Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong quản lý ngành thủy lợi Việt Nam

Trước bối cảnh thiên tai khó lường, biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan, tài nguyên nước dần khan hiếm và nhu cầu sử dụng nước gia tăng… việc ứng dụng khoa học công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big data) và công nghệ chuỗi khối (Blockchain) là yêu cầu cấp thiết để hiện đại hóa ngành thủy lợi Việt Nam, giúp quản lý hiệu quả hơn, nâng cao khả năng dự báo, tối ưu hóa vận hành và minh bạch hóa quy trình.

Ngày 17/10, tại TP. Hồ Chí Minh, các đơn vị trực thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường (Bộ NN&MT) đã tổ chức Diễn đàn “Khoa học công nghệ, chuyển đổi số trong quản lý, vận hành công trình thủy lợi thực hiện theo Nghị quyết 57”.

Sự kiện là nơi các chuyên gia và nhà quản lý trao đổi, chia sẻ các mô hình và giải pháp ứng dụng công nghệ số, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo. Với mục tiêu là hiện đại hóa ngành, đảm bảo an ninh nguồn nước và thích ứng với biến đổi khí hậu, theo đúng tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo…

Chia sẻ tại Diễn đàn, ông Nguyễn Tùng Phong - Cục trưởng Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi cho biết, trước hết, cần tăng cường năng lực và nhận thức về chuyển đổi số trong toàn ngành; nâng cao độ tin cậy và tính chính xác của công tác dự báo, nhất là trong biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp. Đối với việc ứng dụng công nghệ vào hệ thống công trình như SCADA hay các hệ thống đóng, mở cống tự động cần đi đôi với công tác vận hành, quản lý để bảo đảm khả năng chống chịu và thích ứng với thiên tai.

Theo ông Nguyễn Tùng Phong, đầu tư phát triển thủy lợi thông minh phải gắn với mục tiêu đa chức năng trong công tác phục vụ sản xuất nông nghiệp, cấp nước sinh hoạt, phòng, chống thiên tai và bảo vệ môi trường… Quá trình này không chỉ dừng ở đầu tư ban đầu, mà còn phải được duy trì sau đầu tư, bảo đảm tính đồng bộ và hiệu quả. “Thời gian tới, Cục sẽ phối hợp với Cục Chuyển đổi số quốc gia, để xây dựng hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, hoàn thiện cơ sở dữ liệu đầy đủ, chính xác và sẵn sàng chia sẻ hai chiều giữa Trung ương và địa phương... Song với đó, các đơn vị chức năng và địa phương cần phối hợp đồng bộ để hình thành hệ thống thủy lợi thông minh, thích ứng và phát triển bền vững trong thời đại số”, ông Phong nhấn mạnh.

Tại Diễn đàn, các đại biểu đã cùng nhau trao đổi, đánh giá và chia sẻ các mô hình, giải pháp ứng dụng khoa học công nghệ… đặc biệt là công nghệ số và trí tuệ nhân tạo, trong công tác quản lý, điều hành, khai thác và cung cấp dịch vụ thủy lợi, hướng tới mục tiêu hiện đại hóa ngành, bảo đảm an ninh nguồn nước và thích ứng với biến đổi khí hậu theo tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Ông Nguyễn Mạnh Hùng - Trưởng phòng Quản lý vận hành và tưới tiêu cho rằng, chuyển đổi số là động lực then chốt giúp ngành thủy lợi phát triển bền vững, nên thời gian qua ngành thủy lợi đã có nhiều bước tiến đáng ghi nhận trong đổi mới sáng tạo. Các hệ thống dữ liệu thống nhất và kết nối thời gian thực sẽ giúp các địa phương chủ động kế hoạch tưới tiêu, giảm thiểu rủi ro hạn, mặn và nâng cao hiệu quả sử dụng nước, tiết kiệm chi phí và nhân lực.

Ngành thủy lợi đang hướng tới xây dựng hệ sinh thái số “đúng - đủ - sạch - sống - thống nhất - dùng chung”, đồng thời thúc đẩy hợp tác công - tư, huy động doanh nghiệp, viện nghiên cứu và tổ chức quốc tế tham gia nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, đào tạo kỹ năng số... Đây cũng là tinh thần của Nghị quyết 57-NQ/TW, coi khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là đột phá quan trọng hàng đầu để nâng cao năng lực quản trị và phát triển kinh tế - xã hội trong kỷ nguyên số.

Trong khi đó, GS.TS Lê Mạnh Hùng - Chủ tịch Hội Khoa học và Kỹ thuật Thủy lợi TP. Hồ Chí Minh đặt vấn đề, chúng ta đều biết chuyển đổi số là xu thế tất yếu, là yêu cầu cấp bách, nhưng vấn đề đặt ra là làm như thế nào, làm đến đâu và làm sao để có nguồn lực thực hiện. Trong khi đó, nhiều địa phương rất muốn làm, nhưng vướng ở chỗ thiếu cơ chế tài chính hoặc không có định hướng rõ ràng… Đồng thời, ông Hùng đề xuất ngành thủy lợi cần tiếp tục hoàn thiện nền tảng quản lý tập trung, đảm bảo đồng bộ từ phần cứng đến phần mềm, từ định mức kỹ thuật đến khung quản trị tài chính.

Theo GS.TS Lê Mạnh Hùng thì một trong những giải pháp then chốt của vấn đề là thiết lập một bộ khung chuẩn, phân loại cụ thể từng loại công trình, nhiệm vụ, thiết bị… từ đó giao nhiệm vụ rõ ràng cho các đơn vị nghiên cứu, tư vấn và địa phương áp dụng triển khai. Khi có cơ sở đồng bộ và minh bạch như vậy, việc phân bổ nguồn lực, đề xuất ngân sách từ Trung ương về địa phương mới khả thi và bền vững.

Còn bà Nguyễn Giang Thu - Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ cho biết, trong bối cảnh chuyển đổi số đang lan tỏa mạnh mẽ, ngành thủy lợi là một trong những lĩnh vực đi đầu và chủ động nhất trong tiến trình hiện đại hóa. Tuy vậy, để quá trình này thực sự hiệu quả, các địa phương cần cung cấp báo cáo cụ thể, kèm số liệu thực tế phản ánh tình hình triển khai tại cơ sở, nhằm giúp cơ quan quản lý có căn cứ điều chỉnh chính sách phù hợp…

Chia sẻ về những giải pháp công nghệ tiên tiến, ứng dụng AI vào tối ưu hóa độ chính xác trong dự báo dòng chảy và xâm nhập mặn tại khu vực ĐBSCL, thích ứng linh hoạt với biến đổi khí hậu, TS. Lê Ngọc Hiếu - Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam thông tin, việc đưa dữ liệu cảnh báo mưa, lũ và mặn với độ chính xác cao lên các nền tảng số (app, web) từ những năm 2020, là một bước tiến tích cực, góp phần giảm thiểu thiệt hại cho sản xuất nông nghiệp thông qua việc bố trí mùa vụ hợp lý và cung cấp thông tin chỉ đạo điều hành… Không chỉ vậy, theo TS. Hiếu, dự báo theo mùa được xem là yếu tố then chốt, giúp xác định được thời gian xuất hiện mặn, nước ngọt… Nên hiện nay, nhờ ứng dụng cơ chế truyền tin hiện đại qua app, hệ thống của Viện đã phục vụ cho chính quyền hai cấp trong việc tra cứu rủi ro mặn, ranh giới xâm nhập mặn theo thời gian thực, cập nhật vị trí và quy mô các công trình thủy lợi.

PGS.TS Triệu Ánh Ngọc - Đại diện Phân hiệu Trường Đại học Thủy lợi đề xuất hệ thống cơ sở dữ liệu liên ngành theo mô hình “nền tảng phân tán, data mesh”, tích hợp Big Data, AI/ML để tự động hóa thu thập, phân tích và dự báo dữ liệu thủy văn. Mô, đun AI Gent hoạt động như “trợ lý thông minh”, hỗ trợ truy xuất thông tin, giám sát biến động và đề xuất kịch bản quản lý tối ưu.

Bà Hồ Thị Ngọc Giàu - Đại diện Công ty Cổ phần RYNAN Technologies Vietnam chia sẻ về hệ thống giám sát chất lượng nước thông minh AIoT, đo tự động nhiều chỉ tiêu (độ mặn, pH, mực nước) và cập nhật dữ liệu mỗi 15 phút về ứng dụng RYNAN Mekong. Các thiết bị nhỏ gọn, tích hợp chip AI, phát hiện bất thường và cảnh báo tức thì tại hiện trường…

Theo chia sẻ của nhiều chuyên gia, Diễn đàn đã tập trung thảo luận và đánh giá ngành thủy lợi với những bước đột phá trong thời gian qua, đặc biệt việc tăng ứng dụng AI, công nghệ vào hệ thống giám sát, điều hành đã giúp tối ưu hóa độ chính xác trong dự báo dòng chảy và xâm nhập mặn, quản lý khai thác thủy lợi, góp phần giảm thiểu thiệt hại cho sản xuất nông nghiệp, tối ưu hóa nguồn nước... Tuy vậy, cũng có ý kiến cho rằng việc chuyển đổi số tại không ít địa phương còn gặp khó khăn về cơ sở vật chất, nhân lực… Do đó, để đồng bộ, ngành nông nghiệp cần đầu tư hơn cho các tỉnh khó khăn, đồng thời hỗ trợ công tác đào tạo tập huấn về áp dụng công nghệ vào quản lý, khai thác thủy lợi.