là phương án tài chính phù hợp, bền vững. Đồng thời, mô hình này cần được triển khai thí điểm trên thực tế để xây dựng cơ sở thực tiễn nhằm phục vụ việc ra quyết định cho các cơ quan quản lý các cấp về việc mô hình tiếp nhận, thu gom và xử lý RTN từ tàu cá cần được tổ chức như thế nào? Vai trò của các bên tham gia như thế nào? Phương án tài chính và cơ chế hoạt động ra sao? Kế hoạch triển khai mô hình thí điểm như thế nào?
Theo đó, tháng 8/2023, Dự án tiếp tục phối hợp với Cục Thủy sản thực hiện xây dựng mô hình khung thực hiện cơ chế chính sách khuyến khích thu gom rác thải nhựa từ tàu cá tại cảng cá; Triển khai mô hình thực nghiệm công cụ kinh tế nhằm thu gom rác thải nhựa đại dương từ tàu cá tại cảng cá An Thới. Đồng thời, tổ chức tuyên truyền cho chủ và người lao động trên các tàu cá, tàu du lịch và du khách tại cảng An Thới về giảm thải rác thải nhựa ra biển và xây dựng điểm tập kết rác thải tại cảng nhằm mục đích thu gom rác thải từ hoạt động đánh bắt thủy sản và du lịch.
.jpg)
Truyền thông Chung tay tuyên truyền, thu gom rác thải tại cảng cá An Thới
Tại cảng cá An Thới, ngày 28/8/2023, Dự án đã phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường Kiên Giang, các ban, ngành địa phương có liên quan tổ chức lễ truyền thông “Chung tay tuyên truyền, thu gom rác thải tại cảng cá An Thới vì môi trường và sinh kế bền vững”. Buổi lễ thu hút sự tham gia của hơn 100 đại biểu, ngư dân, chủ tàu cá và hộ tiểu thương đang kinh doanh trong khu vực cảng nhằm cung cấp thông tin và kêu gọi ngư dân, chủ tàu cá, hộ kinh doanh hãy thu gom và bỏ rác thải đúng nơi quy định để giảm tình trạng thất thoát rác thải, đặc biệt rác thải nhựa, trên biển và hạn chế sử dụng sản phẩm nhựa dùng 1 lần hoặc tái sử dụng chúng để cùng chung tay xây dựng Phú Quốc - Hướng tới thành phố đảo không rác thải nhựa.
Dự án đã phối hợp với phòng Kinh tế TP. Phú Quốc và các đơn vị liên quan triển khai mô hình điểm tập kết rác thải trên sông Dương Đông hay còn gọi là sân nổi thu gom rác nhằm mục đích trang bị phương tiện lưu chứa rác cho các tàu cá và tàu du lịch thải bỏ khi về bờ. Đến nay, Dự án đã lựa chọn được đơn vị phù hợp để sản xuất và lắp đặt 02 sân nổi thu gom rác ở các vị trí đã được xác định và cho phép lắp đặt trên sông Dương Đông. Mô hình này đã hoàn thành việc lắp đặt và đưa vào sử dụng trong quý 4/2023.
Xã hội hóa, nâng cao hiệu quả hoạt động làm sạch, thu gom rác thải
Tăng cường hoạt động thu gom rác tồn đọng trong tự nhiên là một trong những nhiệm vụ ưu tiên được chính quyền TP. Phú Quốc quan tâm nhằm bảo vệ môi trường Phú Quốc. Theo đó, hoạt động Ngày vì môi trường Phú Quốc được sự quan tâm chỉ đạo xuyên suốt của lãnh đạo UBND thành phố, cùng với sự chung tay thực hiện của toàn xã hội đã tạo ra được kết quả tích cực và đáng ghi nhận.
Cán bộ đến tận nơi tuyên truyền nâng cao nhận thức cho ngư dân khai thác và bảo vệ đại dương
Trong 9 tháng đầu năm 2023, thành phố đã ghi nhận được kết quả thu gom và ngăn ngừa 161 tấn rác thải nhựa thất thoát ra môi trường, vượt chỉ tiêu 178% so với Kế hoạch năm 2023 là thu gom 90 tấn rác nhựa tồn đọng trong môi trường. Kết quả này đã thể hiện rõ quyết tâm và nỗ lực lớn của chính quyền thành phố cùng với các bên liên quan trong việc hướng tới mục tiêu giảm thiểu 30% lượng rác thải nhựa của một Đô thị giảm nhựa như đã cam kết.
Gom được con số nói trên và để hòn đảo Phú Quốc hồi sinh “Sạch và Xanh” trở lại là nhờ sự nỗ lực của một nhóm tình nguyện viên. Các hoạt động của tổ chức tập trung vào việc nâng cao nhận thức cho cộng đồng người dân về vấn đề ô nhiễm nhựa, thúc đẩy du lịch bền vững và phục hồi hệ sinh thái ven biển.
Cụ thể, từ ngày 24 đến ngày 26/5/2023, 32 tình nguyện viên của Phú Quốc Sạch và Xanh đã hỗ trợ các hoạt động giám sát rác thải biển do Phòng Bảo tồn Biển Phú Quốc tổ chức. Ngày 03/06/2023, 20 tình nguyện viên của tổ chức đã tham gia hoạt động làm sạch bãi biển tại Cảng Bãi Vòng cùng với các tình nguyện viên của Thành đoàn Phú Quốc, lực lượng quân đội và du khách. Tổng cộng 2,5 tấn rác đã được thu gom bởi nỗ lực chung của 200 tình nguyện viên và khách du lịch. Các hoạt động nêu trên nằm trong khuôn khổ hoạt động phối hợp giữa Dự án và Vườn Quốc gia Phú Quốc về giám sát rác thải biển, và giữa Dự án với Phòng Tài nguyên và Môi trường Phú Quốc trong hoạt động làm sạch bãi biển cảng Bãi Vòng góp phần phát triển du lịch Phú Quốc bền vững.
Duy trì các hoạt động giám sát rác thải ở bãi biển
Với sự hỗ trợ tài chính của Dự án, Vườn quốc gia (VQG) Phú Quốc đã hoàn thành đợt giám sát thứ 9 (mùa 1 năm 2023) vào các ngày 24-26/5. Tổng khối lượng rác thải nhựa thu được từ các mặt cắt thực hiện giám sát ở VQG Phú Quốc là 58.9kg. Trong thành phần rác thải trên bãi biển, rác thải nhựa vẫn chiếm phần lớn với khoảng 73-83% về mặt khối lượng, và từ 93-96% về mặt số lượng.
Ngoài hoạt động giám sát rác thải trên bãi biển, cùng với 10 khu bảo tồn biển khác trên toàn quốc, VQG Phú Quốc tiếp tục duy trì thực hiện hoạt động giám sát rác thải biển trên rạn san hô. Đợt giám sát thứ ba ở Phú Quốc diễn ra vào các ngày từ 30/5 đến 02/6. Đợt kiểm toán lần 3 này cho kết quả rác thải nhựa trên các vùng rạn ở Phú Quốc chiếm 78% về khối lượng.
Tiếp nối hoạt động giám sát rác thải nhựa trên bề mặt rạn san hô, VQG Phú Quốc còn tổ chức hoạt động thu gom rác thải dưới nước được tiếp tục thực hiện ở cả 3 Khu bảo tồn biển (KBTB). VQG Phú Quốc đợt 1 năm 2023 với tổng khối lượng rác thu gom rác trên rạn san hô và trên các bãi biển lần lượt là 564kg và 323kg.
Ông Huỳnh Thanh Trông - Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin TP. Phú Quốc cho biết, 4 năm qua, Phú Quốc đã huy động nhiều lực lượng thực hiện “Ngày Vì môi trường Phú Quốc” thu gom được khoảng 816 tấn rác. 6 tháng đầu năm 2023 thu gom 66 tấn rác. Địa phương rất mong muốn truyền tải đến các doanh nghiệp, công ty lữ hành du lịch cũng như khách du lịch về thông điệp xây dựng đảo Phú Quốc là đảo du lịch không có rác thải nhựa trong tương lai.
Thực hiện dự án giảm thải rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam, Phú Quốc đặt mục tiêu giảm 30% lượng rác thải nhựa thất thoát ra môi trường vào năm 2025 và không còn rác thải nhựa trong thiên nhiên vào năm 2030.
Thu Hường
Nhấn mạnh bảo vệ môi trường là nền tảng để phát triển lâu dài, Đại biểu Thạch Phước Bình - Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long cho rằng cần có đột phá về tư duy phát triển, chuyển từ tăng trưởng theo số lượng sang tăng trưởng “chất lượng - xanh - bao trùm” và môi trường phải trở thành thước đo năng lực điều hành quốc gia.
ĐBQH Nguyễn Ngọc Sơn nêu rõ, môi trường là yếu tố nền tảng không thể thay thế, một nền kinh tế xanh, có môi trường sống tốt sẽ là lợi thế cạnh tranh cho một kỷ nguyên mới. Đồng thời nhấn mạnh, phát triển kinh tế - xã hội sẽ không thể bền vững nếu môi trường bị coi là hậu kiểm, "đi sau" hay "chốt chặn rủi ro".
Sáng kiến “Giảm thiểu rác thải nhựa – Lan tỏa lối sống xanh” do Ủy ban MTTQ phường Hoà Bình khởi xướng trở thành điểm sáng, góp phần giảm rác thải và xây dựng nếp sống thân thiện môi trường.
Phân loại rác thải tại nguồn, hành động đơn giản nhưng ý nghĩa vô cùng to lớn. Bởi, lợi ích về kinh tế mang lại cho cộng đồng từ việc tận dụng số lượng lớn rác hữu cơ trong chất thải sinh hoạt để phục vụ nuôi, trồng... và tái chế.
Phát biểu tại Lễ phát động Chương trình “Vì một Việt Nam xanh” năm 2025, Chủ tịch UBND phường Phúc Yên (tỉnh Phú Thọ) Nguyễn Tiến Thông nhấn mạnh, mỗi người dân Phúc Yên sẽ là một “đại sứ xanh”, cùng lan tỏa tinh thần sống xanh, hành động xanh, góp phần xây dựng đô thị “xanh - sạch - đẹp và đáng sống”.
Với quyết tâm phát triển xanh, “không đánh đổi môi trường lấy phát triển kinh tế”, nhiều nơi từng là “điểm nóng” ô nhiễm môi trường như Mẫn Xá (xã Văn Môn), Đại Bái (xã Gia Bình), Phong Khê (phường Võ Cường)… của tỉnh Bắc Ninh nay bầu trời đã trong xanh, không khí đã mát lành, đường sá đã sạch đẹp hơn rất nhiều. Điểm “nóng” ô nhiễm môi trường đang “hạ nhiệt”, giúp môi trường sống của người dân đang được nâng lên rõ rệt.
