Giảm thiểu rác thải nhựa trong nông nghiệp thông qua sử dụng tri thức bản địa tại xã Xuân Nha, huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La

Hiện nay rác thải nhựa đã trở thành một vấn đề gây nhức nhối toàn cầu. Bên cạnh việc gây ảnh hưởng đến môi trường sống, rác thải nhựa đã và đang đe dọa rất lớn đến hệ sinh thái bao gồm người và động thực vật. Không thể phủ nhận rằng, vật dụng bằng nhựa có nhiều giá trị sử dụng trong sản xuất cũng như cuộc sống hàng ngày của con người. Tuy nhiên, hiện nay con người đang quá phụ thuộc vào vật dụng nhựa, đặc biệt là các vật dụng bằng nhựa sử dụng một lần, từ đó gây ra những hậu quả nghiêm trọng đến môi trường.

Nguồn phát thải rác thải nhựa không chỉ từ sinh hoạt hàng ngày của con người, mà ngay trong quá trình sản xuất rác thải nhựa cũng đã được phát thải. Nông nghiệp cũng là một ngành phát thải khá lớn lượng rác thải nhựa. Các loại rác thải nhựa trong nông nghiệp phát thải như: Nilon phủ luống, làm nhà kính; bao đựng nông sản, vỏ các bao phân, vỏ bao thuốc bảo vệ thực vật, các khay đựng hoa quả bằng nhựa, xốp bọc quả,…

Một trong số các bể thu gom vỏ bao, chai thuốc bảo vệ thực vật tại huyện Vân Hồ

Việc thu gom và sử lý rác thải nhựa hiện nay còn chưa được triệt đề, khi ra đường mọi người dễ dàng bặt gặp các loại rác thải nhựa nằm rải rác ven đường từ vỏ trai đến các loại túi bóng. Khi lên ruộng, lên nương mọi người cũng dễ dàng gặp các vỏ bao thóc giống, ngô giống, vỏ bao và trai thuốc bảo vệ thực vật,… Các loại rác thải nhựa này nếu không được thu gom và xử lý đúng cách sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến không khí và môi trường nước: Khi đốt, rác thải nhựa sẽ sinh ra chất độc đi-ô-xin, furan gây ô nhiễm không khí, gây ngộ độc, ảnh hưởng đến tuyến nội tiết, làm giảm khả năng miễn dịch, gây ung thư,… Khi chôn lấp, rác thải nhựa sẽ làm cho đất không giữ được nước, dinh dưỡng và ngăn cản quá trình khí oxy đi qua đất, gây tác động xấu đến sự sinh trưởng của cây trồng. Hơn nữa, nó có thể làm ô nhiễm nguồn nước, gây ra cái chết của các vi sinh vật có lợi cho cây ở dưới lòng đất. Để phân hủy được rác thải nhựa có thể kéo dài rất lâu từ hàng trăm đến hàng nghìn năm. Chính vì thế, khi tích tụ quá nhiều hoặc nằm rải rác trên các bề mặt nước, đất sẽ gây ra hiện tượng ô nhiễm hưởng rất lớn đến hàng nghìn sinh vật sống. Trong đó, bao gồm các loài động vật, vi sinh vật và cả con người.

Huyện Vân Hồ nói chung và xã Xuân Nha nói riêng là khu vực có ngành nông nghiệp chiếm tỷ trọng cao. Hiện nay nền nông nghiệp của khu vực đang được cơ giới hóa và sản xuất theo định hướng hàng hóa. Theo đó, rác thải nhựa trong nông nghiệp cũng gia tăng. Thực tế cho thấy, quy trình sản xuất mỗi loại cây trồng, vật nuôi đều phát sinh các loại rác thải nhựa khác nhau. Tuy nhiên, các loại rác thải này đều chưa được quan tâm xử lý một cách hợp lý.

Trong bối cảnh đó, từ tháng 2/2023, Trung tâm Con người và Thiên nhiên (PanNature) đã tiến hành nghiên cứu: “Giảm thiểu rác thải nhựa trong nông nghiệp thông qua sử dụng tri thức bản địa tại xã Xuân Nha, huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La, Việt Nam”. Nghiên cứu đánh giá lại các khâu phát thải rác thải nhựa trong sản xuất nông nghiệp cũng như phân loại và tính toán khối lượng của chúng. Nghiên cứu đồng thời đưa ra một số giải pháp nhằm hạn chế sử dụng, tái chế, xử lý hoặc dùng vật liệu thay thế số rác thải nhựa này.

Theo kết quả nghiên cứu của PanNature, xã Xuân Nha có hơn 2.000 ha diện tích gieo trồng nông nghiệp, sản xuất nông nghiệp của xã hàng năm phát thải khoảng 23.325kg rác thải nhựa. Loại rác thải chủ yếu là vỏ bao đựng nông sản, vỏ bao phân và nilon các loại. Đối với các rác thải nhựa thông thường trong nông nghiệp, người dân thường gom lại và tự đốt tại vườn nhà. Ngoài ra thì các hộ cũng để chung cùng rác thải sinh hoạt gia đình để vứt tại bãi rác của bản và xã.

Hiện nay, trong toàn xã có 32 bể thu gom vỏ bao thuốc bảo vệ thực vật, mới chỉ đáp ứng được 4,43% nhu cầu bể theo diện tích canh tác của xã. Tỷ lệ thu gom vỏ bao thuốc bảo vệ thực vật của các hộ sản xuất nông nghiệp là 55%, phần còn lại các hộ vẫn còn để ngoài đồng ruộng, trên nương hoặc đầu các nguồn nước canh tác.

Đề xuất các giải pháp giảm thiểu phát thải rác thải nhựa trong sản xuất nông nghiệp, nhóm nghiên cứu của PanNature cho rằng các hộ sản xuất cần: Hạn chế tối đa việc sử dụng các sản phẩm nhựa một lần trong nông nghiệp. Tái sử dụng các rác thải nhựa nếu có thể. Áp dụng các kỹ thuật thân thiện với môi trường vào trong sản xuất trong đó hướng mục tiêu sản xuất các sản phẩm hữu cơ. Thực hiện phân loại rác thải tại các hộ gia đình.

PanNatue cũng đề xuất các hộ sản xuất nên tận dụng các phế phụ phẩm nông nghiệp làm phân hữu cơ, để giảm chi phí sản xuất đồng thời giảm phát thải bao bì đóng gói phân. Tự chế các sản phẩm thuốc trừ sâu sinh học (như thuốc trừ sâu làm từ tỏi, ớt...) nhằm đảm bảo an toàn thực phẩm cho sản phẩm nông nghiệp, đồng thời không phát thải ra các bao bì, vỏ chai thuốc bảo vệ thực vật. Sử dụng các vật liệu không phải nhựa, thân thiện với môi trường để thay thế như chuyển từ bảo quản bằng túi vải sang túi giấy,... Đồng thời áp dụng các biện pháp truyền thống trong sản xuất nông nghiệp như: Lót quả bằng rơm để tránh quả bị trầy xước, sử dụng các rọ tre để đựng và vận chuyển hoa quả, vây bảo vệ mạ cũng như rau màu bằng tấm phên tre nứa, trữ thóc lúa bằng các bồ thóc đan bằng tre, xua đuổi chuột cũng như chim bằng hình nộm rơm, làm bầu cho các cây nông nghiệp ngắn ngày bằng lá chuối...

Giải pháp cho các đơn vị thu mua, sơ chế sản phẩm là thay đổi các vật liệu bao quả chống trầy xước từ xốp sang dùng rơm hoặc giấy, thay các khay chứa vận chuyển hoa quả 1 lần bằng các sọt tre,... Đối với cơ quan quản lý Nhà nước cần tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức của cộng đồng và các cán bộ quản lý trực tiếp về rác thải nhựa trong nông nghiệp. Thực hiện phân loại các loại rác thải nhựa ngay từ nơi tập kết của xã; xây dựng thêm các bể chưa vỏ bao thuốc bảo vệ thực vật; đưa vấn đề giảm rác thải nhựa vào chỉ tiêu phát triển hàng năm của xã, huyện.

VÌ VĂN GIỚI

Phó Chủ tịch UBND xã Xuân Nha