Đưa công nghệ viễn thám vào ứng dụng phục vụ đa ngành, đa lĩnh vực

Cùng với sự phát triển của khoa học hiện đại, công nghệ viễn thám đã phát triển và đang trở thành công nghệ ứng dụng phục vụ đa ngành, đa lĩnh vực và trở thành một trong các hướng đi chủ đạo nhằm phục vụ quản lý tài nguyên thiên nhiên và giám sát môi trường thống nhất trên phạm vi toàn quốc.

Trong những năm qua, Cục Viễn thám quốc gia luôn thực hiện tốt trọng trách của mình trong việc đáp ứng yêu cầu đặt ra trong ứng dụng viễn thám để phục vụ đa ngành, đa lĩnh vực trong bối cảnh công nghệ 4.0 hiện nay. Vậy Cục đã phải làm gì, kết quả ra sao, những kế hoạch đặt ra trong năm 2024 và những năm tiếp theo như thế nào, Tạp chí TN&MT trân trọng giới thiệu đến bạn đọc nội dung lược ghi cụ thể dưới đây:

Ông Trần Tuấn Ngọc, Cục trưởng Cục Viễn thám quốc gia: Làm chủ công nghệ, nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ viễn thám

Một trong những nhiệm vụ quan trọng của Cục Viễn thám quốc gia là cung cấp dữ liệu ảnh vệ tinh Spot 6/7 hỗ trợ, hướng dẫn, tạo hành lang pháp lý để tăng cường công tác quản lý nhà nước và đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ viễn thám trong các hoạt động quản lý nhà nước về tài nguyên và môi trường ở địa phương; tiếp tục ban hành văn bản quy phạm pháp luật về lĩnh vực viễn thám, trong đó hướng dẫn và quy định rõ trách nhiệm trong ứng dụng và công tác quản lý nhà nước về viễn thám tại địa phương; hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, quy định kỹ thuật về phát triển và ứng dụng công nghệ viễn thám phù hợp với từng lĩnh vực ngành TN&MT đáp ứng được yêu cầu của công tác quản lý nhà nước về viễn thám.

Bên cạnh đó, Cục đã tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ về quản lý, khai thác, sử dụng công nghệ viễn thám trong giám sát, quản lý tài nguyên và môi trường cho cán bộ chuyên môn của các Sở; hỗ trợ địa phương trong xây dựng kế hoạch, đề án, dự án về viễn thám trong địa bàn; đầu tư kinh phí, triển khai các chương trình, đề án, dự án ứng dụng viễn thám tại địa phương để đẩy mạnh được việc ứng dụng công nghệ viễn thám và nâng cao được trình độ quản lý về lĩnh vực viễn thám tại địa phương.

Cục đã chú trọng tới việc đầu tư trang thiết bị, cung cấp cơ sở dữ liệu, chuyển giao công nghệ viễn thám, hỗ trợ nghiệp vụ chuyên môn, tạo thuận lợi cho địa phương trong việc khai thác và sử dụng dữ liệu viễn thám; xây dựng cơ sở dữ liệu viễn thám quốc gia thống nhất với cơ sở dữ liệu TN&MT cung cấp các dữ liệu ảnh viễn thám đã qua sử dụng, đa dạng hóa và làm phong phú nguồn dữ liệu trong cơ sở dữ liệu viễn thám tại địa phương.

Cùng với đó, Cục Viễn thám quốc gia cũng cung cấp dữ liệu ảnh vệ tinh Spot 6/7 phục vụ công tác nghiên cứu khoa học để phát triển lĩnh vực viễn thám. Các đề tài nghiên cứu khoa học đã góp phần xác lập các cơ sở khoa học thực tiễn phục vụ xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật, cơ chế, chính sách, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển ngành viễn thám, các quy chuẩn, tiêu chuẩn viễn thám; Nghiên cứu khoa học, công nghệ nhằm ứng dụng công nghệ tiên tiến trong việc phát triển cơ sở hạ tầng viễn thám, công nghệ quan trắc giám sát tài nguyên môi trường, thiên tai bằng công nghệ viễn thám.

Hệ thống cơ sở dữ liệu viễn thám quốc gia, siêu dữ liệu viễn thám bao gồm dữ liệu ảnh vệ tinh Spot 6/7 đang được xây dựng và cập nhật cùng với việc xây dựng Chính phủ điện tử hướng tới cung cấp dịch vụ công trực tuyến về dữ liệu viễn thám cho mọi tổ chức và cá nhân có nhu cầu sử dụng. Hạ tầng viễn thám cũng được hoàn thiện đồng bộ với quy hoạch mạng lưới quan trắc tài nguyên và môi trường, trong đó sẽ đầu tư trang bị hai trung tâm thu nhận dữ liệu viễn thám từ vệ tinh tại Hà Nội và Bình Dương. Hệ thống truyền dẫn dữ liệu viễn thám cũng được hoàn thiện bảo đảm cung cấp và xử lý dữ liệu viễn thám kịp thời phục vụ công tác quản lý nhà nước và các trường hợp khẩn cấp như phòng tránh thiên tai, thảm họa hoặc các sự cố môi trường.

Mặc dù ứng dụng viễn thám đã đóng góp không nhỏ cả về phương diện khoa học và quản lý trong việc làm chủ công nghệ, tuy nhiên, ứng dụng công nghệ cao về viễn thám trong ngành TN&MT vẫn bộc lộ nhiều hạn chế. Do đó, việc làm chủ công nghệ, nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ viễn thám trong ngành TN&MT, phục vụ thiết thực và có hiệu quả sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa và phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng - an ninh của đất nước là cần thiết.

Nhiệm vụ then chốt của ngành Viễn thám trong giai đoạn tiếp theo là phát triển và đẩy mạnh ứng dụng công nghệ viễn thám, đưa công nghệ viễn thám thực sự trở thành công nghệ ứng dụng phục vụ đa ngành, đa lĩnh vực; tăng cường hợp tác trong và ngoài nước; liên kết và thực hiện xã hội hóa về ứng dụng công nghệ viễn thám.

Từ nay đến năm 2030, ngành viễn thám sẽ tiếp tục khẳng định và nâng cao vai trò quan trọng trong các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ an ninh quốc phòng của đất nước. Trong đó, chú trọng việc xây dựng và hình thành chính sách quốc gia và khung pháp lý về ứng dụng và phát triển viễn thám, trước mắt xây dựng và hoàn thiện Nghị định về quản lý hoạt động viễn thám tạo hành lang pháp lý cho hoạt động viễn thám; hoàn thiện chiến lược phát triển viễn thám trong 10 năm tầm nhìn đến 20 năm; tăng cường đầu tư đổi mới trang thiết bị, công nghệ, bảo đảm ngang bằng với các nước tiên tiến trong khu vực, tăng cường phối hợp hoạt động ứng dụng và phát triển viễn thám ở cấp Trung ương; đồng thời từng bước kiện toàn về mặt tổ chức, cơ sở vật chất và năng lực chuyên môn của cơ quan quản lý nhà nước về viễn thám ở địa phương.

Thời gian tới, Cục cũng sẽ tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng viễn thám phục vụ rộng rãi và thường xuyên cho nhu cầu của các Bộ, ngành, địa phương, các cơ sở của khu vực doanh nghiệp tư nhân. Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ về quản lý, khai thác, sử dụng công nghệ viễn thám trong giám sát, quản lý tài nguyên và môi trường cho cán bộ chuyên môn của các Sở trong cả nước.

Ông Lê Quốc Hưng, Phó Cục trưởng Cục Viễn thám quốc gia: Ứng dụng khoa học công nghệ viễn thám để phục vụ phát triển kinh tế - xã hội

Xác định công tác xây dựng văn bản quy phạm pháp luật là nhiệm vụ trọng tâm, Cục đã đẩy mạnh triển khai, bám sát kế hoạch ngay từ đầu năm. Đến nay, Cục đã hoàn thành việc xây dựng 04 Thông tư quy định quy trình kỹ thuật, định mức kinh tế - kỹ thuật lĩnh vực viễn thám; tiếp tục hướng dẫn và giám sát việc xây dựng kế hoạch thực hiện Chiến lược phát triển viễn thám tại các Bộ, ngành, địa phương; tích cực triển khai thực hiện Đề án “Ứng dụng viễn thám phục vụ phát triển kinh tế xã hội”.

Cùng với đó, thực hiện Chỉ thị số 32-CT/TW, Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật, công tác phổ biến, giáo dục pháp luật về viễn thám quốc gia đã đạt được hiệu quả nhất định. Công tác tổ chức phổ biến các nội dung của các văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực viễn thám được với lồng ghép với các đợt thanh tra, kiểm tra tại các địa phương để giúp các địa phương nắm rõ các quy định của pháp luật trong lĩnh vực viễn thám.

Riêng trong năm 2023, Cục Viễn thám quốc gia đã xây dựng được 12 đơn hàng định kỳ, tổng số cảnh ảnh thu đã xử lý được là 8.631 cảnh ảnh (tương đương với khoảng 4.316 cặp cảnh ảnh toàn sắc và đa phổ), trong đó số cảnh ảnh sạch (có độ che phủ mây nhỏ hơn hoặc bằng 10%) là 1.608 cảnh (tương đương với 804 cặp cảnh ảnh toàn sắc và đa phổ), chiếm tỉ lệ 18.6% trên tổng số cảnh thu được.

Tổng hợp nhu cầu sử dụng dữ liệu viễn thám và tình hình thu nhận dữ liệu viễn thám, trong năm qua, Cục đã gửi Công văn tới 84 đơn vị thuộc các Bộ, ngành Trung ương và 63 Sở TN&MT các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. So với năm trước, số lượng các cơ quan, đơn vị có nhu cầu sử dụng ảnh viễn thám giảm xuống nhưng số lượng dữ liệu ảnh viễn thám đề nghị cung cấp tăng lên nhiều do yêu cầu chụp ảnh ở các khu vực rộng lớn cho thấy việc ứng dụng viễn thám đang được các địa phương nghiên cứu, tìm hiểu, mở rộng để áp dụng vào các đề án, dự án tại địa phương phục vụ cho công tác phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn các tỉnh, thành phố.

Bên cạnh đó, trong năm qua, Cục Viễn thám quốc gia tập trung triển khai thực hiện dự án xây dựng “Trạm ASEAN - Ấn Độ về Dò tìm và Tiếp nhận Dữ liệu và Trung tâm Xử lý và Phân phối Dữ liệu” tại Khu công nghiệp Mỹ Phước 3, tỉnh Bình Dương, Việt Nam. Dự án hợp tác giữa Việt Nam và Italia xây dựng hệ thống thu nhận dữ liệu ảnh vệ tinh radar COSMO-SkyMed của Italia. Hệ thống vệ tinh này có thể thu nhận hình ảnh mặt đất cả ban ngày lẫn ban đêm và trong nhiều điều kiện thời tiết xấu như mưa, mây, sương mù.

Thực hiện chức năng nhiệm vụ được Bộ giao, Cục Viễn thám quốc gia đẩy mạnh triển khai ứng dụng công nghệ viễn thám phục vụ giám sát tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường, phòng chống thiên tai giám sát bằng công nghệ viễn thám trong khuôn khổ Đề án: “Ứng dụng viễn thám giám sát thường xuyên phục vụ các lĩnh vực thuộc Bộ TN&MT” với mục tiêu chung là sử dụng viễn thám cung cấp thường xuyên, đột xuất thông tin về tình hình khai thác, sử dụng tài nguyên thiên nhiên và môi trường phục vụ các lĩnh vực của Bộ TN&MT.

Về nhiệm vụ trọng tâm trong năm 2024, Cục sẽ tiếp tục tập trung vào các nhiệm vụ quản lý Nhà nước, hoạt động sự nghiệp, nghiên cứu và đề xuất xây dựng quy trình cung cấp dữ liệu viễn thám, xây dựng dịch vụ công về viễn thám, hướng dẫn về xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển ứng dụng viễn thám; triển khai thực hiện dự án xây dựng cơ sở dữ liệu viễn thám quốc gia bảo đảm đồng bộ và thống nhất với CSDL tài nguyên môi trường.

Cùng với đó, Cục sẽ tập trung thực hiện các nhiệm vụ, dự án của Đề án Giám sát tài nguyên môi trường bằng công nghệ viễn thám; Dự án “Xây dựng trạm dò tìm, tiếp nhận và trung tâm xử lý dữ liệu ảnh vệ tinh” tại Bình Dương (thuộc khuôn khổ hợp tác ASEAN-Ấn Độ; Dự án ODA hợp tác với Italia “Thiết lập và triển khai Hệ thống thông tin địa lý về Tính dễ tổn thương do biến đổi khí hậu, Đánh giá rủi ro và Giám sát môi trường cho Việt Nam dựa trên Công nghệ viễn thám” nhằm hoàn thiện hệ thống cơ sở hạ tầng viễn thám quốc gia góp phần cung cấp cho các bộ ngành và địa phương thực hiện ứng dụng công nghệ viễn thám phục vụ giám sát TN&MT và phát triển kinh tế - xã hội;…

Chiến lược phát triển viễn thám quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2040 cho thấy, quan điểm là phát triển viễn thám với thiết bị, công nghệ tiên tiến, hiện đại. Nhà nước tập trung đầu tư hệ thống thu nhận dữ liệu ảnh viễn thám, cơ sở dữ liệu viễn thám quốc gia, phát triển công nghệ viễn thám, quan trắc và giám sát bằng viễn thám trong một số lĩnh vực. Thông tin, dữ liệu, sản phẩm viễn thám phải đáp ứng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật và được chia sẻ, sử dụng có hiệu quả trong các ngành, lĩnh vực.

Chiến lược nêu mục tiêu đến năm 2030, ứng dụng rộng rãi công nghệ viễn thám, sử dụng sản phẩm, dữ liệu viễn thám trong các ngành, lĩnh vực, trọng tâm là điều tra cơ bản, quan trắc, giám sát tài nguyên và môi trường, tìm kiếm cứu nạn cứu hộ, phòng chống thiên tai, ứng phó biến đổi khí hậu...

Tầm nhìn Chiến lược đến năm 2040, Việt Nam chủ động công nghệ chế tạo và hoàn thành việc xây dựng chùm vệ tinh viễn thám, hệ thống trạm thu nhận, xử lý dữ liệu viễn thám, trạm điều khiển vệ tinh viễn thám, hệ thống chụp ảnh bề mặt Trái Đất từ các thiết bị bay không người lái, khinh khí cầu đồng bộ, hiện đại, cung cấp đầy đủ dữ liệu viễn thám đáp ứng nhu cầu ứng dụng công nghệ viễn thám phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng.

 Bảo Trâm (lược ghi)