Giảm nghèo từ mô hình nông nghiệp tuần hoàn bền vững

Từ một người buôn mía nhỏ lẻ, bà Ngô Thị Hương ở xã miền núi Điền Quang (Thanh Hóa) đã sáng lập HTX Tư vấn Dịch vụ Nông nghiệp Điền Quang, tạo việc làm ổn định cho hàng chục lao động là người nghèo, người dân tộc thiểu số. Với mô hình sản xuất khép kín thân thiện môi trường, HTX trở thành điểm sáng trong phát triển kinh tế nông thôn và tiêu thụ nông sản địa phương.

Trăn trở “đầu ra” cây mía

Cuộc đời làm nông nghiệp của bà Ngô Thị Hương bắt đầu rất sớm. Trước khi bước chân vào kinh doanh, bà từng làm việc tại nông lâm trường huyện Bá Thước cũ tỉnh Thanh Hóa, rồi làm Chủ tịch Hội Phụ nữ làm vườn xã Điền Quang. Sau nhiều năm gắn bó với ruộng nương, bà quen thuộc với những cây trồng chủ lực vùng miền núi như mía, chuối, luồng, ngải cứu, trà là… Gia đình bà sở hữu khoảng 7,7 ha đất, đồng thời liên kết và thu mua nông sản từ hàng chục hộ dân xung quanh.

Bà vốn là người chuyên thu mua mía cho bà con. Do có uy tín lâu năm, chất lượng mía bà thu mua và bán lại cho thương lái luôn được tin tưởng. Mỗi tháng, bà thu mua khoảng 150 tấn mía, tương đương 150 triệu đồng tiền nguyên liệu. Tuy nhiên, có không ít năm mía ế, thương lái không về, mía bị chất đống, bà con nông dân rơi vào cảnh khó khăn. Từ đó, bà Hương day dứt: “Mình thu mua cho bà con mà để mía nằm ngoài đồng thì xót lắm”.

Chính trăn trở ấy đã dẫn bà đến bước ngoặt nghề nghiệp: đầu tư máy móc để tự nấu mật mía, tạo đầu ra tại chỗ. Những ngày đầu, mật làm ra cả trăm lít nhưng không bán được vì chưa có ai biết đến. Không quảng cáo, không khách hàng, bà từng lo phải bỏ nghề. Nhưng không nản, bà học livestream, tự giới thiệu sản phẩm lên mạng xã hội. Điều bất ngờ là chất giọng chân chất và quy trình nấu mật thủ công đã thu hút lượng lớn người xem. Nhiều khách hàng từ Nghệ An, Hà Tĩnh đặt mua, đặc biệt là các cơ sở làm bánh cu đơ.

Nhờ mở rộng thị trường, nghề nấu mật hiện mang lại khoảng 1 tỷ đồng/năm sau khi trừ chi phí, trở thành nguồn thu lớn nhất của HTX. Cũng từ hoạt động nấu mật, bà Hương tạo dựng thêm nhiều giá trị khác: bọt mật làm thức ăn cho gà, mật thải bán cho nông dân để ủ phân hữu cơ, và đặc biệt bã mía được tận dụng làm chất đốt, làm men vi sinh cho chăn nuôi. Mỗi phụ phẩm đều trở thành nguồn lợi – không thứ gì bị bỏ phí.

Nâng tầm chuối thành đặc sản

Khi nghề nấu mật đã đi vào ổn định, bà Hương tiếp tục trăn trở với cây chuối – loại nông sản “được mùa mất giá” tại địa phương. Chuối chín rộ nhưng thương lái chỉ mua với giá khoảng 5.000 đồng/nải, thậm chí nhiều vườn phải bỏ mặc vì bán không ai mua. “Chuối nhiều mà rẻ quá, bà con không có lời. Tôi nghĩ phải làm gì để chuối quê mình có giá trị hơn,” bà kể.

Vậy là bà bắt tay vào nghiên cứu máy sấy, kỹ thuật chế biến và thử nghiệm hàng loạt công thức để tạo ra các sản phẩm chuối sấy sạch. HTX quyết định thu mua chuối nguyên liệu của bà con với giá 7.000 đồng/nải, cao hơn thị trường, nhằm hỗ trợ nông dân và ổn định vùng nguyên liệu. Từ nguồn chuối này, ba sản phẩm chủ lực được hình thành: Chuối sấy khô giòn tự nhiên; Chuối sấy dẻo lăn vừng thơm bùi và Bột chuối tiêu xanh, thích hợp cho người ăn kiêng, trẻ nhỏ hoặc dùng làm nguyên liệu chế biến thực phẩm.

Quy trình sản xuất được kiểm soát chặt chẽ từ khâu chọn nguyên liệu đến đóng gói, hoàn toàn không sử dụng chất bảo quản, hương liệu hay màu thực phẩm. Nhờ độ sạch và sự khác biệt trong hương vị, chuối sấy Điền Quang nhanh chóng được người tiêu dùng đón nhận.

Cùng với đó, HTX tạo việc làm cho 20 lao động, trong đó 7 lao động thường xuyên, đa số là người nghèo, lao động yếu thế, đồng bào dân tộc thiểu số. Mức thu nhập dao động từ 6–12 triệu đồng/tháng, giúp nhiều gia đình ổn định cuộc sống. Những lao động ở xa được HTX hỗ trợ cơm trưa và chỗ ở để yên tâm làm việc lâu dài. Đây là giá trị xã hội mà bà Hương đặc biệt trân trọng: “Tôi làm HTX không chỉ để làm giàu cho gia đình mà còn để bà con xung quanh có việc làm, có thu nhập ổn định”.

Không rác thải, không lãng phí, bảo vệ môi trường

Một trong những điểm đáng chú ý nhất của HTX Dịch vụ Nông nghiệp Điền Quang là mô hình sản xuất khép kín theo hướng kinh tế tuần hoàn, tận dụng tối đa mọi phụ phẩm để bảo vệ môi trường. Với quan điểm “làm nông phải sạch từ nguyên liệu đến môi trường”, bà Hương đã xây dựng quy trình tận dụng 100% phần thải ra trong quá trình chế biến.

Đối với chuối, vỏ chuối sau khi bóc tách được gom lại, ủ với men vi sinh để tạo thành phân bón hữu cơ, giúp cải tạo đất, giảm chi phí mua phân hóa học cho bà con. Thân cây chuối sau thu hoạch được băm nhỏ làm thức ăn cho gia súc, đặc biệt là trâu bò – nguồn thức ăn giàu xơ, dễ tiêu hóa, được người dân đánh giá rất cao.

Trong sản xuất mía, sau khi ép lấy nước, bã mía được phơi khô và tái sử dụng làm nhiên liệu đốt cho lò nấu mật, giúp HTX giảm chi phí chất đốt và hạn chế phát thải rác. Lượng tro còn lại sau khi đốt tiếp tục được dùng làm phân bón cho cây trồng. Nhờ đó, toàn bộ quy trình trở thành vòng tròn khép kín, không tạo ra chất thải gây ô nhiễm môi trường. Đây cũng là hướng đi bền vững phù hợp với xu thế nông nghiệp xanh hiện nay.

Không chỉ sản xuất, HTX còn ấp ủ kế hoạch xây dựng khu du lịch sinh thái nông nghiệp trong tương lai. Du khách sẽ được trải nghiệm từ việc ép mía, nấu mật, sấy chuối, đến thăm vùng nguyên liệu và thưởng thức các sản phẩm sạch ngay tại chỗ. “Muốn làm du lịch thì sản phẩm phải sạch, phải tử tế, phải mang bản sắc quê mình,” bà Hương khẳng định.

Ngoài diện tích 7,7 ha của gia đình, bà còn liên kết vùng nguyên liệu khoảng 15 ha trồng nhiều loại cây như chuối, sim, mía, luồng, trà là… nhằm đảm bảo đủ nguồn sản xuất quanh năm. Đặc biệt, bà Hương đang định hướng trồng sim quy mô lớn để phục vụ phát triển du lịch nông nghiệp sinh thái. Vùng sim tím nở rộ giữa miền núi Điền Quang hứa hẹn sẽ trở thành điểm check-in hấp dẫn trong tương lai, kết hợp trải nghiệm nấu mật, sấy chuối, tham quan vùng nguyên liệu. Mục tiêu của HTX trong giai đoạn tới là hoàn thiện tiêu chuẩn để đạt chứng nhận OCOP, mở rộng quy mô sản xuất và tạo thêm nhiều việc làm hơn nữa cho người dân Điền Quang.